Y A P A Y Z E K A V E

B A Ğ I M S I Z
D E N E T İ M

Prof.Dr. YILMAZ GÖKŞEN

Araş.Gör. Ceyda ÜNAL
GİRİŞ
• Son yıllarda teknolojinin gelişmesi ve bilgi
teknolojilerinde de sürekli yenilikler
meydana gelmesi pek çok alanda
değişikliklere sebep olmuş ve muhasebe ve
denetim alanı da bu yaşanan gelişmelere
kayıtsız kalamamıştır.
• Muhasebenin dijitalleşmesi ile birlikte e-
defter, e-fatura, e-dönüşüm kavramları
üzerinde durulmaya başlanmıştır.
• Bağımsız denetim firmaları denetimde yapay
zekâ sistemlerinin kullanılması ile birlikte
daha büyük denetimleri, çok daha kısa
sürede, daha nitelikli bir şekilde ve daha az
harcama yaparak gerçekleştirebilmektedir.
GİRİŞ
01
Muhasebenin yakından ilgili
olduğu denetim alanı da bu
dönüşümden etkilenen en
önemli alanlardan birisi
olmaktadır.
02
Dijitalleşmenin de ötesinde insan
gibi öğrenme ve davranma
yeteneğine sahip yapay zekâ
sistemlerinin geliştirilmesi
denetim alanında radikal
değişimlere sebep olmuştur ve
sürekli olarak da yeni sistemlerin
gelişimine zemin hazırlamaktadır.
03
Yapay zekâ, bağımsız denetim
sürecinin her aşamasında
müşterinin kabulünden
başlayarak denetim raporunun
oluşturulmasına kadar her
adımda büyük kolaylıklar
sağlamaktadır.
YAPAY ZEKÂ

• Yapay zekâ, karmaşık problemleri çözmek için insan ve hayvanların akıllı

davranışlarına dayalı yöntemlerin kullanılması” olarak açıklanmaktadır
(Coppin,2004:4)
• Yapay zekâ; bir sorunun ne olduğu bilinmesine rağmen nasıl çözümleneceğinin
bilinmemesi durumunda bu sorunu çözüme kavuşturmak amacıyla olabilecek
en doğru çözüm yöntemini tespit edip ortaya çıkaran insan eli ile üretilen
sistemler, otomatik sistemlerdir (Serçemeli, 2018:374).
FARKLI AÇILARDAN YAPAY ZEKÂ

İnsana İlişkin Özellik Rasyonel Özellik

İnsan Gibi Düşünen Sistemler Rasyonel Düşünen Sistemler
İnsan Gibi Davranan Sistemler Rasyonel Davranan Sistemler

Kaynak: (Russel ve Norvig, 1995:2)

İnsan temelli yaklaşımda yapay zekâ insan gibi davranmak ve insan gibi düşünmek olarak iki açıdan ele
alınmaktadır. Yapay zekâ insan gibi davranmak olarak ele alındığında Turing testi yaklaşımının temel mantığı
doğrultusunda bir sorunun cevabının insan tarafından mı yoksa bilgisayar tarafından mı verildiği
anlaşılamamaktadır.
 İnsana Özgü Özellikler

Ana Dilde Bilgi Otomatik

İşlem Yapma Gösterimi Düşünme

Otomatik Bilgisayar
Robotik
Öğrenme Görüsü
Yapay Zekânın Çalışma Mantığı
Üçüncü aşamada ise
sistemin kendi içinde
gelişimini sağlayabilmek
İkinci aşamada mantıksal için mevcut süreç
düşünce temeline dayalı öğrenme süreci ile
bir süreç ile güvenilir birleştirilmektedir
İlk aşamada bilgi yapısı sonuçlara ulaşılmaktadır.
dâhilinde çoklu olay ve
durumlar arasındaki ilişki
anlaşılmaya çalışılmakta
ve bu durum makinenin
anlayabileceği bir yapıya
dönüştürülmektedir.
YAPAY ZEKÂ TARİHÇESİ
Y A P A Y Z E K Â
T A R İ H Ç E S İ

Jeopardy İsimli Bilgi

Yarışmasında
Watson AI Programı, Brad
Rutter ve Ken Jenning’e
Karşı
 UZMAN BULANIK
SİSTEMLER MANTIK
Yapay Zekâ
Teknikleri

YAPAY SİNİR GENETİK

AĞLARI ALGORİTMALAR
Uzman Sistemler

İnsan uzmanın bilgi birikimine sahip ve normal şartlarda insan uzman tarafından
çözülebilecek problemleri çözmekte kullanılan bilgisayar sistemleri” olarak
tanımlanmaktadır (Yıldız, 2009:31).
Uzman Sistemler

• Uzman sistem olarak Joshua Lederberg, Edward Feigenbaum ve Bruce

Buchanan tarafından çeşitli kimyasal bileşenlerin yapılarının incelenmesi için
geliştirilen ilk proje 1970’lerde kullanılmaya başlanan Dendral uzman sistemidir.
• Geliştirilen bu sistemi daha sonra 1976 yılında Edward Feingbaum’un da içinde
bulunduğu bir grup uzman tarafından hastalıkların tedavisi amacıyla geliştirilen
MYCIN uzman sistemi takip etmiştir.
• Bu uzman sistemde sisteme hastanın bilgileri, varsa laboratuvar sonuçları ve
semptomları girilmekte ve sistem çıktısı olarak da teşhis, reçetenin yazılması ve
tedavi aşamaları verilmektedir (Bozüyük, Yağcı, Gökçe ve Akar, 2005:25).
Uzman Sistemler

• Medikal, tedavi, görüntü tanıma, hata düzeltme, robotik uygulamalar, kalite

kontrol gibi çeşitli amaçlarla kullanılan çeşitli uzman sistemler de
bulunmaktadır (Bozüyük vd., 2005:26).
• Tıp alanında IRIS hastalık teşhisi ve tedavisinde, ONCOCIN kanser tedavi
uygulamalarında, ANNA kalp damar hastalıklarının teşhisinde kullanılmaktadır.
• ADEPT savaş taktik önerilerinin verilmesi, AIRPLAN uzman sistemi uçak
gemilerinin kalkış ve inişlerinin tespitinde kullanılan uzman sistemlerdendir.
Mühendislik alanında ise MATHLAB matematik çalışmaları ile ilgili öneriler
sunmakta, SACON inşaat yapı analizi ve CRIB de bilgisayar tamirinde kullanılan
uzman sistemler olarak sayılabilmektedir (Göksungur, 2008:88).
Bulanık Mantık

• İlk defa 1965 yılında Prof. Dr. Lotfi A. Zadeh tarafından tanımı yapılan bulanık
mantık kavramı insan düşüncesinin büyük bir kısmının kesin olmayıp bulanık
olduğunu belirtmektedir.
• Klasik mantık kuramına göre önermeler sadece iki değerle ifade
edilebilmektedir. Dolayısıyla iki tane seçim alternatifi bulunmaktadır; doğru-
yanlış, kısa-uzun, siyah-beyaz, genç-yaşlı gibi. Bulanık mantık ise önermelerin
ikiden fazla seçim alternatifinin olması durumudur (Yıldız, 2009).
• Günümüzde pek çok sistem bulanık mantık ilkelerine dayanarak çalışmaktadır.
Çamaşır makinesi, elektrikli süpürge ve klimaların ayarlanması, çiçek
düzenlemesi yapılması, buzdolaplarında buzlanmanın önlenmesi, trafik
lambalarının ve asansörlerin programlanması bulanık mantık esas alınarak
gerçekleştirilmektedir.
 İnsanlar tarafından kolay bir şekilde kontrol
edilmesi

Esnek olması
Bulanık
Mantık- Belirsizlik içeren verileri de kullanabilmesi

Avantajlar
Kullanılan ifadelerin matematiksel olarak
açıklanabilmesi

Doğrusal olmayan problemlerin çözümünde

kullanılabilmesi
 Deneme yanılma yolu
kullanılmasından dolayı uzun
zaman alması

Bulanık
Kârlılık analizinin yapılmasının zor
Mantık- olması
Dezavantajlar
Uzmana bağlı kuralların
oluşturulması
Yapay Sinir Ağları

• Yapay sinir ağı kavramı insan beyninin sinir ağı yapısının benzetiminden yola
çıkılarak ortaya atılmıştır. Öğrenme olayı nöron denilen sinir ağı ile
gerçekleşmektedir (Pirim, 2006:87).
• Yapay sinir ağı, insan beynindeki sinirlerin bir araya gelerek oluşturduğu sinir
ağlarının bilgisayarlar aracılığıyla benzetimini içeren bir teknolojidir.
• İnsanın sinir sistemine benzemekle birlikte insan beyninin yapısının tam olarak
çözümlenemediği günümüzde birebir benzetim söz konusu olamamaktadır
(Göksungur, 2008:106).
Yapay Sinir Ağları

Bir yapay sinir hücresi modeli beş bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler sırasıyla
(Kaya ve Engin, 2005:105);
• Girdi Nöronu (Hücreye giren bilgiler)
• Ağırlıklar (Bilgilerin girişine aracılık eden kısım, hücre üzerinde girişin ol açtığı
etkileri belirler)
• Birleştirme Fonksiyonu (Girişlerin ilgili oldukları ağırlıkların çarpımlarının
toplamı olan net girdiyi hesaplar)
• Aktivasyon Fonksiyonu (İşlem süresi dâhilinde nöron çıkışını yani net çıkışı
hesaplar)
• Çıktı Nöronu (Sonuçta elde edilen değerleri ifade eder)
Yapay Sinir Ağları

Genelde tahmin modelleri için özellikle de finansal modellemelerde kullanılan

yapay sinir ağlarının diğer yapay zekâ tekniklerine göre birtakım üstün yönleri
bulunmaktadır.
• Yapay sinir ağı modelinde her eleman bağımsız olarak kendi kendine
çalışabilmekte ve bu durum da hızı arttırmaktadır.
• Öğrenebilme özelliğine sahiptirler.
• Yapay sinir ağlarının paralel çalışmasından kaynaklı basit işlemlerden oluşması
ve kuralların ağın kendisi tarafından üretilmesi ve deneme yanılma yoluyla işin
nasıl yapılması gerektiğinin öğrenilmesi de yapay sinir ağının diğer üstünlükleri
arasında sayılabilmektedir (Bozüyük vd., 2005:21).
Genetik Algoritmalar

• Bir tür evrimsel hesaplama bir diğer ifade ile evrim sürecinin bilgisayar üzerinde
gerçekleştirilmesi teknolojisi olan genetik algoritmalar canlı sistemine
benzeyen nitelikte öğrenme niteliği olan yazılımlardır (Pirim, 2006:88, Yıldız,
2009:71).
• İlk olarak 1975 yılında John Holland tarafından incelenmiş olan genetik
algoritma daha çok fonksiyonların optimize edilmesi alanında kullanılmaktadır.
• Genetik algoritma, veri madenciliği, minimum maliyetli yöntemlerin
belirlenmesi, fabrika yerleşim sorunlarının çözümü, atama problemleri, ürün
tasarımı gibi alanlarda tercih edilen bir teknolojidir (Yıldız, 2009:71-72).
 • Sağlık: Kişiselleştirilmiş ilaç, hastalıkların erken teşhisi,
salgınların önceden tahmin edilmesi ve tanısal
görüntüleme…
• Otomotiv: Sürücüsüz araç geliştirme, motoru gözlemleme
ve mekanik denetim…
• Perakende: Müşteri talep tahmini, kişiye özel tasarım ve

Yapay Zekâ üretim gerçekleştirilmesi, envanter yönetimi…

• Üretim: İsteğe bağlı üretim ve sürecin otomatik düzeltilmesi

Kullanım • Enerji: Akıllı altyapı bakımı, verimli depolama ve akıllı

ölçüm;

Alanları • Medya ve iletişim: Kişiye özel reklam ve pazarlama

stratejileri, özelleştirilmiş içerik, medya arşivleme,
animasyon ve arama motorlarının hedefe yönelik arama
sonuçları sunmaları, medya şirketlerinin kitap veya etkinlik
önerisinde bulunmaları…
 • Finans: müşteri işlemlerinde otomasyon, dolandırıcılığın
tespit edilip önlemler alınması ve kişisel finansal planlama,
kredi ve kredi kartı başvurularının değerlendirilmesi, pazar
performans analizi ve bütçe analizi
• Güvenlik-Savunma: hedef belirleme, yüz eşleştirme, GPS
ve parmak izi tanıma gibi uygulamalar ile uçuş sektöründe
uçuş simülasyonları ve otomatik pilot uygulamaları
Yapay Zekâ • Google Translate, Siri, Alexa..

Kullanım
• Netflix, Spotify, Tesla sürücüsüz araçlar
• Turnitin

Alanları • VHG isimli yapay zekânın Van Gogh eserlerini benzerinden

ayırt edilemeyecek şekilde resmetmesi,
• BEET9 isimli Almanya’da geliştirilen yapay zekâ robotunun
Beethoven’ın senfonilerine benzer bir eser ortaya çıkarması,
• Türkiye’de Divan isimli uygulamanın Müslüm Gürses
tarzında Benim Meselem 2 adlı albümü çıkarması,
• Şebnem Ferah’ın 2007 İstanbul konserinde Okyanus isimli
sesinin benzeri yapay zekâ ile konser vermesi…
BAĞIMSIZ DENETİM

• Bağımsız denetim faaliyetleri, işletmelerin çıkar grupları açısından işletme

verilerinin güvenilirlik düzeyinin belirlenmesi amacıyla yapılan faaliyetler
bütünüdür ve üçüncü kişilere işletmenin işletmenin durumu hakkında bilgi
vermektedir.
• Bir diğer finansal kuruluş olan sigorta şirketlerine dair tanım da Sigortacılık
Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmeliğin ikinci bölümünün
5.maddesinde yapılmıştır. Bu tanıma göre de bağımsız denetim “şirketlerin
hesap ve kayıtlarının kuruluşlarca bu yönetmelikte düzenlenen denetim
ilkelerine göre incelenmesi ve bu inceleme sonuçlarına dayanılarak oluşturulan
hesap ve kayıtların Kanuna göre yürürlüğe konulan hesap ve kayıt düzenine
ilişkin mevzuata ve Kanuna uygunluğu hususunda oluşturulan görüş
çerçevesinde finansal tabloların denetlenmesi ve rapora bağlanması”dır
(Sigortacılık Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik, 2008).
Bağımsız Denetim Süreci
Bağımsız Denetim Sürecinde Bilişim Teknolojileri

• IDEA, ACL, FOCAUDIT, TheNumber gibi denetim programları

• Muhasebede kullanılan fatura, çek, sipariş belgeleri gibi belgelerin yerini
günümüzde gerçek zamanlı muhasebe sistemlerinin gelişimi ile birlikte
elektronik mesajlar, elektronik ortamda düzenlenen defterler, belge ve beyanlar
almış bulunmaktadır.
• Sürekli incelemede kullanılacak olan veriler de bilgilerin elektronik ortamda
oluşturulup belgelere dayandırılmasını sağlayan Kurumsal Kaynak Planlaması
(Enterprise Resource Planning-ERP) sistemleri ile gerçekleştirilebilmektedir. Bu
sayede denetim hızlı ve eş zamanlı olarak gerçekleştirilebilmektedir (Sevim ve
Bülbül, 2017:2).
G E L E N E K S E L
D E N E T I M V E
S Ü R E K L İ
D E N E T İ M
Bağımsız Denetim Sürecinde Yapay Zekânın Kullanımı

• HSBC bankasının sahteciliği ortaya çıkarmada ya da şüpheli kart hareketlerinin

ayrıştırılmasında yapay zekâ sistemlerinden faydalanması
• Morgan Stanley firmasının yatırım tavsiyelerinde bulunan robo danışmanlardan
faydalanması
• Denetim robotlarının kullanılmaya başlanması ile denetimde farklı durumlar
için farklı ve alternatif raporlar hazırlama imkânı oluşması
• Belli kurallara göre çalışan yapay zekâ sistemleri hata ve hile denetimi,
tahminleme, karar sistemleri faaliyetlerini yerine getirerek bu çalışmalarda
insan gücünü minimum düzeyde kullanarak denetim kalitesini makine gücünü
daha fazla kullanarak arttırmaya çalışmayı amaçlamaktadır.
Bağımsız Denetim Sürecinde Yapay Zekânın Kullanımı

• HSBC bankasının sahteciliği ortaya çıkarmada ya da şüpheli kart hareketlerinin

ayrıştırılmasında yapay zekâ sistemlerinden faydalanması
• Morgan Stanley firmasının yatırım tavsiyelerinde bulunan robo danışmanlardan
faydalanması
• Denetim robotlarının kullanılmaya başlanması ile denetimde farklı durumlar
için farklı ve alternatif raporlar hazırlama imkânı oluşması
• Belli kurallara göre çalışan yapay zekâ sistemleri hata ve hile denetimi,
tahminleme, karar sistemleri faaliyetlerini yerine getirerek bu çalışmalarda
insan gücünü minimum düzeyde kullanarak denetim kalitesini makine gücünü
daha fazla kullanarak arttırmaya çalışmayı amaçlamaktadır.
Bağımsız Denetim Sürecinde Yapay Zekânın Kullanımı

• Robo-danışmanlar ile gerçekleşecek olan bu faaliyet ile veriler nesnelerin

interneti ile elde edilip derin öğrenme ile çözümlenip çok kısa bir zamanda en
doğru sonuca ulaşılabilecektir (Erturan ve Ergin, 2018:821).
• Deloitte Türkiye’nin geliştirdiği Pusula yazılımı ile firmaların e-defter verilerinin
analizi yapılarak denetimde üzerinde durulması gereken noktalar tespit
edilmektedir.
• Deloitte’in bir başka uygulaması olan Argus da sürekli öğrenme ve bu öğrenme
sonucunda çıkarımlarda bulunma özelliğine sahiptir (Deloitte, 2017).
Yapay Zekânın Bağımsız Denetimde Kullanımıyla
Oluşabilecek Değerler
Ekonomik Değer Sosyal Değer Çevresel Değer

• Maliyetlerin • Yeni iş imkânları ve • E-kayıt ile kâğıt

azalması meslekler kullanımının azalması
• Kayıtdışılığın • İstihdam olanakları
önlenmesi • Denetçilerde
• Verimlilik artışı • sosyal statü artışı
• Denetim gelirlerinde
artış
SONUÇ

• Dijitalleşme ile ortaya çıkan büyük veri tüm alanlarda olduğu gibi denetim
sektöründe de analitik yöntemlerin kullanılabilirliğini artırmıştır.
• Kullanılan yeni teknolojik sistemler ile daha güvenilir, kaliteli bir denetim daha
kısa sürede gerçekleştirilebilmekte ve bu sayede de denetçiler denetim
süresinden tasarruf ederek arta kalan bu süreyi risk düzeyi yüksek konular
üzerinde yoğunlaşarak değerlendirme fırsatları olmaktadır.
• Genel olarak denetimde yapay zekâ kullanımının yaratmış olduğu faydalar;
verimlilik artışı, kararlarda hızlılık, doğru tahminleme, işgücü ve maliyette
azalma ile birlikte insan kaynaklı meydana gelen hataların azalması şeklinde
sıralanabilmektedir.
• Yapılması gereken; işletmelerin çalışma prensiplerini bu sistemlere uyumlu hale
getirip çalışanlara da teknolojik gelişmelere kolaylıkla uyum sağlayabilecek
nitelikleri kazandırmak olacaktır.
Teşekkürler…