Zhvillimi I socologjisë së shëndetit dhe

sëmundjes
Sociologjia e shëndetit dhe sëmundjes

Dr. Driton Maliqi

 Shëndeti, ose mungesa e shëndetit, dikur u ishte atribuar thjesht
kushteve biologjike ose natyrore.

Sociologjia e gjendja socio - ekonomike e individëve, traditave etnike ose

besimeve dhe faktorëve të tjerë kulturorë
shëndetit dhe
sëmundjes Sëmundjet shqyrtohen dhe krahasohen në bazë të mjekësisë
studion tradicionale, ekonomisë, fesë dhe kulturës që është specifike për
çdo rajon.
ndërveprimin
midis shoqërisë Faktorët sociologjikë mund të ndihmojnë për të shpjeguar pse
ekzistojnë këto mospërputhje.
dhe shëndetit.
Ka dallime të dukshme në modelet e shëndetit dhe sëmundjes
nëpër shoqëri,
Ndryshimet e
vazhdueshme në
• Shëndeti dhe mjeksia në kontekst social
ekonomi, terapi,
teknologji dhe • tre idete kryesore: .
Së pari: Mjeksia, si shkencë dhe si profesion, nuk mund të kuptohet jashtë
sigurim mund të kontekstit social e historik të një shoqërie të dhënë. Shëndeti dhe shumë sëmundje
të njeriut janë jo vetëm të determinuara biologjikisht, por edhe “konstruksione
ndikojnë në mënyrën sociale”.

se si individët i shohin
• Aktorët socialë, siç janë kultura e një populli, stratifikimi social, kapitali social,
dhe i përgjigjen gjinia, etnia dhe raca, feja, mënyra e jetesës, medikalizimi dhe kontrolli shoqëror,
stresi në punë dhe faktorë të tjerë emocionalë,
kujdesit mjekësor në
dispozicion. • Së dyti: Shëndeti dhe risqet e tij mund të vlerësohen përmes qasjeve socio-
ekologjike. Teoritë sociale mbi riskun, sidomos ato të përpunuara gjatë tri dekadave
të fundit nga Ulrich Beck (1992, 2006) dhe Anthony Giddens (1990, 1999) janë të
aplikueshme e të dobishme edhe në fushën e shëndetit e të mjeksisë.
Rreth 150 vite
më parë, Marksi • Së treti: Kujdesi për shëndetin e njerëzve dhe politikat shëndetsore jo
formuloi vetëm mund e duhet të informohen nga studimet sociale në fushën e
shëndetit e të mirëqenies së popullsisë, por edhe përbëjnë në vetvete një

konceptin e një fushë të rëndësishme analizash për sociologjinë, psikologjinë dhe

shkencën e politikave

hendeku të • Gjeneza e sociologjisë dhe psikologjisë mjekësore

pariparueshëm • I pari sociolog që e orientoi kërkimin teorik në këto probleme ishte
Talcott Parsons, me veprën e tij tashmë klasike
(irreparable rift) • Parsons, nën ndikimin e psikoanalizës (Kelly & Field 1996: 243), e
konceptualizoi sëmundjen si një formë sjelljeje devijant edhe mjekun si
një rojtar social (social gatekeeper) që përpiqet t‟i rikthejë pacientët në
funksionet e tyre shoqërore normale.
Parsons erdhi
në përfudimin • sipas tij, arsyeja kryesore pse shëndeti dhe sëmundjet përbëjnë
subjekte sociologjikisht interesante e të rëndësishme ka të
se mjeksia bëjëme faktin se faktorët shoqërorë luajnë një rol të caktuar në
etiologjinë e shumë sëmundjeve, në stade të ndryshme të
zhvillimit të tyre, si dhe në terapitë efektivepër kurimine tyre
mund e duhet (Parsons 1951a: 430).

të studiohet nga • sociologjia mjeksore, si një disiplinë e aplikuar dhe klinike dhe
perspektiva e si çdo nëndisiplinë tjetër e sociologjisë, merret me marrëdhëniet
dhe proceset sociale në sferën e sëmundjeve e të kujdesit për

shkencave shëndetin, duke u mbështetur në të njëjtën bazë teorike të

sociologjisë së përgjithshme.

sociale. • psikologët janë përpjekur të integrojnë përqasjen psikologjike

ndaj sëmundjeve dhe shëndetit në fushën e mjekësisë klinike.
 • Orientimi dhe zhvillimi i saj si sociologji e shëndetit
dhe e sëmundjes u kushtëzua nga fakti se, sëmundja,

Sociologjia
si gjendje e kushteve humane, filloi të kuptohej e të
vlerësohej gjithnjë e më mirë si një eksperiencë
njerëzore që s‟ka të bëjë vetëm me individin e

dhe sëmurë, por edhe me faktorë të tjerë si, familja, puna,

profesioni, shkolla dhe sfera të tjera të jetës sociale.
• përmirësimin e kushteve të jetesës e të shëndetit të
Psikologjia e njerëzve, por edhe për ata faktorët socialë që
parandalojnë sëmundjet dhe problemet shëndetsore.

shëndetit dhe • ndërveprimin dialektik mes jetës shoqërore dhe

e sëmundjeve
sëmundjeve specifike—sidomos sëmundjeve kronike
dhe atyre terminale

• sociologët kanë arritur të dëshmojnë stratifikimin e

jetëgjatësisë (longevity) e të kushteve shëndetsore të
popullsisë, por jo gjithnjë shpjegojnë se si është
arritur kjo jetëgjatësi shoqërisht,

Mësuesit, për t‟iu
shmangur përgjegjësive të
tyre, lehtësisht dhe në
masë i etikojnë nxënësit si
hiperaktivë, që gjoja
vuajnë nga çrregullimi i
mungesës së vemendjes
për shkak të
hiperaktivitetit të tyre
Se pari: sociologët, psikologët dhe studiues të tjerë të jetës
shoqërore që mbështeten në konstruktivizmin social rrallëherë i
kanë fokusuar hulumtimet e tyre në sëmundje të veçanta;
përkundrazi ata kanë synuar dhe vazhdojnë të studiojnë kushtet
shëndetsore në një nivel disi abstract
“biofobia” (Freese et al. 2003: 234), frika se pranimi i rolit të
faktorëve biologjikë e gjenetikë në gjendjen shëndetsore të
individit mund të çojë në zhvlerësimin e rolit të faktorëve socialë
dhe, prandaj, ata flasin për një “fabrikim” gjenetik e biologjik të
kushteve shëndetsore (Fox 1999).
Se dyti: në përgjithësi, sociologët që merren me studimin e
shëndetit e të sëmundjeve,në analizat e tyre rrallë herë
fokusohen në treguesit klinikë të sëmundjeve dhe, ipso facto,
rrallë shohim që ata të shpjegojnë se si proceset që ata
eksplorojnë ndikojnë në rezultatet reale të gjendjes shëndetsore
Shkalla e
kënaqësisë së • Së treti, deri vonë, sociologët janë prirur ta neglizhojnë qëllimin
normativ të ndërhyrjeve në fushën e shërbimit shëndetsor, atë që quhet

pacientëve për “the normative raison d‟être of health” (Timmermans & Haas 2008:
669),

shërbimet ndaj tyre,

sesa në ecurinë e • Merton (1967) mendonte se shkenca moderne mbështetet në disa norma
e vlera të përbashkëta, si janë: universalizmi, kolektivizmi, neutraliteti
gjendjes së tyre dhe skepticizmi i organizuar. Këto katër imperativa institucionalë
krijojnë, sipas Merton-it, një sistem komunikimi që synon dijen e
vërtetë e të besueshme. Kjo pikëpamje funksionaliste është vënë në
shëndetsore dyshim dhe është kritikuar nga sociologët konstruktivistë, sipas të
cilëve, në punën e tyre kërkimore shkencëtarët mbështeten në shumë
(Heritage & vlera konfliktuale (Mulkay 2015).

Maynard 2006)
• Rritja e jetgjatësisë mesatare i atribuohet jo vetm progresit të
përgjithshëm ekonomik e shoqërore, por edhe progresit në fushën e
farmaceutikës e të mjeksisë kirurgjikale dhe ndërhyrjeve me mjetet e
tyre (Skinner et al. 2006)