Hayvan

Embriyolojisi
7- Genital siklus
İçindekiler
 Genital siklus
 Ovulasyon
 Corpus luteum
 Genital siklusun evreleri
 Dişide ü remenin hormonal kontrolü
Genital siklus
 İnsanda ergenlik dö neminden başlayarak ortalama 55
yaşına kadar kadınların ü reme sistemlerinde periyodik
olarak (yaklaşık 28 gü nde bir) bir takım değ işiklikler
meydana gelir. Bunların hepsine birden genital siklus
denir. Bu değ işiklikler aslında her zaman bir gebeliğ e
hazırlık dö nemidir. Genital siklus ikiye ayrılır:
ovaryumdaki periyodik değ işiklikler, yani ovarial siklus
ile uterusda gö rü len dü zenli değ işiklikler, yani uterinal
siklus.
Genital siklus
 Ovaryum ve uterusta gö rü len bu periyodik değ işiklikler
her zaman hormonlar tarafından dü zenlenir. Bu
hormonal mekanizmanın idare merkezi hipotalamustaki
tuber cinerum’dur. Buradan gelişen sinirsel etki ile
hipofiz ö n lobunda gonodotropin adını verdiğ imiz ü ç
cins hormon ü retilmektedir. Bu gonodotropinler
kimyasal yapı bakımından erkek ve dişide aynıdır. Sadece
değ işik genital organlara etkileri başka başkadır. Kadında
bu etki organı ovaryum, erkekte ise testistir. Hipofiz ö n
lobunda ü retilen bu hormonların kimyasal yapıları ve
etki mekanizmaları şunlardır:
Genital siklus
 Hipofizden Salgılanan Hormonlar:

 1) Gonodatropin-I (FSH): Folikül olgunlaştırıcı

hormon veya folikü l stimulatö r hormon adı verilmiştir.
Suda eriyen saf bir glikoprotein yapısındadır.
Ovaryumdaki folikü ller ü zerine etki yaparak bunların
Graaf folikü lü hale geçmesini sağ lar.
Genital siklus
 2) Gonodotropin-II (LH): Lüteinleştirici hormondur.
Gonodotropin-II hormonu ara hü creleri uyaran
hormondur. Suda eriyen bir glikoprotein yapısında olan
lü teinleştirici hormon, FSH etkisiyle oluşmuş Graaf
folü kü lü nü n östrojen hormonu salgılamasına ve yine
folü kü l stimulatö r hormon (FSH) etkisi ile ovulasyonun
oluşmasına yardım eder. Graaf folikü lü nü n geri kalan
kısmından lütein cisimciğinin (corpus luteum)
gelişmesini sağ lar.
Genital siklus
 3) Gonodotropin–III (LTH): Lüteotrop hormonudur.
Buna corpus luteumu salgılatıcı hormon anlamına gelen
lü teotrop hormon denir. Diğ er isimleri; lü teotropik
hormon, prolaktin hormon ve laktogenik hormondur.
Suda eriyen bir protein yapısında olan bu hormon,
corpus luteumun progesteron hormonu salgılamasını
sağ lar. Doğ umdan sonra sü t bezlerini etkileyerek sü t
salgısı oluşumunu etkiler. Ayrıca annelik içgü dü sü nü
verir.
Genital siklus
 Hipofiz ö n lobunda yapılan bu gonodotropinlerin etkisi
ile ovaryumda 2 tü r hormon salgılanmaktadır.

 Ovaryumdan Salgılanan Hormonlar:

 1) Östrojen Hormonu: Folikü lin hormonu da denir.

Ö stroidal, ö striol ve ö stron adlı hormonların bir karışımı
olan ö strojen hormonu tersiyer folikü lü n iç kabuk
hü creleri ile membrana granulosa hü creleri tarafından
yapılan steroid bir hormondur.
Genital siklus
 Bu hormonun en ö nemli etkisi genel olarak mitotik işlevi
artırmasıdır. Bu nedenle menstruasyon sonucu harap
olan endometrium kısımlarının onarılmasını sağ lar.
Ö strojen genel anlamda bir gelişim hormonudur. Bu
etkisiyle miyometriumdaki (endometriumun çeperi)
kaslar kalınlaşır. Endometriumdaki bezeler gelişir. Ayrıca
ö strojenler kalçaların genişlemesine, ergenlikte
gö ğ ü slerin bü yü mesine ve belirli yerlerde kılların
çıkmasına neden olur (dişil sekonder eşey karakterleri).
Genital siklus
 2) Progesteron Hormonu: Steroid bir hormondur.
Ovulasyondan sonra çatlamış tersiyer folikü lde
lü teinleştirici hormon (LH) etkisi ile, corpus luteum
hü creleri tarafından da LTH etkisi ile lü tein
hü crelerinden salgılanır. Gebeliğ in devamını
sağ ladığ ından Gestagen hormon da denir.
Genital siklus
 Adenohipofizden (Hipofizin ö n lobu) salınan gonadotropinler
genital siklusu kontrol ederler. Bu hormonlarla ü reme sistemi
tarafından ü retilen hormonlar arasında negatif feedback
etkileşimi vardır.
Ovulasyon
 Genellikle menstruasyon dö ngü sü nü n 14. gü nü nde
gerçekleşir. Bu durumda LH pik yapar (en yü ksek
değ erine çıkar). Tersiyer folikü lü stigma denilen tepeciğ i
oluşturur. Bu tepecik ovaryum yü zeyine doğ rudur.
Stigmada kan damarı bulunmaz. Ovulasyon LH piki ile
oluşur ve I. mayoz bö lü nme ya ovulasyondan hemen ö nce
ya da ovulasyon sırasında tamamlanır. Bu I. mayoz
bö lü nme sonunda bir sekonder oosit bir tane de polar
cisimcik oluşur her ikisi de 23 kromozoma sahiptir.
Ovulasyon
 Sekonder oosit II. mayoz bö lü nmeye girer ve II. mayozun
fertilizasyonla tamamlanan stigma LH piki ile balon
şeklinde şişer ve 1dk içerisinde yırtılır. Sekonder oosit bir
miktar folikü l sıvısı corona radiatası ile birlikte periton
boşluğ una atılır ve burada tuba uterinanın fimbriyaları
tarafından yakalanır ve tü p içerisine alınır. Fimbriyaların
iç yü zü ndeki silli epitel ö strojenle aktive olur. Ö strojenle
aktive olan siller, fallopian tü plerinin ağ ızlarını (ostium)
açan sü rekli vurumlar yapar. Bu haraket ostiumlara
doğ ru yavaş bir sıvı akımı yaratır ve ovum fallop tü pü ne
alınır. Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir.
Ovulasyon
Corpus luteum
 Yumurtlamadan (ovulasyon) sonra folü kü l hü cresinde
bazı değ işiklikler meydana gelir ve folü kü l hü cresi
bü zü lü p bozulmaya ve sarı bir renk halini almaya başlar.
İşte folü kü l hü cresinin bu durumuna sarı cisim ya da
corpus luteum (CL) denilir.
Corpus luteum
 Ovulasyondan sonra folikü l sıvısının dışarı atılması (fallopian
tü pü ne) sonucu Graaf folikü lü nü n duvarı bü zü şü r ve folikü l
boşluğ u daralır. Yumurtalık ü zerinde Graaf folikü lü nü n
çatladığ ı yerde kandan yapılmış ufak, kırmızı bir leke gö rü lü r.
Bu esnada iç kılıftaki kan damarlarından gelişen damar
filizleri hızla bü yü yü p granü llü zar arasından geçerek folikü l
boşluğ una ulaşırlar. Folikü l boşluğ una ulaşan damarlar
genişleyip yırtılır ve folikü l boşluğ u içerisinde kan
toplanmasını sağ lar. Bu esnada granü llü zar hü creleri ile iç
kılıfın lutein hü creleri hızla gelişerek kanla dolu bulunan
folikü l boşluğ unu doldurmaya başlar. Bu gelişme olurken
folikü l boşluğ u içindeki kan geri emilir.
Corpus luteum
 Ovulasyondan 2-4 gü n sonra folikü l boşluğ u tamamen
lutein hü creleri ile dolu gö rü lü r. Bu nedenle
ovulasyondan 4 gü n sonra folikü l içinde gelişen bu
oluşuma corpus luteum denir. Lutein hü crelerinin
sitoplazmalarında çok miktarda lipoid bulunduğ undan
bu hü creler mikroskobik olarak sarı renkli gö rü nü rler.
Bu nedenle de sarı cisim denir. Sarı cisim progesteron
hormonu salgılar. Sarı cismin gelişebilmesi için hipofiz ö n
lob hormonlarından lü teinleştirici hormonun (LH) etkisi
gereklidir.
Corpus luteum
 Sarı cismin progesteron hormonu ise yine hipofiz ö n lob
hormonlarından luteotrop hormon (LTH) etkisiyle olur.
Sarı cismin progesteron salgısı fekondasyon (dö llenme)
olmadığ ı hallerde menstruasyona iki gü n kala tamamen
durur. Lü tein hü crelerindeki yağ lanma artar. Hü creler
kısmen harap olmaya başlar. Sonuç olanak da yağ lanıp
harap olan hü crelerden açılan boş alanlara bağ dokusu
girer. Bağ dokusu cismi adını verdiğ imiz bir oluşum
ortaya çıkar.
Corpus luteum
 Bir nevi yara izi olan bu durum zamanla (ortalama 10
gü n sonra) ortadan kaybolur. Yok olmasının nedeni
plasentadan hCG (human corionic gonodotropin)
salınımının olmamasıdır. Kaybolduktan sonra yerine
corpus ablicans adını verdiğ imiz beyaz noktacık kalır.
Ovulasyondan iki ay sonra corpus luteumun izine bile
rastlanmaz. Dö llenmesiz bir ovulasyondan sonra oluşan
bö yle bir sarı cisme menstruasyon sarı cismi veya
yalancı sarı cisim adı verilir. Bu olay belirli aralıklarla
daima tekrarlandığ ından her ovulasyondan sonra oluşan
bu sarı cisme periyodik sarı cisim denir.
Corpus luteum
Corpus luteum
 Ovulasyondan sonra ovum dö llenecek olursa sarı cismin
ö mrü uzar. Oluşan cisme hakiki sarı cisim denir. Bu
esnada gebelik de başladığ ından bu sarı cisme gebelik
sarı cismi de denir. Gebelik corpus luteumu ö tekilere
oranla daha fazla gelişmiştir. Bu gelişme gebeliğ in
dö rdü ncü ayına kadar devam eder ve yumurtalığ ın
yarıdan fazlasını kapsayan bir çapa ulaşır. Gebeliğ in
dö rdü ncü ayından sonra corpus luteumdaki progesteron
yapımı azalır. Çü nkü bu dö nemde plasenta gelişimini
tamamladığ ından progesteron gittikçe artan miktarlarda
burada yapılmaya başlar.
Corpus luteum
 Corpus luteumun başlıca ü ç gö revi vardır:

 1) Ü retmekte olduğ u progesteron aracılığ ı ile uterus

mukozasını (endometrium) zigotun yerleşmesine
hazırlamak.

 2) Yine aynı yoldan uterus kasını dinlenmeye zorlamak ve

uterusa yerleşmiş bulunan embriyonun dışarı atılmasına
engel olmak.

 3) Yeni bir ovulasyonu ö nlemek

Genital siklusun evreleri
 1) Menstruasyon Dönemi:
 Ovulasyondan sonra, eğ er yumurta hü cresi 3-4 gü n içerisinde
bir sperma ile karşılaşmaz ve dö llenmezse, bu sü rede corpus
luteumun yapısı bozulur ve progesteron hormonu ü retemez
hale gelir. Corpus luteumun salgılanmaması sonucu, uterusun
endometrium tabakası devamlılığ ını sağ layamaz ve bozulup
dö kü lü r ve vaginadan kanla dışarıya atılır. İşte bu olaya
menstruasyon adı verilir. Uterus endometrium tabakasının
yaklaşık 28 gü nde bir dü zenli olarak harap olmasına
menstruasyon dö ngü sü denir. Menstruasyon fazı olan bu
dö nem ortalama 4 gü n sü rer. Adet kanının dışarı çıkması ile
başlar.
Genital siklusun evreleri
 İnsanlarda uterus endometriumunun pars bazalis ve pars
fonksiyonalis olmak ü zere iki kısmı vardır. CL kü çü lü p
progesteron salgısı durunca , ilk ö nce pars bazalis ile pars
fonksiyonalis sınırındaki spiral arterlerde bir kasılma
gö rü lü r. Bunun sonucu olarak ü stteki pars fonksiyonalis
kansız kalır beslenemez ve yavaş yavaş nekrozlar başlar.
Bir sü re sonra spiral arterlerdeki kasılma kalkar ve kan
tekrar ani olarak spiral arterleri doldurur, ancak bu
arterlerin duvarı nekroze olduğ undan bu ani kan akımına
dayanamaz ve yırtılır, kan endometrium epiteli altında
toplanır.
Genital siklusun evreleri
 Aynı zamanda, daha ö nce progesteron tarafından etkileri
frenlenmiş bulunan proteolitik enzimler, ü zerlerindeki
progesteron etkisi kalktığ ından aktif hale geçerek uterus
epitelinin ve pars fonksiyonalisin harap olmasını
sağ larlar. Sonuçta; kan+epitel+bağ doku karışımı uterus
boşluğ una dö kü lü r ve vagina yoluyla dışarıya atılır. Bu
olaya menstruasyon (adet kanaması) adı verilir.
Menstruasyon genital siklusun son gü nü olur.
Genital siklusun evreleri
 Dışarı çıkan kana menstrü el kan (adet kanı) denir,
arteriyel ve venö z kanın bir karışımıdır. İçine mukoza
parçaları da karışmış olduğ undan biraz kahverengidir,
diğ er bir ö zelliğ i de pıhtılaşmamasıdır. Kan
pıhtılaşmasını sağ layan bazı proteinler, burada serbest
kalan proteolitik enzimler tarafından parçalandığ ından
menstrü el kan pıhtılaşmaz. Yaklaşık 50-60 cc olan bu kan
vagina yoluyla 3-4 gü n içinde dışarıya boşalır. Olayın 3-4
gü n sü rmesinin nedeni, kasılmış olan spiral arterlerdeki
açılmanın her tarafta birden meydana gelmeyip, yavaş
bir tempoda bö lge bö lge açılmasıdır.
Genital siklusun evreleri
 İnsanlarda genital siklus genellikle 28 gü nde bir tekrarlanır.
Bu sü renin ilk 4 gü nü menstruasyon, sonraki 10 gü nü post-
menstruasyon ve mü teakip 14 gü nü pre-menstruasyon
dö nemlerine aittir. Ovulasyon genital siklusun genellikle
tam ortasında, 14. gü nde gerçekleşir. Her genital siklus
sonunda atılan pars fonksiyonalis kısmı alttaki zona bazalis
tarafından yeniden şekillendirilir. Menstruasyondan hemen
sonra başlayan bu dö neme rejenerasyon ve proliferasyon
fazı denir. Bu dö nemde ö strojen hormonu etkilidir.
Ovulasyondan sonra gelişen CL’un salgıladığ ı porgesteron
hormonu ise ikinci yarıda, bilhassa uterus bezlerinin
salgıları ü zerine etkilidir.
Genital siklusun evreleri
Genital siklusun evreleri
 2) Post-menstruasyon Dönemi (Folikül Evresi):
 Onarım gerçekleşir. Onarım ve çoğ alma fazı olan bu
dö nemde ovaryumdan salınan ö strojen hormonunun
etkisi ile menstruasyon sü recinde harap olmuş
endometrium epitel tabakası 5. gü nden itibaren ö strojen
etkisi altında tekrar yenilenir ve onarılır. Onarıldıktan
sonra kalınlaşmaya başlar. Ortalama 10 gü n sü rer. Bu
dö ngü nü n uzunluğ u kişiden kişiye değ işebilir (±1 hafta ).
Genital siklusun evreleri
 * Ovulasyon evresi:
 Gelişen folikü llerden ö strojen ü retiminin giderek artması
hipotalamusu ve hipofizde LH salgılayan hü creleri uyarır.
Ovulasyon LH’nın miktarının artması ile olur ve I. mayoz
bö lü nme ya ovulasyondan hemen ö nce ya da ovulasyon
sırasında tamamlanır. Sekonder oosit II. mayoz bö lü nmeye
girer ve sekonder oosit bir miktar folikü l sıvısı corona
radiatası ile birlikte periton boşluğ una atılır ve burada tuba
uterinanın fimbriyaları tarafından yakalanır ve tü p içerisine
alınır. Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir. ovulasyon
menstuasyon dö ngü sü nü n yaklaşık 14. gü nü nde gerçekleşir.
Genital siklusun evreleri
 3) Pre-menstruasyon Dönemi (Corpus Luteum Evresi):
 Ovulasyondan sonra gelişen corpus luteumun salgıladığ ı
progesteron hormonu etkisi ile endometrium ileri
derecede değ işikliğ e uğ radığ ından bu dö nem değ işme fazı
ile başlar. Menstruasyona yakın gü nlerde ileri derecede bir
salgı faaliyeti gö rü ldü ğ ü nden salgı (sekresyon) fazı adını
da alır. Pre-menstruasyon dö nemi ortalama 14 gü n sü rer.
Eğ er gebelik meydana gelmemiş ise corpus luteum
varlığ ını 10 gü n kadar sü rdü rü r ve sonra yok olur.
Genital siklusun evreleri
 Genital siklusta bireylere ait çok bü yü k farklar gö rü lebilir.
Ü zü ntü ve sevinçler, sıkıntılar, ruhsal çö kü ntü ler ve bazı
diğ er durumlar genital siklusun sü resi ü zerinde bü yü k etki
yapabilir. Genel olarak cinsel hayatı olmayan genç kız ve
kadınlarda bu sü re uzamıştır. Ortalama sü re 28 gü ndü r.
Bazen sü re çeşitli nedenlere dayanarak 22 gü ne kadar
inmekte ve 34 gü ne kadar da uzayabilmektedir.
Genital siklusun evreleri
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
 Menstruasyon dö ngü sü hipotalamustaki hormonlar
tarafından kontrol edilir. Dişi ü reme dö ngü sü nü kontrol
eden hormonlar, FSH, LH, GnRH ve dişilik hormonları olan
ö strojen ve progesterondur.

 Menstruasyon dö ngü sü , menstruasyon akıntısının birinci

gü nü nden başlar. Dö ngü nü n başlangıcında hormon
dü zeyleri dü şü ktü r. Birkaç gü n sonra FSH ve LH dü zeyinin
artmasıyla oosit ve içinde bulunduğ u folikü l olgunlaşmaya
başlar.
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
 Folikü l bü yü dü kçe artan miktarda ö strojen salgılamaya
başlar. Bu artış, endometriumun dö llenmiş yumurtanın
yerleşmesine hazır hale getirilmesini sağ lar. Dö ngü nü n
tam ortasında LH salgılanmasındaki bü yü k artışa bağ lı
olarak ö strojen dü zeyi en ü st noktaya ulaşır. LH’ın
yü kselmesi nedeniyle oosit folikü lden dışarı salınır. İçi
boşalan folikü l LH etkisiyle bü yü r ve sarı cisime dö nü şü r.
Sarı cisim bü yü dü kçe ö strojen ve artan miktarda
progesteron salgılamaya başlar. Progesteron dü zeyi
artınca, ö strojen ve progesteron birlikte GnRH ü retimini,
buna bağ lı olarak da FSH ve LH ü retimini durdurur.
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
 Dö llenme olmazsa sarı cisim ö lü r ve ö strojen ve
progesteron dü zeyleri dü şer. Bu durumun sonucunda
dö lyatağ ını astarlayan endometriumun bir bö lü mü atılır.
Ö strojen ve progesteron dü zeylerinin dü şmesiyle LH ve
FSH dü zeyleri yeniden yü kselmeye başlar ve bö ylece bir
sonraki dö ngü başlar.

 Hipofiz bezinden FSH salgılanması ovaryumdaki

folikü llerden ö strojen salgılanmasını uyarır. Ö strojenin
kandaki miktarının artması negatif feed-back sayesinde
hipofizin FSH salgısını azaltmasına yol açar.
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
 Hipofizden LH salgılanması başlar. LH miktarının giderek
yü kselmesi bir sü re sonra corpus luteumdan progesteron
salgılanmasını uyarır. Progesteronun kandaki seviyesi
arttıkça kandaki LH miktarı da dü şer. Yani FSH arttıkça
ö strojen artar, ö strojen arttıkça ve maksimum seviyeye
ulaşınca bir sü re sonra FSH azalır. LH arttıkça progesteron
artar, progesteronun arttıkça ve maksimum seviyeye
ulaşınca LH azalmaya başlar.
Dişide ü remenin hormonal
kontrolü
 Menstrüel Siklüsda Üretken Dönem: Dö llenme için en
uygun dö nem ovulasyondan ö nceki 48 saat ve
ovulasyondan sonraki birkaç saattir. Ovulasyon LH’ın
maksimum seviyeye çıkmasından yaklaşık 10 saat sonra
gerçekleşir. Ovumun dö llenebilme sü resi 24 saattir.
Spermin dö lleyebilme yeteneğ i ise 3-5 gü ndü r. Yani
ü retken dö nem 4-5 gü ndü r.
Bö lü m 7’nin sonu