EĞİTİM PROGRAMI TASARIMI

BÖLÜM: Eğitim Programları ve Öğretim

DERS: Program Geliştirme Alan Çalışmaları

Hazırlayan: Engin YILDIRIM

Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Asuman Seda

SARACALOĞLU
İÇİNDEKİLER

Program Tasarımı
- Program Tasarısının Elemanları
- Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
- Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme Prensipleri
(Tasarım İlkeleri)
Sonuç
Tanımlar
Program tasarısı terimi ilk olarak Virgil E. Herrick
tarafından 1950’ de “Program Tasarısı Kavramı”
başlıklı makalede kullanılmıştır.

Herrick (1965);
“Programın niteliğiyle ilgili, tutarlı kararlar vermek için
kullanılan program elemanları arasındaki ilişkilerin
örneklerini göstermedir.”
Tanımlar

Herrick (1965);

Program tasarısı kuramı,

• (1) programın tüm elemanlarını tanımlamalı
• (2) elemanlar arasındaki ve bunların etkileşim
noktalarındaki tutarlılığı belirtmeli
• (3) öğrencilerin eğitimsel davranışlarını açıklamalı ve
kontrol etmeli
Tanımlar
Taba (1962);
Program tasarısı,

Programın elemanlarını belirten, bu elemanların birbirleriyle

ilişkilerini açıklayan, uygulama için yönetim şartlarını düzenleme
prensiplerini gösteren bir anlatımdır.

Etkili ve uygun program tasarısı için;

• Uygulama için gerekli öğretim kaynakları ve yönetim şartları,
• Temel düzenleme prensipleri,
• Program elemanlarının kaynakları ile destekleyici prensipler.
Taba’ nın Program Tasarısı Modeli
Tanımlar

Beauchamp (1975);

Program tasarısı,

Okullaşma düzeyleri boyunca en üst düzeyde ilerlemeyi

ortaya çıkaracak şekilde düzenlenen kültürel içerik ve
amaçların düzeni ve özü
Beauchamp’ ın Program Tasarısı Modeli
Tanımlar
Hunkins (1980);

Program tasarısı,
Program planlama sürecinin çıktısı olan ve öğretme-öğrenme
sürecinde öğretmenlere kılavuzluk eden bir yazılı doküman

Program tasarısının rolü,

• Programın elemanlarını belirlemek
• Özerk bir içerik sistemi için elemanları düzenlemek
• Planlama ve uygulama sürecinde öğretmen, öğrenci ve diğer
personelin rollerini belirtmek
Tanımlar

Saylan (1995);

Program tasarısı,

• Kaynaklar, düzenleme prensipleri ve uygulama için

gerekli yönetimsel şartlara bağlı olarak program
elemanlarının belirlenmesi, seçilmesi, sıralanması ve
düzenlenmesini gösteren bir plan.
Tanımlar

Aykaç (2014);

Program tasarısı,

• Bir yandan programın hangi öğelerden oluşacağını

belirlerken diğer yandan bu öğeler arasında nasıl bir
ilişki kurulacağını ve bunların nasıl düzenleneceğini
gösterir.
Tanımlar

Doğan (1997); Program ve öğretim tasarımı,

• eğitim ihtiyacının değerlendirilmesini,

• öğrencinin karşı karşıya geleceği içeriğin seçilmesini
ve düzenlenmesini,
• öğretim materyallerinin geliştirilmesini
• öğretim yöntemlerinin seçilmesini
• değerlendirme araç ve standartlarının geliştirilmesini
içerir.
Tanımlar

Ertürk (1972);

Program tasarısı,

« Yetişek tasarısı » - « Öğrenme yaşantıları »

• Belli esaslara göre tertiplenip örgütlenmiş öğrenme

yaşantıları.
Tanımlar

Demirel (2011);

Program tasarısı,

• Bir programın hangi öğelerden oluşacağının ortaya

çıkarılması süreci.
Tanımların Sentezi

Program tasarısı,

• programı oluşturacak öğelerin belirlenmesi,

• öğelerin ve öğeler arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi,
• kaynaklar ve temellerinin açıklanması,
• uygulama için gerekli yönetim şartlarının ve öğretim
kaynaklarının belirlenmesini
içeren sistemli bir süreçtir.
Program Tasarısının Elemanları

Tyler (1950);

• Okul hangi eğitimsel amaçları gerçekleştirmeye

çalışmalıdır?
• Hangi eğitim yaşantılarıyla bu amaçlara ulaşılabilir?
• Bu eğitim yaşantıları etkili bir şekilde nasıl
düzenlenmelidir?
• Bu amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığı nasıl belirlenebilir?
Program Tasarısının Elemanları

Tyler (1950);

Programın elemanları;

• Hedefler
• Öğrenme yaşantılarının seçimi*
• Öğrenme yaşantılarının düzenlenmesi
• Değerlendirme
Program Tasarısının Elemanları

Herrick (1965);

Programın temel elemanları;

• Hedefler
• Öğrenme yaşantılarının seçimi ve düzenlenmesi
• Değerlendirme
Program Tasarısının Elemanları

Herrick (1965);
• Program tasarısının sorunu, etkili ve uygun bir tasarı
düzenlemede bütün elemanları dikkate almaktır. Bu yüzden
programın elemanları;

Amaçlar ve hedefler, içerik, öğrenen ve süreci içeren

öğrenme yaşantıları ve değerlendirmedir.
Program Tasarısının Elemanları

Goodlad (1960);
Program geliştirmede izlemesi gereken adımlar;

• Hedeflerin belirlenmesi
• Hedeflere uygun öğrenme fırsatlarının alanı ve çeşidinin
belirlenmesi
• Fırsatların sunulduğu örneklerin / tasarıların seçimi
• Değerlendirme süreçlerinin geliştirilmesi
• Programın değiştirilmesi ve geliştirilmesi
Program Tasarısının Elemanları

Goodlad (1960);

* Hedefler; davranış ve içerik olarak iki boyutta

* Tasarımda içerik (öz) ve süreç (davranış) elemanları

bulunmalı

* Düzenleme elemanları; davranışsal düzenleme

elemanları ve konu alanı
Goodlad ve Richter’ in Programla İlgili Temel Kararlar ve Kaynakların
Kuramsal Sistemi Modeli
Program Tasarısının Elemanları

Taba (1962);

Program tasarısının elemanları;

• Amaçlar ve özel hedefler

• İçerik
• Öğrenme yaşantıları
• Değerlendirme
Program Tasarısının Elemanları
Taba (1962);
• Programın elemanları ve bu elemanların belirlenmesinde
kullanılan kriterler arasında karşılıklı ilişki vardır.

• Giles, McCutchan ve Zechiel tarafından bu ilişkiler şematize

edilmiştir.
Program Tasarısının Elemanları
Broudy, Smith ve Burnett (1964);
Program tasarısının elemanları;

• İçerik; olgular, kavramlar, tanımlayıcı ve değerlendirici prensipler,

normlar ve kurallar
• Öğretim kategorileri; simgesel çalışmalar, temel bilimler, gelişmeyle
ilgili çalışmalar, estetik çalışmalar ve sosyal problemler
• Değerlendirme; programın bir elemanı değil, programın etkililiğini
kontrol etme aracıdır.
Broudy, Smith ve Burnett’ in Okullaşma Şeması
Program Tasarısının Elemanları

Saylor ve Alexander (1974);

Program sisteminin elemanları;

• Amaçlar ve hedefler
• Öğrenme fırsatları planları
• Program tasarıları
• Öğretim metotları
• Değerlendirme süreçleri
Saylor ve Alexander’ in Program Sisteminin Elemanları
Program Tasarısının Elemanları
Ornstein ve Hunkins (2016);
Program tasarımı;
• Hedef
• İçerik
• Öğrenme yaşantıları
• Değerlendirme

* Bu öğelerin kökeni Giles (1942)’ in “Sekiz Yıllık Çalışma” sı

* Giles, “unsurlar” terimini temel öğeler arasındaki ilişkileri

göstermek için kullanmış; ancak öğrenme yaşantılarını “yöntem ve
düzen” altında ele almıştır.
Program Tasarısının Elemanları
Ornstein ve Hunkins (2016);

Elemanların cevap aradığı sorular;

• Ne yapılmalıdır?
• Hangi konu alanları dahil edilmelidir?
• Hangi öğretim stratejileri, kaynaklar, etkinlikler işe
koşulmalıdır?
• Program sonuçlarını değerlendirmek için hangi yöntem ve
ölçme araçları kullanılmalıdır?
Program Tasarısının Elemanları
Ertürk (1972);

Program geliştirmede sorulması gereken sorular;

• Eğitimin hedefleri neler olmalıdır?
• Öğrenciler hangi yaşantıları geçirmeli, yani hangi eğitim durumlarında
bulunmalıdırlar?
• Bu durumlar nasıl örgütlenirse istendik öğrenci davranışlarını geliştirme
bakımından önemli olur?
• İstendik durumların isabetlilik durumlarında (istendik davranışları
geliştirme yönünden) etkililik derecesi nedir?
• 4. sorunun cevapları ışığında mevcut yetişekte ne gibi değişiklikler
gereklidir?
Program Tasarısının Elemanları
Ertürk (1972);

Sorular doğrultusunda programın elemanları;

• Hedefler (istendik davranışlar)
• Öğrenme yaşantıları (eğitim durumları)*
• Değerlendirme faaliyetleri

• 5. soru; düzenleme, onarma, geliştirme.

* Temel eleman.
Program Tasarısının Elemanları
Bilen (1989);
Programın tasarısı;

• öğrencilere kazandırmayı düşündüğümüz hedefler;

• içerik, araç-gereç ve kaynaklar, yöntem ve teknikleri içeren eğitim
durumları;
• hedeflere ulaşma derecesini belirleme ve elde edilen verilere
dayanarak, yetişeğin aksayan yanlarını düzeltmek amacıyla yapılan
değerlendirme.
Program Tasarısının Elemanları
Sönmez (2005);
Sistemsel bakış açısıyla programın elemanları;

• Bireyde bulunması istenen özellikler, yani hedefler.

• Hedeflerin göstergesi olan davranışlar.
• İçerik ve konunun örüntüsü yani üniteler.
• Her davranışı, öğrencilerin her birine kazandıracak eğitim durumları.
• Her davranışı, her bir öğrencinin kazanıp kazanmadığını, kazandıysa ne
derecede kazandığını yoklayan sınama durumları.
Program Tasarısının Elemanları

Varış (1982);
Farklı bakış açısıyla programın elemanları;

• Öğretim programı, Faaliyet programı ve Rehberlik programı

Birbirleriyle dinamik ilişkileri olan elemanlar;

• Amaçlar, muhteva ve faaliyetler, yöntemler ve teknikler ile değerlendirme

Program Tasarısının Elemanları

SONUÇ OLARAK BİR PROGRAM TASARIMININ ELEMANLARI!

• HEDEFLER.
• DAVRANIŞLAR.
• İÇERİK VE ÜNİTELER.
• EĞİTİM DURUMLARI.
• SINAMA DURUMLARI.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Dewey (1902);
“Eğitim sürecinde temel faktörler olgunlaşmamış, gelişmemiş
durumdadırlar; bazı sosyal amaçlar, anlamlar, değerler yetişkinin
olgunlaşmış yaşantısında şekillenirler. Eğitim süreci bu güçlerin
etkileşimine bağlıdır.”

Kaynakların birlikte değerlendirilmesi fikri

Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
Taba (1945);
Hedefler, içerik ve öğrenme etkinliklerinin seçimi için
kaynaklar;

• Kültür ve toplum
• Öğrenenlerin ve öğrenme sürecinin özelliği
• Bilgi

• Amaçlar, (bir eğitim felsefesi); “toplum ve bireylerin değer

ve ihtiyaçlarını eğitim programına çevirme adımı”
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Tyler (1950);

• Sonraki basamaklarda bir kılavuz olarak kullanılmak üzere

geçici hedeflerin belirlenmesi ön şarttır.

Geçici hedeflerin belirlenmesi için üç kaynak;

• Kaynak olarak öğrencileri inceleme,
• Okul dışındaki çağdaş yaşamı inceleme,
• Konu uzmanlarının hedeflerle ilgili önerileri.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Tyler (1950);
• Kesin hedeflerin tutarlı bir şekilde formüle edilebilmesi için;
geçici hedefler eğitim felsefesi ve eğitim psikolojisi
tarafından elenmeli; (SÜZGEÇLER)

• Öğrenme yaşantıları hedeflere, öğrenme psikolojisine ve

öğrencinin ilgi, ihtiyaç ve mevcut bilgisine göre seçilmeli;

• Öğrenme yaşantılarını düzenlemede davranış ve öğrenme

teorileri, öğrenen ve hedefler kılavuz olmalıdır.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Herrick (1962);
Program kararlarının üç kaynağı;

• İnsanın sahip olduğu ve sınıflandırdığı bilgi, konu-alanları,

• Toplumun kurumları ve sosyal süreçler,

• Eğitilecek birey, özelliği, ihtiyaçları ve gelişim özellikleri.

Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Herrick (1962);

Felsefe, programla ilgili önemli kararlar vermede tüm tasarıyı

etkileyen bir süreç olarak düşünülmelidir.

Çünkü program geliştirme basamağının her aşamasında

değerlere bağlı kararlar verilmektedir.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Tanner ve Tanner (1975);

• Tyler’ in üç kaynak ve iki süzgeç görüşünü eleştirirler. (Felsefenin

etkisini göz ardı ettiği için).

• Programın kaynakları; Öğrenen, konu-alanı “içerik-üslup”,

toplum “sosyal güçler ve problemler”, bilgi “araştırma ve
uygulama”

• Felsefe; Kaynakların nasıl kullanılacağını ve bunların etki derecesi

ile özelliğini belirleyebilir. Hem bir kaynak hem de etkileyici
güçtür.
Tanner ve Tanner’ in Programın Kaynakları ve Etkileri
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
Ertürk (1982);
• Hedefler davranışların;
• davranışlar öğrenme yaşantılarının (eğitim durumlarının);
• davranışlar ile öğrenme yaşantıları değerlendirmenin
belirlenmesinde kullanılacak temel kaynaklardır.

• Hedeflerin belirlenmesi için toplumsal çevre, konu-alanı ve

birey incelenmeli

• Aday hedefler, eğitim felsefesi, eğitim psikolojisi ve eğitim

ekonomisi süzgecinden geçirilmeli.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
Varış (1988);

• Toplumun davranış ve değer normları, tercihleri, problemleri ve

ihtiyaçları, bireyin problemleri, ilgileri, gelişim özellikleri ve ihtiyaçları,
eğitim felsefesi, eğitim politikası ve uygulama alanıyla programlar
ilişkilidir.

• Program geliştirme; sosyal, kültürel, politik ve ekonomik olgular

yanında, epistemoloji, aksiyoloji ve psikoloji alanındaki araştırmalara
dayanılarak yapılmalıdır.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
Varış (1988);
• Amaçların temel kaynağı eğitim felsefesi ve eğitim politikasıdır.

• İçeriğin kaynağı ise disiplinlerdir, sosyokültürel doku, öğrencinin gelişim

özellikleri ve öğrenme düzeyi, bilim adamlarının çalışmaları, içeriğin
yapısı, bilginin kaynakları, bilginin jenerik kategorileri ve öğrenme
teorilerine göre belirlenmelidir.

• İçerik ve faaliyetler, metotlar ve teknikler ile değerlendirmenin temel

kaynağı da amaçlardır.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Saylan (1995); Kaynaklara ilişkin düşünceler

• Öğrenenlerin ilgi, ihtiyaç ve problemlerini, programın en

önemli kaynağı olarak düşünenler;
• Toplumun istekleri ve zamanın sosyal gerçeklerinin
programın temel kaynağı olarak düşünenler;
• Değer değişkenleri ile demokratik yaşam tarzının program
için uygun olan tek kaynak olduğunu belirtenler;
• Bilgi veya disiplinlerin yapısının program için ana kaynak
olabileceğini ileri sürenler.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
Sönmez (2005); Ertürk’ ten farklı olarak

• Toplumun gerçekleri, doğa, insanın nitelikleri (biyo-kültürel,

toplumsal ve psikolojik) ve konu-alanı; hedeflerin belirleyicisi

• Aday hedefler eğitim psikolojisi, eğitim ekonomisi, eğitim

felsefesi ve eğitim sosyolojisi* süzgeçlerinden geçirilmeli

• Olasılı hedefler de öğrenci nitelikleri (yaş, hazırbulunuşluk, vb.),

yatırım ve bilgi çerçevesinde gerçek hedeflere dönüştürülür.
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları

Ferrero (2005);
“Eğitimsel bir eylem, bir şeyin bilinmesinin ve öğrenilmesinin
değerli olduğunun düşünülmesini etkileyen inanç ve değerlerin
bilinmesiyle başlar.”

Ornstein ve Hunkins (2016);

“Program tasarımcıları – genellikle programın kaynakları olarak
nitelendirilen görüşleri – öğrenenlerin ve toplumun felsefi,
toplumsal ve siyasi görüşlerini netleştirmelidir.”
Program Tasarısı Elemanlarının Kaynakları
SONUÇ OLARAK

TEMEL KAYNAKLAR SÜZGEÇLER (Geçerlik ve tutarlılık)

Bilim Eğitim Felsefesi

Toplum Eğitim Sosyolojisi
Ahlaki Doktrin Eğitim Psikolojisi

Bilgi Eğitim Ekonomisi

Birey (Öğrenen)
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
(Saylan, 1995);

• Ana tartışma, mantıksal ve psikolojik düzenleme

prensiplerinin uygun olup olmadığı

• Birçok yazar; bu prensiplerden sadece birini kullanma fikrini

kabul etmiyor.

• Basitten karmaşığa, somuttan soyuta, bütünden parçaya,

bilinenden bilinmeyene, ön şart öğrenme, tarihsel sıra,
coğrafi genişleme, çocuğa uygunluk, uygulamayı artırma,
etkinlik alanlarını genişletme, yararlılığa göre sıralama
gibi çeşitli düzenleme prensipleri
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Yatay ve Dikey Düzenleme

• yatay düzenleme; çeşitli konu alanlarının unsurlarının

harmanlanması
• dikey düzenleme; programın içeriğinin sıralanması

• Dikey düzenlemeyi sağlamak için süreklilik, aşamalılık

kriterlerine

• Yatay düzenlemeyi sağlamak için kaynaşıklık kriterine

uyulmalıdır
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Kapsam

• İçerik, konular, öğrenme yaşantıları ve eğitim planını

oluşturan kısımların bütünü (Tyler,1950).

• İçeriği etkileyen tüm unsurlar, tüm öğrenme etkinlikleri,

bilişsel, duyuşsal ve devinsel öğrenme hedeflerinin kapsamı
oluşturduğu söylenebilir.

• Kapsam; öğrenme fırsatlarının süreklilik, aşamalılık ve

kaynaşıklık kriterlerine göre düzenlenmesiyle belirlenmeli.
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Ardışıklık (Aşamalılık)

• öğrenmelerin birikimli bir şekilde ve birbirine bağlı olarak

gerçekleşmesini sağlayacak şekilde düzenlenmesi.

• içeriğin belirlenmesi ve düzenlenmesine yardımcı olmaktadır

• öğrenmenin basitten karmaşığa, bilinenden bilinmeyene,

bütünden parçaya, yakından uzağa ve tarihsel öğrenme
ilkeleri
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Süreklilik

• Temel program elemanlarının dikey olarak kullanılması ve

tekrarlanması (Saylan, 1995)

• Program bileşenlerinin dikey uzantısı (Ornstein ve Hunkins,

2016)

• En çok Bruner (1959)‘ in “ sarmal program” kavramı ile ön

plana çıkmıştır.
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Kaynaşıklık (Bağdaşım)

• Bağdaşım; programın yatay ve dikey özelliklerinin

birbirleriyle olan uyumu (Ornstein ve Hunkins, 2016)

• Kaynaşıklık, bir alanda öğrenilenler ile diğer alanda

öğrenilenler arasında bağ kurma (Saylan, 1995)

• Dikey boyutta kaynaşıklık, eğitim durumlarının

tekrarlanabilir ve aşamalı olması

• Yatay kaynaşıklık, bir eğitim durumunun başka bir eğitim

durumu ile ilişkili olması
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Bütünleştirme

• Program planında yer alan bilgi ve yaşantıların birbiriyle

bağlantılı olması (Ornstein ve Hunkins, 2016)

• Programın parçaları ya da bölümleri arasında oluşturulacak

bağlar, öğrenenlerin bilgiyi bir bütün olarak görmesini
sağlamaktadır.

• Örnek: STEAM (Science, Technology, Engineering, Art,

Math) yaklaşımıdır.
Program Tasarısı Elemanlarını Düzenleme İlkeleri
Denge

• Programın tasarımı sırasında tasarımın her bir özelliğine göre

uygun ağırlık verilmesiyle ilgili.

• Dengeli bir programda öğrenciler, kişisel, sosyal ve

entelektüel amaçları gerçekleştirdikleri yollarla bilgiyi kazanır
ve kullanır
Program Tasarım Sürecinin Özeti (Saylan, 1995).
3. SONUÇ
• Program tasarlanırken, programdan yararlanacak / etkilenecek tüm tarafların
sürece dahil edilebilmesi önem arz etmektedir.

• Program elemanlarının belirlenmesi ve bu elemanların düzenlenmesi

konusunda farklı bakış açıları bulunmaktadır.

• Farklı felsefi temellere dayanan program tasarımları da bulunmaktadır.

• Tasarımda neye odaklandığımızı belirleyebilmek ve eğitimin amacına uygun

dinamikleri birbiriyle uyumlu olacak şekilde tasarlayabilmek önemli.

• Günümüz araştırmalarının ve felsefi yaklaşımlarının, gelişen teknoloji ile

birlikte tasarım sürecine olan etkileri göz ardı edilmemelidir.
TEŞEKKÜRLER…….