GÖMÜLÜ (ÖRTÜK)

TEORİ /
TEMELLENDİRİLMİŞ
KURAM
Eğitimde Nitel Tasarım

Hazırlayan: Engin YILDIRIM

Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Kerim GÜNDOĞDU

Anselm L. Strauss Barney G.
(1916–1996) Glaser
(1930–2022)
1967
• Sağlık Bilimleri alanında (Gömülü Teorinin
yaptıkları çalışma Keşfi)
 Gömülü Teorinin Özellikleri
• Kuram olmaktan daha çok bir yöntem veya strateji (Gürbüz
ve Şahin, 2018)
• Sembolik etkileşimciliği odak noktasına alır (Gürbüz ve
Şahin, 2018)
• Önceden bilinemeyen fenomenlerin birbirleriyle bağlantıları
kapsamında izah edildiği modelleme çalışması (Birgili, 2017)
• Toplanan verilerden tümevarımsal analiz geliştirilir ve sonra
analizleri geliştirmek için daha fazla veri toplanır (Gündoğdu
ve Eken, 2021)
• Etnografi, etnometodoloji, sembolik etkileşimcilik,
göstergebilim, yorumbilim, vb. nin aksine kuram oluşturma
belli bir kuramsal çerçeveden yola çıkmak yerine kuram
geliştirme sürecine yönelmektedir (Patton, 2018).

• Sürekli karşılaştırmalı analiz.

o *En önemli özelliği; veri toplama ve analizin birlikteliği (Yıldırım ve Şimşek, 2018)

• Tümevarım ve Tümden gelim bağlantısı kurma.

• Araştırma ortamlarını birleştirme.

• Kuramsal örnekleme yapma ve ek alan taraması

• Yeni kavramlar ortaya çıkarma

Gömülü Teoriyi Diğer Nitel Araştırma Metodolojilerinden
Ayıran Özellikler (Bryant ve Charmaz, 2007; Akt. Ayduğ, 2022,
s. 187)
Gömülü Teori Ne Değildir? (Suddaby, 2006; Akt. Teke,
2023, s. 192)

• Doğru önermeleri test etme ya da içerik analizi

değildir.
• Formüllerin elde edilen verilere uygulanması
• Basit
• Yönteminin eksikliğine bahane
Kuram Oluşturma ve Kuram Doğrulamayı Temel

Odak Olarak Ele Alanlar (Patton, 2018, 125)

• Glaser ve Strauss (1967)
• Strauss ve Corbin (1998)
• Denzin (1978)
• Lofland & Lofland (1984)
• Blumer (1969)
• Whyte (1984)
• Becker (1970)
Gömülü Teori Türleri (Akt. Teke, 2023, s. 194)
 Gömülü Teori Aşamaları
1. Çalışma Alanını Belirleme
• Araştırma için en uygun yaklaşım gömülü teori mi? (Creswell,
2018, s. 88)
• Araştırma ile ilgili bir kuram var mı? Varsa yeterli mi?
(Creswell, 2018, s. 88; Gündoğdu ve Eken, 2021, s. 303-304)

2. Amaçlı örnekleme
 Gömülü Teori Aşamaları
3. Veri Toplama

• Görüşmeler, gözlemler ve gerektiğinde doküman analizi

(Hoflund, 2013; akt. Birgili, 2017, s. 111).

• Günlükler, mektuplar, otobiyografiler, tarihsel kaynaklar,

gazete ve medya materyalleri (Strauss & Corbin, 1998; akt.
Birgili, 2017, s. 111)

• Veri analizi ile eş zamanlı.

 Gömülü Teori Aşamaları
3. Veri Toplama
• Katılımcıların süreci nasıl deneyimledikleri ve sürecin
aşamalarının tanımlanması (Süreç neydi? Nasıl çözümlendi?)

• Daha sonra döner ve eksenel kodlama aşamalarına yönelik

sorular;
o Sürecin merkezinde ne vardı?
o Bunlar nasıl ve neden oluştu?
o Nasıl Bir etki bıraktı?
o ….
o ….
o ….. (Veri doygunluğuna ulaşana kadar; yaklaşık 20-60 görüşme)

• (Gündoğdu ve Eken, 2021, s. 304)

 Gömülü Teori Aşamaları
3. Veri Toplama
Hatırlatıcılar (Memoing-Not Tutma)

• Tüm araştırma süreci boyunca

• Veri analizinin sürekliliğini sağlar.

• En baştan kategorilerin oluşturulması
• Asıl konuya göre daha özgül kategorileri, kontrastları,
karşılaştırmaları, soruları ve yolları oluşturma olanağı
(Lempert, 2007; akt. Gündoğdu ve Eken, 2021, s. 304)
 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
Verinin Soyutlanması-Kodlama Süreci

• Açık kodlama (Open coding)

• Eksenel (İlişkilendirerek) kodlama (Axial coding)
• Seçici kodlama (Selective coding)
• Teorik kodlama
 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
Verinin Soyutlanması-Kodlama Süreci

• (Akt. Teke, 2023, s. 196)

 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
AÇIK KODLAMA (OPEN CODİNG)

• Bilgi parçalanarak, kategoriler oluşturma

• Ayrıştırma, inceleme, sürekli karşılaştırma, kavrama,
sınıflandırma
• Kritik terimler, merkezi önemdeki kişiler ve kilit olaylar ve
kategorileri saptama
• Kategoriler altında farklı özellikler veya alt kategoriler
oluşturma

• (Özsoy ve Çetinkaya, 2014; Creswell, 2018; Bulduklu, 2019;

Gündoğdu ve Eken, 2021; Teke, 2023)
 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
EKSENEL KODLAMA (AXİAL CODİNG)

• Açık kodlamada elde edilen verilerin birleştirilmesi

• Ana kategorilerin birbirleriyle ilişkilerinin belirlenmesi
• Alt kategorilerin boyutlarının ve özelliklerinin belirlenmesi
• Merkezi fenomenin belirlenmesi için kodlama paradigması/mantık şeması oluşturma
• Nedensel koşulların ortaya çıkarılması
• Merkezi fenomenden kaynaklanan eylem ve etkileşimler
• Bağlam ve müdahil koşulları belirleme
• Sonuçları/eylem ve etkileşimlerin çıktılarını belirleme

VERİLERE GÖMÜLÜ OLAN KURAMIN ORTAYA ÇIKARTILMASI!!!

• (Özsoy ve Çetinkaya, 2014; Birgili, 2017; Creswell, 2018; Bulduklu, 2019;

Gündoğdu ve Eken, 2021; Teke, 2023)
 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
SEÇİCİ KODLAMA (SELECTİVE CODİNG)

• Verilerin son kez ele alınması

• Araştırmacının verilere en yakın olduğu süreç
• Üst düzey soyutlaştırma ve kavramsallaştırma
• Ana olgunun tespiti ve diğer kategorilerle ilişkilendirme

• (Özsoy ve Çetinkaya, 2014; Birgili, 2017; Creswell, 2018;

Bulduklu, 2019; Gündoğdu ve Eken, 2021; Teke, 2023)
 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
TEORİK KODLAMA (SELECTİVE CODİNG)

• Kodlamanın son aşaması

• Doygunluğa ulaşmış kategorileri analiz ederek araştırmacıya
oluşturulan kavramsal ilişkilerin uygunluğu için bir rehber
teşkil eder
• Hikaye anlatma; temel kodların teoriyle nasıl bütünleşeceğini
ve ne açıdan ilişkili olduğu

• (Teke, 2023, s. 197)

 Gömülü Teori Aşamaları
4. Veri Analizi
TEORİK ÖRNEKLEME

• Kategori oluşturmak için veri devamlılığının sağlanması

• Önceki örneklemlerden elde edilen veriler doğrultusunda yeni
örneklem bulma
• Amaç veri çeşitliliği
• Ana olgunun tespiti ve diğer kategorilerle ilişkilendirme

• (Özsoy ve Çetinkaya, 2014; Birgili, 2017; Creswell, 2018;

Bulduklu, 2019; Gündoğdu ve Eken, 2021; Teke, 2023)
 Gömülü Teori Aşamaları
5. Alanyazını Okuma ve Kuram Oluşturma (Gündoğdu ve
Eken, 2021)
• Örneklem seçimi
• Oluşan ana kategoriler
• Ana kategorileri gösteren olay ve eylemler
• Teorik örneklemenin kaynakları
• Hipotezlerle kategoriler arası ilişkilerin uygunluğu
• Tutarsızlıkların belirlenmesi
• Temel kategorinin seçilme nedeni ve seçilme koşullarının
sorgulanması
• İncelenen olgularla ilgili kapsamlı «itici güç» ve «uygunluk»
 Gömülü Teori Aşamaları

(Chun Tie vd., 2019; akt. Teke, 2023, s. 194)

(Hoda R, Noble J, Marshall S., 2011; akt. Ö zsoy ve Çetinkaya, 2023,
s. 194)
(Drexler, 2012; akt. Gündoğdu ve Eken, 2021, s. 307)
 Gömülü Teorinin Güçlü ve Zayıf Yönleri (Gürbüz
ve Şahin, 2018)
Güçlü Yönler
Sistematik bir sürece sahip olması;
araştırmacı aşama aşama ne yapacağının
farkında.
Eş güdümlü, sistematik, esnek ve bütüncül
bir araştırma stratejisi olması
Nitel verilerin çözümlenmesi için disiplinli
ve örgütlenmiş bir yaklaşım sunması;
düzensiz ve gereksiz bilgiyi önler.
Yeni olguların keşfedilmesinde çok
etkilidir.
Zayıf Yönler
Yeni araştırma yapmaya başlayan bir
araştırmacı, fazla verinin içinde
kaybolmakta ve sonuca ulaşamamaktadır.
Alanyazın taramasının kodlama safhasının
sonuna bırakılması, vakit kaybına neden
olabilir. Aynı alanda bir kuram varken
yenisini aramak boşa çaba harcamak
olabilir.
Veriler, kodlamalar ve tekrar veri toplama
döngüsü çok fazla zaman almaktadır.
Sosyal hayatın daha soyut kavramlara
doğru kaydırılmasına hizmet
edebileceğinden geçerliliğinin
sorgulanması söz konusu.
İzlenen adımlarda yapılması gerekenler
tamamıyla araştırmacının zihin süzgeçleri
yardımıyla yapıldığı için çok kolay hata
yapılabilmektedir.
Kaynaklar
TEŞEKKÜR EDERİM…