PD LINIER NON HOMOGEN

DENGAN KOEFISIEN
KONSTANTA
PENDIDIKAN MATEMATIKA
UIN WALISONGO SEMARANG
 BENTUK UMUM
Bentuk umum dari PD linier non homogen,

ay  by  cy  g  x 

Dengan a, b dan c adalah konstanta.

PENYELESAIAN:
Ada dua metode yang dapat digunakan untuk menyelesaikan PD linier non homogen
dengan koefisien konstanta, yakni
1. Metode koefisien tak tentu
2. Metode variasi parameter

Bentuk penyelesaian:
y  x   ydengan,
c  yp

yc  penyelesaian komplementer dan y p  penyelesaian khusus

 OPERATOR PENGHAPUS
Berikut tabel operator penghapus dari masing-masig fungsi,

Tabel 1. Operator penghapus

No Operator Penghapus Fungsi

1.
Dn 1, x, x 2 , , x n 1

D  
n
e x , xe x , x 2 e x , , x n 1e x
2.
e x cos  x, xe x cos  x, x 2e x cos  x, , x n 1e x cos  x
 D  2 D     
n
3. 2 2 2
 
e x sin  x, xe x sin  x, x 2e x sin  x, , x n 1e x sin  x
 CONTOH OPERATOR PENGHAPUS
Diketahui,
1. f  x   7  x
2. f  x   xe x
3. f  x   8e3 x  4sin x

Tentukan operator penghapus dari masing-masing fungsi di atas!

 PENYELESAIAN
1. f  x   7  x
Dapat dilihat jika soal no.1 merupakan fungsi pada bentuk 1 (lihat tabel operator
penghapus) dimana,
f  x   7 x 0  x1 x0  n  1  0 x1  n  1  1
 n 1  n2
 D 7   0  D2  x  0

Dari hasil di atas, pilih operator penghapus dengan pangkat paling tinggi. Oleh
adalah     
n 2
karena itu, operator penghapus dari f x 7 x D D
Sehingga, D 2  7  x   0
2. f  x   xe x
Soal kedua merupakan kombinasi dari bentuk fungsi no 1 dan 2 (lihat tabel operator
penghapus), dimana
f  x   xe x x1  n  1  1 dan   1
 n2
 D2  x  0

f  x  adalah  D    sehingga,
 D  1
x n 2
Sehingga, operator penghapus dari xe
 
2
D  1 
  benar,
Untuk memastikan jawabanxe x
0 kalian dapat mengecek jawaban sebagai Berikut,
CEK!
 D  1  xe x    D 2  2 D  1  xe x 
2

 D 2  xe x   2 D  xe x   xe x
 D e x  xe x   2 e x  xe x   xe x
 e x  e x  xe x  2e x  2 xe x  xe x
0
 D  1
2
Jadi benar, jika  xe x   0
3. f  x   8e3 x  4sin x
Soal ketiga merupakan kombinasi bentuk fungsi ke 2 dan ke 3 (lihat tabel operator
penghapus), dimana

f  x   8e3 x  4sin x
Dibentuk sesuai dengan fungsi yang ada di
tabel

f  x   8 x 0 e3 x  4 x 0 e0 x sin1x

n 1  0 n 1  0
 n 1  n 1
 3   0 dan   1

 D  3 8e3 x   0 D 2
 1 4sin x   0
Jadi, diperoleh
 D  3  D 2  1 8e3 x  4sin x   0
Operator penghapus
Mari CEK!
 D  3  D 2  1 8e3 x  4sin x 
  D 3  3D 2  D  3 8e3 x  4sin x 
 D 3 8e3 x  4sin x   3D 2 8e3 x  4sin x   D 8e3 x  4sin x   3 8e3 x  4sin x 
 D 2 8  3e3 x  4 cos x   3D 8  3e3 x  4 cos x   8  3e3 x  4 cos x   24e3 x  12sin x
 D  24  3e3 x  4sin x   3  24  3e3 x  4sin x   24e3 x  4 cos x  24e3 x  12sin x
  72  3e3 x  4 cos x   216e3 x  12sin x  24e3 x  4 cos x  24e3 x  12sin x
 216e3 x  4 cos x  216e3 x  12sin x  24e3 x  4 cos x  24e3 x  12sin x
0
 METODE KOEFISIEN TAK TENTU
Langkah-langkah penyelesaian PD linier non homogen dengan koefisien konstanta
menggunakan metode koefisien tak tentu, sebagai berikut:
1. Tentukan penyelesaian PD homogen  yc 
2. Cari operator penghapus dari g  x

3. Tentukan y p

4. Penyelesaian umum : y  x   yc  y p
CONTOH 1
Tentukan penyelesaian dari PD : y  y  xe x ; y  0   1, y  0   0

PENYELESAIAN:
i. PD homogen : y  y  0
Persamaan karakteristik : m2  1  0  m2  1
m 1
m1,2  1
Jadi, penyelesaian komplementer :
yc  C1e x  C2e  x
ii. Cari operator penghapus dari g(x). Dalam soal di atas, g  x  . xe x
g  x   xe x  n  1,   1 n 1  1
n2
Maka,
 D     xe    D  1  xe x   0
n x 2

iii. Menentukan yp
y  y  xe x
  D 2  1 y  xe x Kalikan kedua ruas dengan operator
penghapus dari g(x)
  D  1  D  1 y   D  1 xe x
2 2 2

  D  1  D 2  1 y  0
2

Persamaan karakteristiknya menjadi,

 m  1
2
m 2
 1  0

  m 2  1  m  1  0
2

 m1,2  1 , m3,4  1
Penyelesaian umum:
y  x   C1e x  C2e  x  C3 xe x  C4 x 2e x

yc yp

Jadi, y p  C3 xe  C4 x e
x 2 x

Selanjutnya, misalkan
y p  Axe x  Bx 2 e x
Maka,
yp   Ae x  Axe x    2 Bxe x  Bx 2e x 
yp   Ae x  Ae x  Axe x    2 Be x  2 Bxe x  2 Bxe x  Bx 2e x   
  2 Ae x  Axe x    2 Be x  4 Bxe x  Bx 2 e x 
Selanjutnya, persamaan (*) disubstitusikan ke PD awal,
yp  y p  xe x
  2 Ae x  Axe x  2 Be x  4 Bxe x  Bx 2 e x    Axe x  Bx 2e x   xe x
 2 Ae x  2 Be x  4 Bxe x  xe x
 e x  2 A  2 B   4 Bxe x  e x  0  xe x 1

disamakan

Diperoleh,
(1). 2 A  2 B  0
1 1 1
(2). 4B  1  B 
1 2A  2   0  2A   0  A  
4 4 2 4
 Maka, persamaan yadalah
p

1 x 1 2 x
y p   xe  x e
4 4
iv. Penyelesaian umum:
y  x   yc  y p
1 x 1 2 x
y  x   C1e  C2 e  xe  x e
x x

4 4
v. Penyelesaian khusus dengan y  0   1, y  0  dapat
0 dicari dengan,
1 1 1 1
y  x   C1e x  C2 e  x  e x  xe x  xe x  x 2e x
4 4 2 4
x 1 x 1 x 1 2 x
 C1e  C2 e  e  xe  x e
x

4 4 4
Maka,
y  0   1  C1  C2  1 C1  C2  1
1
1 C1  C2 
y  0   0  C1  C2 
4
0 4

3 3
1 2C2   C2  dan C1  1  C2  1  3  5
 C1  C2  4 8 8 8
4
Diperoleh penyelesaian khusus (dengan nilai awal),

5 x 3 x 1 x 1 2 x
y  x   e  e  xe  x e
8 8 4 4
 CONTOH 2
Tentukan penyelesaian dari PD linier non homogen berikut
y  2 y  5 y  e x sin x

PENYELESAIAN:
i. PD homogen : y  2 y  5 y  0
Persamaan karakteristik : m 2  2m  50
. Akar-akarnya yakni,
b  b 2  4ac
m1,2  2  16  1
2a m1,2 
2
2  4  20 2  4i
 
2 2
2  16  1  2i   1,   2

2
 Diperoleh penyelesaian komplementer :
yc  e x C1 cos  x  C2 sin  x 
 e1 x C1 cos 2 x  C2 sin 2 x 
 e x C1 cos 2 x  C2 sin 2 x 

ii. Cari operator penghapus dari g  x   e x sin x  g  x   x 0e1 x sin 1  x 

n  1  0  n  1,   1,   1 Bentuk fungsi ke-3

 D  2 D        D 2  2 D  12  12 
n
2 2 2
    Operator penghapus
dari g(x)
  D 2  2 D  2 

D 2
 2 D  2  e x sin x   0
iii. Menentukan yp
Dari soal,
y  2 y  5 y  e x sin x
  D 2  2 D  5 y  e x sin x
Kalikan kedua ruas dengan operator
penghapus dari g(x)
  D 2  2 D  2   D 2  2 D  5 y   D 2  2 D  2  e x sin x
  D 2  2 D  2   D 2  2 D  5 y  0

Persamaan karakteristik:
 m 2
 2 m  5   2m  2   0
m 2
  1,   1

m1,2  1  2i 2  4  8 2  4 2  2i
m3,4     1 i
2 2 2
  1,   2
Oleh karena itu, penyelesaian umumnya adalah
y  x   e x C1 cos 2 x  C2 sin 2 x   e x C3 cos x  C4 sin x 

yc yp

Maka,
y p  C3e x cos x  C4e x sin x
Selanjutnya, misalkan y p  Ae x cos x  Be x
sin x
, maka:
yp   Ae x cos x  Ae x sin x    Be x sin x  Be x cos x 
yp   Ae x cos x  Ae x sin x  Ae x sin x  Ae x cos x    Be x sin x  Be x cos x  Be x cos x  Be x sin x 
 2 Ae x sin x  2 Be x cos x

Substitusi persamaan di atas ke PD awal, yp  2 yp  5 y p  e x sin x

 yp  2 yp  5 y p  e x sin x
 2 Ae x sin x  2 Be x cos x  2  Ae x cos x  Ae x sin x  Be x sin x  Be x cos x   5  Ae x cos x  Be x sin x   ex sin x
 2 Ae x sin x  2 Be x cos x  2 Ae x cos x  2 Ae x sin x  2 Be x sin x  2 Be x cos x  5 Ae x cos x  5 Be x sin x  ex sin x
 3 Ae x cos x  3Be x sin x  e x sin x
 3 Ae x cos x  3Be x sin x  0  e x sin x

disamakan

Maka diperoleh,
1
3 A  0  A  0 dan 3B  1  B 
3
Sehingga,
1 x
y p  0e cos x  e sin x
x

3
Penyelesaian umumnya,

y  x   yc  y p
1 x
 e C1 cos 2 x  C2 sin 2 x   e sin x
x

3
 LATIHAN SOAL
Tentukan penyelesaian dari PD linier non homogen Berikut ini:

1. y  y  x 2 e x  5
2. y  8 y  6 x 2  9 x  2