Zihin yetersizliği olan

bireyler ve eğitimi
Zihin yetersizliği olan birey;
• Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki
standart sapma altında farklılık gösteren,
• buna bağlı olarak kavramsal, sosyal ve pratik
uyum becerilerinde eksiklikleri ya da
sınırlılıkları olan,
• bu özellikleri 18 yaşından önceki gelişim
döneminde ortaya çıkan,
• özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine
ihtiyaç duyan bireyi, ifade eder.

http://www.megep.meb.gov.tr/
American Association on Intellectual and Developmental Disabilities-
AAIDD (Amerikan Zihin ve Gelişimsel Yetersizlikler Birliği) 2021 yılında
yayımlanan Yönergesinde zihin yetersizliği şöyle tanımlanmaktadır:
• Zihin işlevlerinde bulunmada ve kavramsal, sosyal ve pratik uyumsal
becerilerde kendini gösteren uyumsal davranışlarda anlamlı sınırlılıklar
olarak karakterize edilen bir yetersizliktir.
• Bu yetersizlik, bireyin 22 yaşına gelmeden önce işlemsel olarak
tanılandığı gelişim döneminde ortaya çıkar.
• Yönergede tanımın uygulanmasında beş varsayımın göz önünde
bulundurulması uyarısında bulunulmaktadır.

Kaynak: ERİPEK
AAIDD’nin zihin yetersizliği tanımlarında tutarlı olarak üç bileşen yer
almaktadır:
• Zihin işlevlerinde anlamlı sınırlılıklar,
• uyumsal davranışlarda anlamlı sınırlılıklar
• ve yetersizliğin gelişim döneminde ortaya çıkması.

Kaynak: ERİPEK
AAIDD’nin Yönergesinde de tanımın uygulanmasında beş varsayımın göz
önünde bulundurulması uyarısında bulunulmaktadır.
1. Mevcut işlevlerdeki sınırlılıklar, bireyin akranları ve kültürü için tipik
toplumsal çevre koşulları içerisinde ele alınmalıdır.
2. Geçerli bir değerlendirmede, kültürel ve dil çeşitliliği olduğu kadar
iletişim, duyusal, motor ve davranışsal etmenlerdeki farklılıklar da göz
önünde bulundurulur
3. Bireydeki sınırlılıklar çoğu kez güçlü olduğu özelliklerle birliktedir.
4. Sınırlılıkları belirlemenin önemli amacı, gereksinim duyulan
desteklerin profilini geliştirmektir
5. Belirli bir süre uygulanan bireyselleştirilmiş desteklerle zihin
yetersizliği gösteren bireyin yaşam işlevlerinde genellikle ilerleme
olacaktır

KAYNAK: Eripek
Zihinsel işlevlerde yetersizlik
• Zekâ bölümünün belirlenmesiyle birlikte dikkat, bellek ve genellemeler
yapmayı içeren,
• öğrenme süreçlerindeki yetersizlikler ile sınırlı zihinsel işlev seviyesine
bağlı olarak yaşanan tekrarlayan başarısızlıklar sonucu,
• motivasyonda düşme de zihinsel yetersizliği gösterir.

Uyumsal davranışlarda yetersizlik,

• bireyin kendi yaşından ve kültür grubundan
• beklenen kişisel bağımsızlık ve
• sosyal sorumluluk görevlerini yerine getirememesi durumu olarak ele
alınmaktadır.
TANIM VE SINIFLAMA YAKLAŞIMLARI
1.Sosyal Yaklaşım:
• Tarihte Zihinsel yetersizliği olan bireyler, bulundukları çevreye uyum sağlamada başarısız olan bireyler olarak
görülmüşlerdir.

2.Klinik Yaklaşım:
• Zihinsel yetersizliği sosyal ölçütlerini ret etmeyen, organik nedenler,kalıtım ve patolojiye önem veren tıbbi
model önem vermiştir.
• Z ihinsel yetersizliği olan bireylerin toplumdan ayrıştırılmasına yol açmıştır.

3.Zihinsel Yaklaşım:
• Zeka testleri ile ölçülen ve zeka bölümü ile ifade edilen , zihinsel işlevi temel alan zihinsel yaklaşıma
dönüşmüştür.
• Tanı ve sınıflama belli ölçütler ve istatistik normlar temel alınarak yapılmaya başlanmıştır.

4. Çift ölçüt yaklaşımı:

• İlk kez 1959 da Heber tarafından yapılan tanımda, zihinsel işlevler ve uyumsal davranışlar da tanımda
kullanılmıştır.
• Heber, zihin engelini , gelişimsel dönemlerde, olgunlaşma, öğrenme ve sosyal uyumdaki yetersizlikle birlikte
ortaya çıkan, zihinsel işlevlerin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlamış.
• 1961 tanımında olgulaşma, öğrenme ve sosyal uyum, uyumsal davranışlar terimi ile ifade edilmiştir.
• Çift ölçüt yaklaşım, engelin ortaya çıktığı yaşıda üçüncü bir ölçüt olarak kabul edilmiş.
ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN ZEKA BÖLÜMLERİNE GÖRE
SINIFLANDIRILMASI

Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey (55–70 zeka puanı):

• Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel
eğitim ve destek eğitim hizmetine sınırlı düzeyde ihtiyacı olan bireyi,
Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey( 40-55 zeka puanı):
• Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik,
günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetine yoğun şekilde
ihtiyacı olan bireyi,
Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey ( 25-40 zeka puanı) :
• Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal, pratik uyum ve öz bakım becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle yaşam
boyu süren, yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi,
Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey (0-25 zeka puanı) :
• Zihinsel yetersizliği yanında öz bakım, günlük yaşam ve temel akademik becerileri kazanamayan, yaşam
boyu bakım ve gözetime ihtiyacı olan bireyi,
Kaynak: (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 2018)
(Sucuoğlu,2010)
Zihinsel yetersizlik ve başka bozuklukları önlemeye yönelik üç farklı yöntem;

Birincil önleme: İkincil önleme: Üçüncül önleme:

zihinsel yetersizliğe
neden olabilecek
durumun ortadan Zihinsel yetersizliğe neden Zihinsel yetersizliğin
kaldırılmasıdır. olan durumun ortadan etkilerini en aza
(Hamilelere ilaç kaldırılmasıdır. (Erken özel indirmektir. (Özel eğitim
kullanımının eğitim eğitim programlarıdır.) hizmetlerinin
programları anlatılması sunulmasıdır.)
gibi)
KAYNAK ODA (DESTEK EĞİTİM ODASI)

Kaynak odanın amacı; zihin

engelli öğrenciye ve öğretmenine
destek olmaktır.

Genel eğitim sınıfından temel

farkı; zihin engelli çocuğun
gereksinimi olan desteği sınıf
dışında, özel olarak hazırlanmış,
özel eğitim öğretmeninin
bulunduğu bir ortam olmasıdır.
• Öğrencinin genel eğitim sınıfındaki
başarısını arttırmak amacıyla destek
sağlamak
Kaynak odada çalışan • Öğrencinin yetersiz olduğu alanları
öğretmenin iki görevi vardır; belirleyerek bu alanlardaki
yetersizliklerini iyileştirmek, azaltmak
ve ortadan kaldırmaktır.

Zihin Engelliler ve Eğitimi

Kategorik Programlar Karışık Kategorik Kategorik Olmayan
• Ortak özellikleri olan bir Programlar Programlar
engel grubu, örneğin • Diğer grup • Bu programlarda
zihin engelli ya da işitme
engelli çocuklara hizmet
programlardan farkı, sadece engelli değil
veren programlardır. sadece bir grup engelli olmadığı
öğrenciye değil farklı halde öğretimsel
• Bu programların en engel gruplarındaki
öğrencilere hizmet desteğe gereksinimi
büyük avantajı, ilgili olan çocuklara da
engel grubu alanında sağlamasıdır.
yetişmiş olan özel eğitim hizmet verilir.
öğretmenin hizmet
vermesidir. Dolayısıyla
öğretmen kaynak odadan
yararlanan çocukların
özelliklerini ve
gereksinimlerini çok iyi
bilir.

Zihin Engelliler ve Eğitimi (Sucuoğlu,2015)