Κοινωνιολογία Οικογένειας

Η Οικογένεια στις Κοινωνικές

Επιστήμες
Οι Βασικές Έννοιες:Μια
Διεθνής
Προσέγγιση
ΚοινωνιολογίαΟικογένειας/Γάμου

Κλασσικές και Σύγχρονες Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις

Σύμφωνα με την κλασική κοινωνιολογική θεώ ρηση:

“Η οικογένεια είναι μια κοινωνική ομάδα, τα μέλη της οποίας

συνδέονται με δεσμούς αίματος, αγχιστείας, γάμου ή
υιοθεσίας, ζουν μαζί, συνεργάζονται οικονομικά και φροντίζουν
τους απογόνους τους”
(Murdock, 1949)
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση

4
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση
Ο G. Gurvitch την ορίζει ως «ένα σύνολο ατόμων που αποτελούν μια
μονάδα που διέπεται από συλλογικότητα, είναι ξεχωριστή, άμεσα
παρατηρήσιμη και διακριτή, ενώ βασίζει την ύπαρξή της στις συλλογικές,
επαναλαμβανόμενες και ενεργές στάσεις-συμπεριφορές των μελών της»

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται από τον Durkheim στη συνεκτική λειτουργία

της οικογένειας. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των μελών της, τόσο
μεγαλύτερος θα είναι και ο βαθμός συνοχής της

Κατά τον Durkheim οι κοινωνικοί θεσμοί διαδραματίζουν καθοριστικό

ρόλο στη διαμόρφωση της δομής της οικογένειας σε σχέση τα φυσικά
πρόσωπα (γονείς)

5
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση
Σύμφωνα με τη θεωρία του Comte η Οικογένεια μελετάται σε
συνάρτηση με τις κοινωνικές αλλαγές

Συνέπεια των κοινωνικών αλλαγών:

 A. Η προσέγγιση περί «κρίσης» και ενδεχομένως «διάλυσης» του

θεσμού της Οικογένειας (υιοθετήθηκε από πολλούς
Κοινωνιολόγους της Οικογένειας)

 B .“Η άλλη Πλευρά”: “Θεωρία της Εξέλιξης” (Spencer)

Προέρχεται από τη θεωρία Δαρβίνου - Κεντρική η έννοια της
Προσαρμογής 6
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση

Η οικογένεια άρχισε να αντιμετωπίζεται επιστημονικά,

όταν μερικοί συγγραφείς του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα
την συνέλαβαν σαν ιστορικό κοινωνικό θεσμό (Μόργκαν,
Ένγκελς, Μπαχόφεν και άλλοι)

7
 Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής Προσέγγιση

Η οικογένεια ως κοινωνικός θεσμός :

Η κοινωνία είναι εκείνη που δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές για τον τρόπο
σύστασης, οργάνωσης και λειτουργίας της οικογένειας και που προσδιορίζει
τους τρόπους με τους οποίους η οικογένεια θα επιτύχει τους στόχους, τους
οποίους και πάλι η ίδια η κοινωνία με έμμεσο τρόπο προτάσει ή και επιβάλλει

Όταν η οικογένεια εφαρμόζει το «κοινωνικά αποδεκτό» επιτυγχάνει την

κοινωνική ένταξη και αναγνωρίζεται ως οικογένεια, σε αντίθετη περίπτωση η
κοινωνία δεν την αναγνωρίζει και ενδέχεται να απορρίψει τα μέλη της
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνή ς
Προσέγγιση
Τύποι Οικογένειας
• Σύνθεση
• Πυρηνική οικογένεια : οι σύζυγοι και οι απόγονοί τους συνιστούν τη
θεμελιώδη σχέση. Οι συγγενείς αίματος παίζουν περιφερειακό και
δευτερεύοντα λειτουργικό ρόλο

• Εκτεταμένη οικογένεια : την πρωτοκαθεδρία έχουν οι σχέσεις ανάμεσα

σε άτομα με κοινή καταγωγή, ενώ το συζυγικό ζευγάρι είναι αυτό που
έχει περιφερειακό και δευτερεύοντα λειτουργικό ρόλο

• Οικογένεια καταγωγής ή προσανατολισμού : πυρηνική οικογένεια που

αποτελείται από το ίδιο το άτομο, τον πατέρα, τη μητέρα και τα αδέλφια
του
• Οικογένεια τεκνοποιίας ή αναπαραγωγής : πυρηνική οικογένεια που
αποτελείται από το ίδιο το άτομο, το/η σύζυγο και τα παιδιά τους
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνή ς
Προσέγγιση
• Καταγωγή

• Πατρογραμμική – η κοινωνία αναγνωρίζει την καταγωγή

και μεταβιβάζει τα περιουσιακά δικαιώματα με βάση την
πατρική γραμμή

• Μητρογραμμική – η καταγωγή αναγνωρίζεται και τα

περιουσιακά δικαιώματα μεταβιβάζονται από την πλευρά
της μητέρας

• Διπλογραμμική – η καταγωγή αναγνωρίζεται και τα

περιουσιακά δικαιώματα μεταβιβάζονται ισότιμα και από
τα δύο μέρη
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνή ς
Προσέγγιση
• Διαμονή

• Πατροτοπική διαμονή – το ζευγάρι εγκαθίσταται στο

πατρικό σπίτι ή στην κοινότητα της οικογένειας του
γαμπρού
• Μητροτοπική διαμονή – το ζευγάρι εγκαθίσταται στο
πατρικό σπίτι ή στην κοινότητα της οικογένειας της
νύφης
• Νεοτοπική διαμονή – οι νεόνυμφοι επιλέγουν έναν
νέο τόπο διαμονής, ανεξάρτητο από τους γονείς και
τους συγγενείς τους
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνή ς
Προσέγγιση
• Εξουσία

• Πατριαρχική εξουσία – η εξουσία ανήκει στους άνδρες

• Μητριαρχική εξουσία – η εξουσία ανήκει στις γυναίκες

• Ισότιμη εξουσία – η επιρροή και η εξουσία κατανέμονται ισότιμα

και στους δύο συζύγους
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση

• Δεν υπάρχει καμία αυστηρά δομημένη θεωρία

για την εξέλιξη της οικογένειας απλά
διατυπωμένες (υπο)θέσεις

 13
Γά μος /Οικογένεια σε Ιστορική Προοπτική –
Ιστορικοί Μετασχηματισμοί (Parsons)

 14
Εμφαση στη Νεωτερική και Μετανεωτερική Κοινωνία (Parsons )

Στις νεωτερικές κοινωνίες ο συζυγικός δεσμός των έγγαμων γονέων και

των βιολογικώ ν απογόνων στο επίκεντρο ενώ η εξουσία και η υποστήριξη
του ευρύτερου οικογενειακού συστήματος σχεδόν εξαφανίστηκε

 15
Περί αντιλήψεων για την “Οικογένεια” στον
20ο αιώνα
Ιδιαίτερα ενδεικτικό της αντίληψης κάθε φορά για την
Οικογένεια είναι το «επίθετο» που τη συνοδεύει
Ταξινόμηση :
 Ι. «Ιδανική Οικογένεια» (Αρχές 20ου): επίθετο προς το οποίο όλοι
συμφωνούν/επιθυμούν/συμμορφώνονται:
Υποκριτικός τρόπος καθώς αγνοούνται τα προβλήματα της

 ΙΙ.«Κανονική Οικογένεια» επίθετο (μεσοπολέμου): υπονοεί την ύπαρξη

διαφόρων σχημάτων και υποδηλώνει ότι κάθε σχήμα άλλο πέρα από το
κανονικό είναι, εάν όχι παθολογικό, κοντά στο οριακό

 ΙΙΙ. «Μέση Οικογένεια» (μετά τον Β’ Π.Π): παραπέμπει στην καθαρά

στατιστική απεικόνιση υποδηλώνοντας την ύπαρξη πληθώρα σχημάτων

 ΙV. «Συμβατική Οικογένεια» αρχές 1970 (ωρίμανση μεγάλων κοινωνικών

αλλαγών): το κοινωνικά αναμενόμενο σχήμα αλλά όχι κοινωνικά επιβεβλημένο
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνής
Προσέγγιση
Η Οικογένεια ως...

• Θεσμοθετημένη Κοινωνική Ομάδα

• (Πρωτογενής) Φορέας Κοινωνικοποίησης

• Κοινωνικός Θεσμός (αναπαραγωγής, κοινωνικοποίησης,

φροντίδας, απόδοσης κοινωνικής θέσης, ρύθμισης
σεξουαλικής συμπεριφοράς)

• Βασικός φορέας πολιτισμικής μεταβίβασης

 17
Hughes & Kroehler (2007)
Γά μος
Μορφές Γαμήλιων Σχέσεων
Μια Διεθνή ς Προσέγγιση

• Γάμος – Η κοινωνικά αναγνωρισμένη ένωση δύο

(περισσότερων) προσώπων, η οποία χαρακτηρίζεται από την
προοπτική της μακρόχρονης διατήρησής της

• Κατά τον Durkheim ο γάμος στηριζόταν στην οικογένεια

που υπήρχε πριν και μετά απο αυτόν
Μορφές Γαμήλιων Σχέσεων
Μια Διεθνή ς Προσέγγιση
• Εξωγαμία και Ενδογαμία

• Ενδογαμία – οι γάμοι συνάπτονται μόνο ανάμεσα σε μέλη της

ίδιας ομάδας

• Εξωγαμία – οι γάμοι συνάπτονται μόνο με άτομα που ανήκουν σε

άλλες ομάδες

• Αιμομικτικά ταμπού – κανόνες που απαγορεύουν τις γενετήσιες

σχέσεις ανάμεσα σε άτομα με στενή συγγένεια αίματος
Μορφές Γαμήλιων Σχέσεων
Μια Διεθνής Προσέγγιση
• Τύποι Γάμου

• Πολυγυνία – γάμος ανάμεσα σε έναν άνδρα και δύο ή

περισσότερες γυναίκες

• Πολυανδρία – γάμος ανάμεσα σε δύο ή

περισσότερους άνδρες και μία γυναίκα
Μορφές Γαμή λιων Σχέσεων
Μια Διεθνή ς Προσέγγιση
Ομαδικός γάμος – γάμος ανάμεσα σε δύο ή
περισσότερους άνδρες και δύο ή περισσότερες
γυναίκες

Μονογαμία – γάμος μεταξύ ενός άνδρα και μιας

γυναίκας
«Πώς Ελέγχουν οι Κοινωνίες την Αγάπη»;

• Ι. Παιδικός γάμος – η νύφη εγκαταλείπει την

οικογένειά της όσο είναι παιδί και πηγαίνει να
μείνει με τον γαμπρό

• ΙΙ.Γάμος με προξενιό – οι γονείς της νύφης και

του γαμπρού συμφωνούν να παντρέψουν τα
παιδιά τους, είτε όταν αυτά είναι πολύ μικρά,
είτε όταν βρίσκονται σε ηλικία γάμου
Η Δομή της Οικογένειας: Μια Διεθνή ς
Προσέγγιση
®ΙΙΙ. Κοινωνική απομόνωση
Απομόνωση των νέων ανθρώπων από τους πιθανούς ερωτικούς
συντρόφους τους

® Στενή επιτήρηση

® Πιέσεις των γονέων

Η Δομή της Οικογένειας /Γά μου: Μια
Διεθνή ς Προσέγγιση

Παράγοντες στην Επιλογή Συντρόφου

• «Ομογαμία»
Τάση των ανθρώπων να επιλέγουν/παντρεύονται
ανθρώπους που τους μοιάζουν

• «Υπόθεση της Ισοτιμίας»

Όταν επιλέγουμε συντρόφους με αντίστοιχα επίπεδα
ελκυστικότητας με τα δικά μας
Η Δομή της Οικογένειας/Γά μου: Μια
Διεθνή ς Προσέγγιση

®«Η θεωρία των συμπληρωματικών αναγκών»

Υπαρξη διαφορετικών χαρακτηριστικών στην προσωπικότητα
των ατόμων, που αντισταθμίζουν το ένα το άλλο και
προσφέρουν στο ζευγάρι, όταν συνδυάζονται, ένα αίσθημα
ολοκλήρωσης

®«Η θεωρία της ανταλλαγής»

Οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε σχέσεις αμοιβαία
ικανοποιητικές
Θεωρητικές προσεγγίσεις για την Οικογένεια
Κοινωνιολογικές Σχολές

 27
Η Προσέγγιση του Λειτουργισμού

• Τι τονίζουν οι θεωρητικοί του Λειτουργισμού;

Η Προσέγγιση του Λειτουργισμού
• Η κοινωνία για να μπορέσει να επιβιώσει και να λειτουργήσει
αποτελεσματικά είναι υποχρεωμένη να εξασφαλίσει την
επιτέλεση καίριων λειτουργιών

Σε αντίθετη περίπτωση η κοινωνία θα οδηγηθεί στην παρακμή

• Αναγνώριση ποικιλομορφίας θεσμού στα διάφορα μέρη του

κόσμου
&
• Αναγνώριση κοινών λειτουργιών, ανεξάρτητα δομής και
φύσης της οικογένειας
Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις περι Οικογένειας

Η Προσέγγιση του Λειτουργισμού

• Αναπαραγωγή (διαιώνιση κοινωνίας προϋποθέτει διαρκή ανανέωση των

μελών της)
• Κοινωνικοποίηση (οικογένεια ανάμεσα στο άτομο και την ευρύτερη
κοινότητα)

• Φροντίδα, Προστασία και Συναισθηματική Υποστήριξη (παιδιών,

εξαρτημένων μελών)

• Απόδοση Κοινωνικής Θέσης (τοποθέτηση παιδιών στην κοινωνική δομή

καθώς τους αποδίδονται δοτές κοινωνικές θέσεις)

• Ρύθμιση της Σεξουαλικής Συμπεριφοράς (συμβολή κοινωνικών προτύπων)

• «Κανόνας της νομιμότητας» – κανόνας ότι τα παιδιά δεν πρέπει να
γεννιούνται εκτός γάμου (σήμερα “παραβιάζεται”ο κανόνας)
Η Προσέγγιση των Συγκρού σεων

• Πώς βλέπουν την οικογένεια οι

θεωρητικοί των Συγκρούσεων;
Η Προσέγγιση των Συγκρού σεων

• H οικογένεια ως ένας κοινωνικός θεσμός που

εξυπηρετεί ορισμένους ανθρώπους,
περισσότερο από άλλους
Engels: “Η οικογένεια ως μικρογραφία της ταξικής
κοινωνίας όπου η μια τάξη (άνδρες) καταπιέζει
την άλλη (γυναίκες)”

• Ο γάμος αποτελεί την πρώτη μορφή ταξικού

ανταγωνισμού στην οποία η μια ομάδα
ευημερεί μέσα από την καταπίεση της άλλης
Η Προσέγγιση των Συγκρούσεων

• Η Σύγκρουση ως Κάτι Φυσικό και Αναγκαίο

• Οι Γυναίκες ως Αντικείμενα Σεξουαλικής Ιδιοκτησίας

Η Προσέγγιση των Συγκρού σεων
Η Σύγκρουση ως Κάτι Φυσικό και Αναγκαίο
• Συγκρουσιακή προσέγγιση για την οικογένεια

H Σύγκρουση ως κομμάτι όλων των συστημάτων &

διαντιδράσεων συνεπώς και της οικογένειας

Η οικογένεια είναι μια κοινωνική διευθέτηση που

οικοδομεί στενές διαπροσωπικές σχέσεις μέσω συνεχώς
διαδικασιών διαπραγμάτευσης, επίλυσης προβλημάτων
και διαχείρισης συγκρούσεων

• Όλες οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις περιλαμβάνουν

όχι μόνο την αγάπη αλλά και τον ανταγωνισμό (Sprey
1979)
Η Προσέγγιση των Συγκρού σεων

Οι γυναίκες ως αντικείμενα σεξουαλικής ιδιοκτησίας

• Οι άνδρες έπαιζαν ιστορικά το ρόλο του κυνηγού και οι

γυναίκες λειτουργούσαν ως σεξουαλικά έπαθλα

• “Ο γάμος ως ένα κοινωνικά εφαρμοστέο συμβόλαιο

σεξουαλικής ιδιοκτησίας” (Collins 1988)
H παρθενία της γυναίκας ιδιοκτησία του πατέρα της, η δε
σεξουαλικότητα ιδιοκτησία του άντρα της
Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της
Οικογένειας

Η Προσέγγιση της Διαντίδρασης

• Οι οπαδοί της συμβολικής

αλληλεπίδρασης που εστιάζουν;
Η Προσέγγιση της Διαντίδρασης

Εξέταση της περίπλοκης φύσης των σχέσεων

• Άνθρωποι δημιουργούν, χρησιμοποιούν και επικοινωνούν με

σύμβολα (Ρόλος Συμβόλων)

• Οι οικογένειες σφυρηλατούν και ανανεώνουν τους δεσμούς

τους μέσω συμβολικών τελετουργικών μηχανισμών

Π.χ Οικογένειες που τηρούν τα τελετουργικά έχουν «καλύτερη

ψυχολογία»
Η Προσέγγιση της Διαντίδρασης

• Όταν αλλάζουν οι ρόλοι ενός μέλους της

οικογένειας, υπάρχουν συνέπειες και για
τα άλλα μέλη

Π.χ η ιδιότητα του γονέα μεταβάλλει τη σχέση

των δύο συζύγων διότι δημιουργεί νέους ρόλους

Π.χ διαζύγιο και απώλεια κρίσιμων οικογενειακών

ρόλων

Π.χ νοικοκυριά που η μητέρα εργάζεται (Gubrium

and Holstein 1990)
Κοινωνιολογία της Οικογένειας & Σύγχρονη
Πραγματικότητα

 39
Προβληματισμός για την πορεία του θεσμού

 40
Ο προβληματισμός για την πορεία του θεσμού της
Οικογένειας δεν είναι καινούριος (Giddens,1980)

Έχει μακρά προϊστορία (Coontz, 1992) και είναι

βέβαιο ότι θα συνεχιστεί και στο μέλλον
“Tρέχει” κάτι με τον Θεσμό
Οικογένειας/Γάμου;

 42
Μετανεωτερική Οικογένεια: Νέες
Προοπτικές
Γαμός και Οικογένεια η εξαίρεση;

 43
Οι ά νθρωποι κατά λαβαν οτι η αγά πη, το σέξ
και οι συγγενικές σχέσεις αποτελού ν
πολιτισμικές κατασκευές και οχι φυσικά
δεδομένα

 44
Αντιλήψεις για την «παρακμή»
του γάμου & της οικογένειας -
Αποθεσμοποιήση του γάμου
Cherlin 2004

 45
«Οι Φανταστικές Οικογένειες
Γίνονται Πραγματικές»

 46
Περι «αυτο-αποκαλυπτική
οικειό τητα» (Giddens)

 47
Aυξανό μενος ατομικισμό ς
σή μερα

 48
Η αγά πη είναι φευγαλέα. H αγά πη θα σβηστεί
σύντομα απο τα κύματα (Bauman, 2003).
Παρά λληλα, η ρευστή αγά πη μπορεί να θεωρηθεί οτι
απελευθερώ νει τους ανθρώ πους απο μακροχρόνιες
σχέσεις χωρίς αγά πη

Η αγά πη και η οικογένεια γίνονται ολοένα και πιο

ρευστά . Γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να
καθοριστούν τα όρια του γά μου και της οικογένειας
εξαιτίας της ρευστότητας τους

 49
Κριτική Προσέγγιση

• Προοδευτική αναγνώριση της πολλαπλότητας σήμερα των

οικογενειακών σχημάτων; (κοινωνικό επίπεδο)

• Προοδευτική νομιμοποίηση ρευστότητας τρόπου οργάνωσης

ιδιωτικού βίου; (θεσμικό επίπεδο)

• Προοδευτικός κοινωνικός αποστιγματισμός αρκετών από τα

συγκεκριμένα σχήματα;

 50
 Η σύ γχρονη κοινωνιολογική έρευνα
υπογραμμίζει το παρά δοξο:

Οι ά νθρωποι θέλουν να ορίζονται

νομικά ως ζευγαρια και οικογένειες,
αλλά ταυτόχρονα θέλουν να είναι
απαλλαγμένοι απο περιορισμού ς και να
ενεργού ν όπως θέλουν, ως μεμονωμένα
ά τομα (Ritzer 2018)
 51
Ποιο το δικό σας “επίθετο” για τη
σύγχρονη Οικογένεια;

 52
Πλουραλισμός Τοποθετήσεων &
Θεωρήσεων

 53
Προβλή ματα μέσα στην
οικογένεια

 54
Πολλοί κοινωνιολόγοι μιλούν πια για πιο αόριστα
φαινόμενα . Περι «προσωπικής ζωής»

 55
Θέσεις - Σχολιασμό ς
Workshop: H “Δική” σας Κοινωνία
& o Θεσμός της Οικογένειας/Γάμου

 57
Σας ευχαριστώ