ASİTLER BAZLAR

ve
pH KAVRAMI

Doç. Dr. Hilal ŞEHİTOĞLU

ÇOMÜ Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyokimya AD
 Asitler;

• Ekşi bir tadı vardır.

• Turnusol kağıdını maviden kırmızıya çevirirler.
• Çinko, magnezyum ve demir gibi metallerle reaksiyona
girerler ve hidrojen gazı açığa çıkar.

2HCl + Mg MgCl2 + H2

• Karbonat ve bikarbonatlarla reaksiyona girer

HCl + NaHCO3 NaCl + H2O + CO2

• Sulu asit çözeltileri elektriği iletir.

– Acidus : Ekşi tat (latince)
 Asitler;
ASİTLER
Asetik Asit CH3COOH Sirke
Asetil Salisilik C9H8O4 Aspirin
Asit
Askorbik Asit C6H8O6 C Vitamini
Sitrik Asit C6H8O7 Limon Tuzu
Hidroklorik Asit HCl Mide Sıvısı
Sülfirik Asit H2SO4 Akü
 Bazlar;
• Turnusol kağıdını kırmızıdan maviye çevirirler.
• Bazların acımsı bir tadı vardır.
• Kayganlık duygusu verir. Örneğin; baz içeren
sabunlar aynı özelliği gösterir.
• Sulu baz çözeltileri elektriği iletir.
– Alkali: Bitki külleri-acı tat (arapça)
BAZLAR
Amonyak NH3 Ev Temizlik
Kalsiyum Hidroksit Ca(OH)2 Kireç(Sönmüş)
Magnezyum Mg(OH)2 Anti asit
Hidroksit
Potasyum Hidroksit KOH Arap Sabunu-Pil
Sodyum Hidroksit NaOH Kostik -Sabun
 Asitler ve Bazlar

Tanım;
• sudaki çözeltilerine H+ iyonu veren
maddeler asit,
• sudaki çözeltilerine
OH iyonu veren maddeler baz'dır
-
 +
• H iyonu sulu çözeltilerde hidronyum iyonu
+
(H3O ) şeklinde bulunur.

+
– Asit: Suyla reaksiyona girdiğinde H3O iyonu
oluşmasına neden olan maddedir.
– Baz: Suyla reaksiyona girdiğinde OH- iyonu
oluşmasına neden olan veya H3O+ iyonu ile
reaksiyona girebilen maddedir.

-
HCl + H2O H3O + Cl
+

+ -
NaOH Na + OH
• CO2 (karbondioksit) gazı gibi suda çözündüğünde
çözelti asit özelliği göstermekte, NH3 (amonyak) gazı
çözündüğünde çözelti baz özelliğini göstermektedir.

• Buna göre;
– Su ile tepkimeye girdiğinde suyun H+ iyonu
konsantrasyonunu artıran maddelere asit, suyun OH-
iyonu konsantrasyonunu artıran maddelere de baz denir.
(Arrhenius)
– Asitler proton (hidrojen iyonu) verebilen, bazlar da proton
alabilen maddeler olarak da tanımlanabilirler. Bu tanıma
göre asit veya baz bir iyon olabileceği gibi, bir molekül de
olabilir.(Bronsted-Lowry)
 Konjuge asit-baz çifti kavramı
• Asitlerin ve bazların Bronsted tanımlarının bir
uzantısı konjuge asit-baz çifti kavramıdır.

• Bu kavram bir asit ve onun konjuge bazı veya bir

baz ve onun konjuge asidi şeklinde açıklanabilir.

• HCl bir asit, Cl- ise bu asidin konjuge bazıdır. Aynı

şekilde H2O bir baz, H3O+ ise bu bazın konjuge
asididir.

+ -
• HCl + H2O  H3O + Cl
 Konjuge asit-baz çifti

H2O( s ) + NH3( g ) → NH4+(suda ) + OH-( suda)

Asit-1 Baz-2 Asit-2 Baz-1

Konjuge asit-baz çifti

– H2O, NH3 ‘ a proton verdiği için asit, NH3

da proton aldığı için bazdır.
Hem asit, hem de baz gibi davranan
maddelere amfoter maddeler denir.
Örneğin yukarıdaki tepkimede asit gibi
davranan H2O molekülü aşağıdaki
tepkimede baz olarak davranmaktadır.
- +
CH3COOH + H2O CH3COO + H3O
Asit-1 Baz-2 Baz-1 Asit-2
 Asit ve Bazların kuvveti
– Kuvvetli ve Zayıf Asitler;
• Sulu çözeltilerinde % 100 iyonlaşan asitlere kuvvetli asit denir.
• Sulu çözeltilerinde çok az oranda iyonlaşan asitlere zayıf asit
denir.

• Kuvvetli asitlere bazı örnekler:

HCl : Hidroklorik asit ,
HBr : Hidrobromik asit ,
HNO3 : Nitrik asit ,
HClO4 : Perklorik asit ,
H2SO4 : Sülfürik asit

• Asitlerin çoğu zayıf asitlerdir ve bunların suda iyonlaşmaları

sınırlıdır .

HCl → H++ Cl- HClO4 ( suda ) → H++ ClO-4

– Kuvvetli ve Zayıf Bazlar;
• Sulu çözeltilerinde % 100 iyonlaşan bazlara kuvvetli
baz denir.
• Sulu çözeltilerinde çok az oranda iyonlaşan bazlara
zayıf baz denir.

• Kuvvetli bazlara bazı örnekler:

+ -
NaOH  Na + OH
+ -
KOH  K + OH
+ -
Ba(OH)2  Ba2 + 2 OH

• Zayıf bazlar, zayıf asitler gibi, zayıf elektrolitlerdir.

Amonyak zayıf bir bazdır ve suda iyonlaşması
sınırlıdır.
H2O( s ) + NH3( g ) → NH4+(suda ) + OH-( suda)
• Bir asidin kuvvetli mi zayıf mı olduğu ayrışma
(iyonizasyon) denge sabitinin değerinden anlaşılır.
• Zayıf tek protonlu asit HA'yı göz önüne alalım.
HA'nın sudaki iyonlaşması ;

+ -
HA H + A

– Burada Ka, "asit iyonlaşma sabiti'dir"

ve bir asidin iyonlaşması için denge sabiti
olarak tanımlanır.
 – Büyük Ka; kuvvetli asit
– Ka değerleri küçük sayılar olduklarından,
yerlerine logaritmik pKa ölçeği kullanılır.

pKa = -log Ka

Kuvvetli asitlerin Ka değeri büyük pKa

değeri küçüktür.

 Ka değeri küçüldükçe pKa değeri büyür ve asitlik

azalır.
Zayıf asitlerin pKa
değerleri, titrasyon
grafiği çizilerek
bulunabilir.
– Eklenen NaOH miktarlarına karşılık pH
değerlerinin grafiği çizilir. Buradaki
grafikte bulunan pH değeri, zayıf asidin
pKa değeridir.
• İki proton verebilen asitler diprotik asit
olarak tanımlanırlar. Örneğin okzalik asit, bir
diprotik asittir. Grafiğide farklıdır.
 pH
+
• pH: Bir sulu çözeltideki [H ] iyonlarının (-)
logaritmasıdır.
+
• Sulu çözeltilerde, saf suda olduğu gibi H ile
-
OH ’nin konsantrasyonları eşit olduğunda,
çözeltinin nötral pH’ da olduğu ifade edilir.

+ -
• Nötral pH’da H ile OH ’nin konsantrasyonu
-7
birbirine eşit ve 10 M’dır.
– Normal pH hücre içi enzimlerin aktivitesinin
sürdürülmesi için zorunludur, bu yüzden daha
fazla değişiklikler ise ölümcül olabilir.

– Hücre içi ile hücre dışı pH sürekli olarak bir

denge içindedir.

– Bir çözeltinin pH’ı 7’den küçükse (H+ iyonu

konsantrasyonu daha yüksek), çözelti asidiktir.

– Bir çözeltinin pH’ı 7’den büyükse (H+ iyonu

konsantrasyonu daha düsük), çözelti alkali veya
baziktir.

– Normal pH: 7.35 – 7.45

 Tamponlar

Tampon asit veya baz eklendiğinde pH

değişikliğine direnç gösteren çözeltidir.
• Bir tampon sisteminin tamponlama özelliği, iki
reverzibl reaksiyonun sonucudur.
• Örneğin, asetik asit (CH3COOH) zayıf bir asit
olup eşlenik bazı asetat (CH3COO) iyonudur.
Henderson-Hasselbalch denklemi
-
Zayıf bir asitle (HA) onun konjuge bazı (A ) arasındaki
kantitatif ilişki Henderson-Hasselbalch denklemi ile
açıklanır.

Zayıf bir asit içeren çözeltinin kuvvetli bir asit veya baz
eklendikten sonraki pH’ını hesaplamak için
kullanılır.
Bir tampon sisteminin H+ ve OH- iyonlarının
ilavesine karşı direnme derecesi o tamponun
tamponlama kapasitesidir.
Tamponlama kapasitesi; Tuz/Asit oranı 1'e
yaklaştıkça ve tamponu oluşturan bileşenlerin
miktarı ne kadar fazla ise, o kadar yüksek olur.
Sonuç olarak, bir tampon sisteminin
tamponlama kapasitesi pH = pK olduğu
zaman maksimumdur.
• Biyokimya laboratuarlarında en çok
kullanılan tamponlar
• asetat, fosfat ve tris tamponlarıdır.
• Bu tamponların tamponlama kapasiteleri
sınırlıdır.
 FİZYOLOJİK TAMPONLAR
• Metabolizmada oluşan asitlerin çoğu
başta eritrositler ve kemik hücreleri
olmak üzere hücre içinde
tamponlanmaktadır.
Sulu çözeltilerin pH’ı, genellikle bir amfolit
olan ve ortamın H+ iyonu konsantrasyonuna
(pH’ına) göre renk değiştiren indikatör
boyalar yardımıyla ölçülebilir. İndikatörler
titrasyonlarda sıkça kullanılırlar.
Hem asitlerle hem bazlarla tuz
oluşturabilen maddelere amfolitler veya
amfoter elektrolitler denir.
Litmus, zayıf bir asittir; iyonlaşmamış halde
kırmızı, iyonlanmış halde mavi renklidir.

Methyl orange zayıf bir asittir; iyonlaşmamış halde

kırmızı, iyonlanmış halde sarı renklidir.

Phenolphthalein, zayıf bir asittir; iyonlaşmamış

halde renksiz, iyonlanmış halde pembe renklidir.
İndikatörün renk değiştirdiği noktaya
dönüm noktası denir.