Zabójstwo popełnione przez sprawcę w stanie upojenia alkoholowego –

problemy teoretyczne i praktyczne

dr hab. Anna Golonka, prof. UR

Zakład Prawa Karnego WPiA UR
• Przestępstwo popełnione przez sprawcę w stanie nietrzeźwości – problem
sam w sobie (!)
• Dlaczego zabójstwo?
• 1. Waga czynu (naruszone dobro prawne),
• 2. Statystyki – dane Policji opublikowane w 2018 r., z których wynika
np. to, że w 2012 r. na 577 osób z postawionymi zarzutami popełnienia
przestępstwa zabójstwa, aż 294 było nietrzeźwych (na 361 z ustalaną
trzeźwością)- dorośli; odpowiednio na 11 podejrzanych nieletnich –było
3 nietrzeźwych (na 6 z ustalaną trzeźwością),
• 3. Trudności związane z prawnokarną oceną czynu popełnionego w
stanie nietrzeźwości,
• 4. Problemy praktyczne dotyczące stanu silnego wzburzenia pod
wpływem którego popełnione jest zabójstwo, gdy sprawca tempore
criminis był w stanie nietrzeźwości.
• Upicie zwykłe (dla odróżnienia od atypowych form upojenia)

Fazy upicia takie, jak:

• -faza dysfotyczna, odpowiadająca stężeniu alkoholu we krwi
sięgającemu do 1,0 ‰.
• -faza euforyczna, która występuje, gdy stężenie alkoholu we krwi
wynosi 1.0-2.0 ‰.
• -faza ekscytacyjna, która występuje przy stężeniu alkoholu we krwi
wynoszącym 2.0-3.0 ‰.
• -faza narkotyczna, jako ostatnia w przyjętej klasyfikacji, występująca
przy stężenia alkoholu we krwi wynoszącym od 3.0- 4.0 ‰.
• - faza porażenna, która (co do zasady) odpowiada stężeniu alkoholu we
krwi 4.0-5.5 ‰ (lub wyższemu).
 Relewantne prawnokarnie są fazy upicia odpowiadające
pojęciu stanu nietrzeźwości

 Definicja legalna – art. 115 § 16 k.k.

 Art. 115 § 16 k.k.:

• „Stan nietrzeźwości w rozumieniu tego kodeksu
zachodzi, gdy:
• 1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila
albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość
lub
• 2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza
przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia
przekraczającego tę wartość
• Ponadto pojęcie stanu po użyciu alkoholu- zgodnie z
art. 46 ust. 2 ustawy z 26 października 1982 r. o
wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, stan taki zachodzi, gdy:
• 1) stężenie we krwi od 0,2 do 0,5 promila alkoholu albo
• 2) obecność alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza
wynosi od 0,1 mg do 0,25 mg.

• Pojęciem tym zastąpiono stosowany przez przepisy niektórych

aktów prawnych zwrot odnoszący się do „stanu wskazującego
na użycie alkoholu”
• {np. ustawa z 27 listopada 1961 r. o bezpieczeństwie i porządku ruchu na
drogach publicznych (Dz.U. Nr 53, poz. 295 ze zm.) i rozporządzenie Ministra
Spraw Wewnętrznych z 1 grudnia 1971 r. w sprawie nakładania, uiszczania i
ściągania grzywien w postępowaniu mandatowym (Dz.U. Nr 34, poz. 302 ze zm.}
• W kodeksie wykroczeń, zgodnie z art. 33 § 4 pkt. 7),
działanie pod wpływem alkoholu, środka odurzającego
lub innej podobnie działającej substancji lub środka,
stanowi okoliczność obciążającą. Natomiast w prawie
karnym brak jest jednolitej kategorii uzasadniającej ex
lege nadzwyczajne obostrzenie kary(!).
• Stan nietrzeźwości sprawcy przestępstwa, jako taki, nie
stanowi takiej okoliczności.
• Znamię nielicznych typów czynów zabronionych np.
art. 178a k.k., 178 k.k., art. 179k.k., art. 180 k.k.
 Każde upicie powoduje zakłócenia czynności psychicznych - >
zmniejszenie poczytalności nawet do jej ograniczenia w
znacznym stopniu, a niekiedy wręcz… „faktycznej
niepoczytalności”;

 Art. 31 § 1 i 2 k.k. – człon psychologiczny

 Konsekwencje związane z wyłączeniem zawinienia
(odpowiednio- ograniczeniem stopnia winy) są wykluczone w
przypadku, o którym mowa w § 3 art. 31 k.k.

 „§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w

stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub
ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł
przewidzieć”
Problemy związane z oceną subiektywnych
podstaw przypisania:
 - strona podmiotowa
 - wina

Vide: Uzasadnienie do projektu Kodeksu karnego

z 1994 r. (ostatni opublikowany projekt k.k. z
1997 r.)
 Wina – wyłom od zasady nullum crimen sine lege poenali
(!)
 Wyjątek od zasady koincydencji (zbieżność czasowa
samego czynu z zawinieniem)!

 Brak przestępstwa (?!) – struktura przestępstwa

 Wina moralna, społeczna, niekiedy… szukana „na

przedpolu czynu zabronionego”, chyba, że… funkcjonalne
ujęcie-> odpowiada potrzebom/ sprawiedliwości
społecznej
Ocena subiektywnych podstaw przypisania – nie jest de facto
możliwa w takim przypadku bez odwołania się do pewnej fikcji…
Rozwiązania:
 zakładamy umyślność = art. 148 k.k.
 zakładamy nieumyślność = art. 155 k.k.
 niczego nie zakładamy, ale oceniamy przez pryzmat
obiektywnych elementów przestępstwa (dedukujemy o
zamiarze, albo jego braku z cech, jakie nosiło zachowanie w
czasie czynu z uwzględnieniem elementów stanowiących
podstawę odpowiedzialności za przestępstwo w stanie
nietrzeźwości – zarzut wprawienia się w ten stan przez osobę
dorosłą, poczytalną, znającą działanie takiej substancji).
 Art. 31 § 3 zasadniczo nie jest powoływany w
kwalifikacji – a co ze stopniem zawinienia
(względy polityki kryminalnej- uzasadnienie
normy zawartej w art. 31 § 3!)?
 Nie bez znaczenia dla wymiaru kary (!)
Inne formy upojenia = wyłom od wyjątku ustanowionego w art.
31 § 3 k.k. {wyjątek od wyjątku! Jakim jest § 3 w stosunku do § 1 i
2 art. 31 k.k.}

Nomenklatura – upojenie [upicie] = stan zatrucia alkoholem

m.in.:
o upojenie patologiczne
o na podłożu patologicznym
o najczęściej ZZA (zespół zależności alkoholowej)
o I …wiele innych chorób i zaburzeń wywołanych (lub
spotęgowanych) użyciem lub długotrwałym używaniem alkoholu
Art. 148 § 4 k.k. stan silnego wzburzenia (tzw. afekt fizjologiczny), pod wpływem
którego sprawca dopuszcza się zabójstwa (usprawiedliwionego okolicznościami
sprawy (zabójstwo w afekcie)

A co jeśli był pijany? – stan nietrzeźwości sprawcy zabójstwa w afekcie

Stan nietrzeźwości – nie wyklucza odpowiedzialności z art. 148 § 4 k.k.

Ocena, jakie znaczenie miał stan nietrzeźwości na spiętrzenie emocji (pod

wpływem stanu silnego wzburzenia zostaje popełnione zabójstwo)?

Problemy dotyczące afektu „{rozładowanego” po użyciu alkoholu a art. 31 § 2 k.k.

(np. zaburzenia afektywne czy ZZA – jako okoliczności, które spowodowały, że
sprawca miał w czasie czynu de facto graniczoną zdolność rozpoznania znaczenia
czynu lub pokierowania swoim postępowaniem).
• Dziękuję za uwagę