Hayvan

Embriyolojisi
4-Erkek ve dişi genital
yapısı
İçindekiler
 Erkek genital yapısı
 Penis
 Testisler
 Epididimis
 Vas deferens
 Seminal vezikü l
 Prostat bezi
 Couper bezi

 Dişi genital yapısı

 Ovaryum
 Fallopian tü pü
 Uterus
 Serviks
 Vagina
Erkek genital yapısı
 Testisler, epididimis, vas
deferans, seminal vezikü l,
prostat bezi, couper bezi ve
penisten oluşur.
Penis
 Çiftleşme organıdır. Esas yapısını içteki sü ngerimsi yapı
oluşturur. Eşeysel uyarılma sırasında kan bu sü ngerimsi
dokuya hü cum eder. Penisin ortasından üretra adı
verilen idrar borusu geçer. Mesaneyle bağ lantılı olan bu
boru, penis başının uç kısmında bulunan ü retra ağ zına
açılır. Ü retra hem meninin hem de idrarın dışarıya
boşaltılmasını sağ lar. Erkek ü retrası kadın ü retrasına
gö re çok daha uzundur.
Testisler
 Testislerin içinde bulunduğ u keseye skrotum kesesi
denir. Testisler skrotumun altında bir zar ile sarılmıştır.
 İnce bağ doku trabekü laları testisi piramit şeklinde
kü çü k lobcuklara (lobuli testis) ayırır (insanda
lobcukların sayısı 200-300 arasında değ işir).
 Her lobcukta 1-4 adet, kıvrımlı kanalcıklar vardır. İşte,
olgun erkek eşey hü cresi olan spermatozoon’lar
(spermium’lar) bu tü pler içinde ü retilirler.
Testisler
Testisler
 Skrotum kesesi vü cut sıcaklığ ından 3˚C daha dü şü k
sıcaklığ a sahiptir. Skrotumun sperm işlevlerini korumak
açısından çok ö nemli bir ö zelliğ i vardır.
 Sperm hü creleri ısı değ işikliklerinden olumsuz etkilenirler
ve işlevlerini en iyi şekilde yerine getirebilmeleri için vü cut
ısısından yaklaşık 2 ˚C daha dü şü k bir ortamda bulunmaları
gerekir. Kesenin vü cut dışında bulunmasının nedeni budur.
 Kesenin içindeki ısı vü cut ısısından daha dü şü ktü r ve
soğ ukta bü zü şerek ısı kaybını ö nler. Sıcakta ise aksine
sperm hü crelerinin aşırı ısıya maruz kalmalarını ö nlemek
için gevşer.
Testisler
 Testislerdeki seminifer tübüllerde erkek eşey hü creleri
olan spermleri yapan ana hü creler (germ hü creleri) ve
gelişmekte olan sperm hü cresinin desteklenmesi ve
beslenmesini sağ layan sertoli hücreleri vardır. Bunlar
uzun, prizmatik ve bü yü k hü crelerdir.
Testisler
Sertoli Hücrelerinin Fonksiyonları:
 1- Kan-testis bariyerini oluşturur. Kromozom sayısı
indirgenmiş (haploid) spermatogenik hü creler vü cut
immun sistemi (kandaki antikorlar) tarafından yabancı
hü cre olarak algılanır. Çü nkü kandaki hü crelerden farklı
sayıda kromozom içerir. Bunu ö nlemek için de bu
hü crelerle kan arasında bir bariyer oluşturulması gerekir.
 2- Spermatit hü crelerin desteklenmesini ve bağ lanmasını
sağ lar.
 3- Spermatit stoplazmik artıklarının fagosite edilmesini
sağ lar.
Testisler
Sertoli Hücrelerinin Fonksiyonları (devamı):
 4- MİF salgılar (Mü ller inhibiting factor, Dişi embriyoda Mü ller
kanalının baskılanmasını ve inhibe edilerek wolf kanalının
kullanılmasını sağ lar).
 5- İnhibin salgılar (Hipofizden FSH salgılanmasını inhibe eder.
Dolayısıyla da spermatogenez hızını kontrol eder. FSH kanda
azalınca testesteron da azalır, spermatogenez yavaşlar).
 6- Lü mene verilen fruktozca (beslenmeyi sağ lar) zengin
semeni (= ejekü lat = testis sıvısı) salgılar.
 7- Testikü ler transferrin salgılanır. Spermiumların demir
ihtiyacını karşılar (demiri kandan alır.)
Testisler

 Seminifer tü pçü klerinin arasında yer alan kısımlara

interstisyel aralık denir. İnterstisyel aralıkta erkek eşey
hormonu testesteronu salgılayan endokrin hü creleri vardır.
Bu hormon salgılayan hü crelere Leydig hücreleri denir.
Leydig hü creleri hipofizin LH uyarısı sonucu testosteron
ü retirler. Testesteron steroid yapıda bir hormondur.
Dolayısıyla Leydig hü creleri steroid sentezi yapan hü cre
yapısına sahiptir. Testesteron hormonu sekonder erkek eşey
karakterlerinin gelişmesini sağ lar. Ayrıca interstisyel alanda
kollojen lifler, fibrositler, kan damarları ve sinirler de yer alır.
Testisler
 Testisler gelişme sırasında abdomen boşluğ unda bulunur.
Daha sonra skrotum kesesine iner. Skrotum kesesine
inememe durumunda tıbbi mü dahale ile indirilir. Aksi
durumda kısırlığ a yol açabilir. Testislerden bir kesit
alınacak olursa her birinin yü zlerce kıvrılmış tü pten ve bu
tü pler arasında destek sağ layan hü crelerden meydana
geldiğ i gö rü lü r. Testisin içindeki tü pler testis dışındaki bir
dü zine kadar olan ince kanalcığ a yani epididimise açılır.
Gü nde ortalama 100 milyon kadar sperm meydana gelir.
Spermler testis ü zerindeki ratetestis denen kanalcıklar
sistemiyle ilk olarak ductus eferentese ve daha sonrada
epididimise geçer.
Epididimis
 Spermaların testisten vas deferans’a ve daha sonra
penise iletilmesini sağ lar. Epididimis borucukları
sıvıların hü cre yıkıntılarının ve spermalarda bulunan
pigmentleri aynı zamanda gereksinimden fazla sperma
ü retilmiş ise bunları absorbe etme ö zelliğ indedir.
Spermalar epididimis içinde dö llenme yeteneğ i kazanır
ve spermler tam olgun hale gelmiş olur.
Vas deferens (Ductus deferens)
 Bu kanal epididimisten çıktıktan
sonra idrar kesesinin arka
bö lgesinden geçerek diğ er
testisten gelen vas deferans
kanalı ile birleşerek rektum ve
idrar kesesi arasında bulunan
Seminal vezikül denen bezin
açıklığ ı ile birleşir. Vas deferans
kanalı ritmik hareketli oluşu ile
sperm hü crelerinin hareketinde
yardımcı gö rev ü stlenir.
Seminal vezikü l
 Prostat bezinin dip tarafında iki yanlı bir torba
seklindedir. Epididimisten gelen kanalın devamı olan bir
kanalla idrar kesesinin altında ü retraya açılır. Sarı renkli
bir salgı salgılama ö zelliğ ine sahiptir. Ü retra idrar
kesesinden penise uzanır. Eşeysel sıvının penise
taşınmasında yardımcı gö rev alır. Ü retranın etrafında
tam idrar kesesinin altında kas ve bez dokudan meydana
gelmiş bir organ olan prostat bezi vardır.
Prostat bezi
 Sperm sıvısının bü yü k bir kısmını salgılar. Epididimis
içerisinde ağ ır hareketli olan spermalar prostat bezinden
geçerken, bu bez tarafından salgılanan spermin denen
maddelerin salgılanmasıyla sperma aktif hale gelir.
Çiftleşme sırasında prostatın kaslı yapısı idrar
kesesinden gelen kanalı kapatarak spermlerin idrarla
karışmasını ö nler.
Couper (cowper) bezi
 Penisin dip kısmında
bulunan iki kü çü k bezdir.
Dişideki bartholin bezinin
homologudur. Kaygan bir
madde salgılama ö zelliğ ine
sahiptir.
Dişi genital yapısı
 Ovaryum, follopian tü pü ,
uterus (rahim, dö l yatağ ı),
serviks, vagina ve hymen
bö lü mlerinden oluşur.
Ovaryum
 Ovaryum (yumurtalık) dıştan germinatif epitelyum adı
verilen tek katlı yassı/kü bik (gençlerde kü bik yaşlılarda
yassı) şekilli epitellerle ve onunda altında fibrö z bir bağ
dokusuyla sarılmıştır. Ovaryumun dış kısmı korteks iç
kısmı ise medulla adını alır. Korteks içerisinde oogenezin
meydana geldiğ i çeşitli yapılar vardır. Bunlara genel olarak
ovaryum follikülleri (gelişme kademelerine gö re;
primordial, primer, sekonder ve olgun follikü ller) adı
verilir. Olgun dişi eşey hü creleri dişide ovaryumda ü retilir.
İnsanda ovaryum pelvis boşluğ unda yerleşik, yassı oval
biçimde, irice bir badem şeklinde, sağ da ve solda olmak
ü zere bir çift organdır.
Ovaryum
 Testisler gibi ovaryumlar da iç salgı bezidir. Sadece
yumurtayı oluşturmakla kalmayıp eşey hormonlarını
salgılarlar. Her iki ovaryum abdomen boşluğ unun arka
kısmında mezenterlerle bağ lanmıştır. Her bezin dış kısmı
germinal epitelyum ile kuşatılmıştır. Germinal
epitelyumun hemen altında ortalarında yumurta hü creleri
bulunan kalın bir tabaka halinde kü resel hü cre grupları
olan folikü l bulunur. Doğ uşta germinal epitelyumda
ö nceden teşekkü l etmiş halde yü z binlerce folikü l
mevcuttur. Bu folikü llerin bazıları denejenere olduğ u
halde çoğ unluğ u ergenlik çağ ına kadar uykuda kalır.
Ovaryum
 Periyodik aralıklarla (yaklaşık her ay) folikü llerden bir ya da
daha fazlası bü yü meye başlar ve içleri ovaryum yü zeyinde
çıkıntı yapıncaya kadar folikü ller sıvı ile dolar. Sonuçta
patlayarak folikü lü n ortasındaki yumurta hü cresi serbest
kalır. Bu olaya ovulasyon denir.
 Dö llenme olsun veya olmasın ovulasyon esnasında folikü lü n
yırtılmasından sonra geride kalan folikü l hü creleri sü ratle
çoğ alır. Ö nce folikü l boşluğ unu doldurur. Bu hü creler sarı
renkte olduğ u için sarı cisim (corpus luteum) denir.
Dö llenme olmuşsa corpus luteum aylarca kalır. Dö llenme
olmamışsa iki hafta corpus luteum gerileyerek kü çü lü r ve
beyaz bir iz halinde kalır.
Fallopian tü pü
 Yumurtalıktan dö l yatağ ına uzanır. Yumurtanın geçmesi
için oluşmuş bir kanaldır. Bu kanalın yumurtalık
kanalındaki kısmı, bir huni gibi genişlemiş huninin etrafı
pü skü l gibi uzantılarla donatılmıştır. Tü pü n içi titrek
siller ile ö rtü lü dü r. Bu siller yumurtanın dö l yatağ ına
iletilmesine sağ lar. Fallopian tü pü dö l yatağ ına kü çü k bir
delikle açılır.
Uterus
 Uterus (dö l yatağ ı) memeli hayvanlarda 4 tiptir. İnsanda
rektum ve idrar kesesi arasında 9 cm kadar uzunluğ unda
bir organdır. Uterusun ü st kısmına fallopian tü pleri açılır.
Uterusun alt kısmı ise serviks dediğ imiz açıklıkla
vaginaya bağ lanır. Ligamentler ile karın duvarına
asılmıştır. Uterusun iç kısmı endometriyum (kan
dokusu ile donatılmış bezli bir doku) denen doku ile
astarlanmıştır. Normal olarak rahim içi boşluğ u kapalıdır.
Fakat gebelik sırasında bü yü r. Bazik bir sıvı salgılayarak
spermaların dö l yatağ ına doğ ru hareketini sağ lar. Çü nkü
spermalar bazik ortamları tercih ederler.
Serviks
 Uterusun vaginaya açıldığ ı açıklıktır.
Rahim ağ zı da denir. Normal olarak
dü z ve kısadır.
 Hamilelikte serviks bir zarla kapatılır.
Vaginadan uterusa bakteriyel
enfeksiyonların geçmesi engellenir.
 Tü m eşeysel organların iç yü zeyinde
olduğ u gibi buradan da glukoz ve
benzeri şekerli maddeler salgılanarak
spermanın yolda beslenmesine
yardımcı olunur.
Vagina
 Vagina (doğ um kanalı) rahimle dik açı yaparak
birleşmiştir. Orada da hymen (kızlık zarı) ile ikiye ayrılır
(ö n ve arka kısım olarak). Hymen vaginanın alt
kıvrımından meydana gelmiştir. Çok değ işkenlik
gö stermesine rağ men hepsinde kan damarları yapısı
bulunur.
Bö lü m 4’ü n sonu