Fizyka i inżynieria

materiałów
cz.5 laserowe technologie
inżynierii materiałów

dr hab. inż. Ryszard Pawlak, prof. PŁ

 Technologie inżynierii materiałowej
Technologie wykorzystujące skoncentrowane strumienie
energii:
technologie elektronowe,
technologie laserowe,
technologie plazmowe,
Technologie wykorzystujące silne pola elektryczne i
magnetyczne,
Technologie jonowe,
Technologie próżniowe,
Technologie mikroelektroniczne i nanotechnologie,
Technologie przetwórstwa polimerów
Technologie kompozytów
 LASER 1960 r.

Light Wzmacnianie

Amplification Światła

Stimulated Wymuszoną

Emission Emisję

Radiation Promieniowania
Idea emisji wymuszonej - Einstein 1916 r.

e le k tro n
fo to n
 Generacja promieniowania laserowego

Emisja wymuszona

a) b) c)

Eg Eg Eg

h h h h

h
Ed Ed Ed
Generacja promieniowania laserowego

W równowadze termodynamicznej

Ng  E g  Ed   h 
 exp    exp  
Nd  kT   kT 

Dla Eg>Ed Ng/Nd<1

 Generacja promieniowania laserowego

W układzie z inwersją obsadzeń Ng/Nd>1

Wzmacnianie w ośrodku aktywnym z inwersją obsadzeń:

wchodzące do ośrodka promieniowanie o częstotliwości
rezonansowej E/h powoduje jednoczesne powstanie zjawisk
emisji wymuszonej i absorpcji;
prawdopodobieństwo obu zjawisk jest jednakowe, ale liczba
aktów emisji wymuszonej i absorpcji jest proporcjonalna do
liczby atomów znajdujących się w stanie górnym Eg i dolnym Ed;

ponieważ Ng>Nd, liczba aktów emisji wymuszonej przewyższa

liczbę aktów absorpcji, czyli ośrodek aktywny działa
wzmacniająco.
Generacja promieniowania laserowego
Generacja promieniowania laserowego
 Generacja promieniowania laserowego
Absorpcja i emisja wymuszona mają charakter rezonansowy –
wzmacniane lub pochłaniane może być promieniowanie o
częstotliwości odpowiadającej częstotliwości emisji
spontanicznej. Linię widmową przejścia pomiędzy poziomem
wzbudzonym i podstawowym opisuje funkcja Lorentza:

f L   
    
2

2     0   
2
 
  2  

 N – połówkowa szerokość linii widmowej

 o - częstotliwość środka linii widmowej

tg, td – czasy życia górnego i dolnego poziomu energetycznego

 Generacja promieniowania laserowego

Rezonator Fabry-Perot


L  m
 2
2
c
Odstęp pomiędzy modami podłużnymi  
2L

Widmo częstotliwości rezonansowych rezonatora

  =c/2L

 Generacja promieniowania laserowego

k L
k0
krzywa
wzmocnienia

k0 /2 D
poziom strat
a rezonatora


0
  =c/2L

 Właściwości promieniowania laserowego

Monochromatyczność
(Szerokość połówkowa linii emisyjnej)
Lasera rubinowego (=694 nm) 10-3 nm.
Lasera Nd:YAG (=1064 nm):
wielomodowego 510-2 nm,
jednomodowego 10-3 nm,
Lasera gazowego He-Ne (=693 nm) 10-7 nm,
Lasera półprzewodnikowego 5 nm.
 Właściwości promieniowania laserowego

Spójność (koherentność)
Spójność przestrzenna - korelacja pomiędzy
fazami drgań w różnych punktach przestrzeni
falowej w tym samym czasie.

Ź r ód ło ekran
św iatła

I  I1  I 2 I  ( I1  I 2 )2 do I  ( I1  I 2 )2
 Właściwości promieniowania laserowego

Spójność czasowa - korelacja pomiędzy fazami drgań

w jednym i tym samym punkcie, w różnych
momentach czasu.
zw ie rciad ło

S l sp   sp  c
 sp  1
źró d ło
św ia tła
zw ie rciad ło

e kra n
Q

 Dla laserów gazowych lsp30km (107lsp źródeł term.)

 Dla typowych laserów Impulsowych 10 m.
 Właściwości promieniowania laserowego

Kierunkowość wiązki (rozbieżność wiązki) - kąt

bryłowy, w który rozchodzi się przeważająca część
energii promieniowania.

Rozbieżność wiązki:
laser Nd:YAG 1.5 do 15 mrad
laser molekularny CO2 1 do 10 mrad
laser półprzewodnikowy kilkanaście do kilkudziesięciu
stopni ( bardzo mała powierzchnia czynna)
 Właściwości promieniowania laserowego

Ogniskowanie wiązki laserowej


monochromatyczność
spójność ogniskowanie
równoległość

Średnica zogniskowanej wiązki

od 1 m do kilkuset m.
 Właściwości promieniowania laserowego

Ogniskowanie do plamki o średnicy kilku m

(również poniżej 1 m – optyka bliskiego pola)

Ogromna wartość gęstości mocy w ognisku

106 W/cm2

Transmisja na duże odległości, po dowolnej

trajektorii
światłowody
 Laser gazowy
param etry param etry
lase ra w i ą zki
re zo n a to r

aktyw ne m edium
k sz ta łto w a n ie
w ią zk i

okno w yjściow e

konstrukcja lasera: zasilanie

gazu roboczego i chłodzenie

pom pa lasera
 Laser na ciele stałym

pręt laserowy Nd:YAG; Nd:szkło

tylne zwierciadło
rezonatora wiązka
laserowa

przednie zwierciadło
rezonatora

lampy pobudzaące
reflektor (błyskowe, łukowe)
dwueliptyczny
10.06.2010 r.
 Laser na ciele stałym

woda p ręt ru ry
re fle kto r chło dzą ca lase row y chło dze nia
Laser półprzewodnikowy
Laser półprzewodnikowy

Typowe wartości:
PL = 30W
Hmax= 35-40%
PTerm=100W
 Laser półprzewodnikowy

linijka diod optyka

mikrooptyka transformacyjna stos diod laserowych
laserowych
soczewka cylindryczna

soczewka sferyczna

mikrooptyka

światłowód

Do 40 linijek diodowych
Moc do 1 kW
 Laserowy zapis danych

lakier
1,2 mm warstwa aluminium
0,12 m poliwęglan

pit land

 6 km
 Laserowy zapis danych

płyta Laser
GaAs/AlGaAs
780 nm

układ ogniskujący

CD –audio
746 MB
lustro
półprzepuszczalne fotoelem ent
CD-ROM
laser 650 MB
Laserowy zapis danych (płyta CD)
 Laserowe systemy technologiczne
pozycjonowanie
transm . światłow odowa
kontrola i sterowanie p odawanie dom ieszki in situ,
system y 6-cio osiowe,
pom iary on line:
tem p., spektralne,ultradźw. dokładność 0.1 m
m achine vision
sterow. kom puterowe
lasery lasery
diodow e światłow odow e
zakres widzialny m
i podczerwień, praca ciągła
m oc diody do 100m W lub im pulsow a 2.5 kW
3 kW m atrycy do 100W m oc 1m W - 2.5 kW

lasery lasery
excym erow e argonow e
m
5 1 m praca ciągła
t im p.= 10-100ns lub im pulsow a
m oc 1kW -100M W m oc 1m W - 150W
lasery lasery
Nd:YAG CO 2
m , 10.6 m
E im p do 70J, praca ciągła
lub im pulsow a
5 kW/ 8 kW t im p= 10ns-20m s,
m oc do 3 kW m oc 1kW -100M W 20 kW
 Podstawowe typy laserów

Laser
CO2 Nd:YAG Półprzewodnikowy
Parametr
Długość fali m 10.6 1.06 0.4-0.95

Sprawność % 5-10 1-3 35-55

Gęstość mocy
106-108 105-108 103-105
W/cm2
Cena Euro/Wat 75-250 80-400 40-250
Lasery w technikach wytwarzania

Cięcie
Wiercenie otworów
Spawanie
Lutowanie
Uszlachetnianie powierzchni
Hartowanie
Znakowanie
Synteza materiałów
 ODDZIAŁYWANIE PROMIENIOWANIA LASEROWEGO

Wiązka laserowa
Gęstość mocy lasera
105 - 108 W/cm2
Czas oddziaływania
10-9 - 10-1 s
absorpcja
Obłok promieniowania Łuk elektryczny
plazmowy przez plazmę
Oddział ywanie Wiązka
103 W/cm2
plazmy rozproszona
dyfuzja ciśnienie
w stanie stałym
i ciekłym
wiązki Palnik spawalniczy
granica

konwekcja
przetopu 5×102 W/cm2
termokapilarna pole
fala temperaturowe
uderzeniowa
Słońce
10 W/cm2
Technologie laserowe - spawanie
Technologie laserowe - spawanie
 Technologie laserowe - spawanie

Al 3 mm /stal 6 mm stal / miedź 3 mm

Technologie laserowe - spawanie
Technologie laserowe - spawanie

Proteza ze złota

Proteza ze stopu wironit

 LASER MICROREMELTING - ALLOYING

1.8×108 W/m2

2.2×108 W/m2

Increase of resistance
per length unit
2.1 → 12.9 m/mm
LASER MATERIAL REMOVING
in khantal/Ag system

8.87×107 W/m2

1.4×108 W/m2

11th NOLAMP CONFERENCE Lappeenranta, Finland August 20-22, 2007

Technologie laserowe - cięcie

Parametry
Materiał: Stal nierdzewna 1.4301
Grubość: 15 mm
Przesuw: 0.7 m/min
Moc lasera CO2: 5 kW
Gaz roboczy: N2
Technologie laserowe - cięcie

Cięcie tworzyw
 Technologie laserowe - cięcie

Technologia cięcia laserowego

 przebiega bezstykowo
 odbywa się bezsiłowo
 cechuje się dużą gęstością energii
 zapewnia dużą dokładność,
 może być w pełni zautomatyzowana,
 przebiega bez hałasu,
 dowolne kształty w krótkim czasie,
promienie, kąty, linie krzywe
 Technologie laserowe – obróbka powierzchniowa

wią z ka la s e ro wa
gaz
o ch ro n n y

o b s za r
p rze to p u

wią z ka la s e ro wa
n a n ie s io n a wp ro wa d z a n ie
d o m ie s z ka p ro s z ku

v p rze s u wu
o b s za r
p rze to p u
s tre fa
wp ływu
c ie p ła

v p rze s u wu
Laserowa obróbka powierzchniowa

Laserowa naprawa zużytych części

 Laserowa obróbka powierzchniowa
Prawie żadne oddziaływanie cieplne
Znikomy lub żaden efekt zapadnięcia w obszarze
granicznym
Znikoma skłonność do tworzenia się niejednorodności
Do naprawy małych bardzo małych uszkodzeń
Nie ma ograniczeń przy skomplikowanej geometrii
Różne stopy w postaci drutu 0,3 - 0,5mm
Osłona Argonu
Prosta obsługa
Praca tylko w odseparowanym pomieszczeniu
Wymagana ochrona wzroku
Duże koszty inwestycji
Laserowa synteza materiałów
Laserowa modyfikacja mikroobszarów

drut Cu (f =0.2 mm),

laser impulsowy
Laserowe kształtowanie bezdotykowe
 Laserowa mikroobróbka erozyjna
głowica drukarki atramentowej

Materiał - Poliamid
Laser KrF, l = 248 nm
Obróbka poprzez projekcję maski
 = 1 J/cm²; f = 10 Hz
skuteczność obróbki 0,5 µm/impuls

Usuwanie osłony ze
światłowodu

Laser KrF, l = 248 nm

Gęstość energii  = 0,8 J/cm2
Czas obróbki t = 2 s