Alkoolet dhe fenolet

Punoi: A.SH
 . ALKOOLET DHE FENOLET

Alkoolet dhe fenolet janë përbërje organike që në përbërjen e tyre si grup funksional
e përmbajnë grupin hidroksil (–OH). Edhe pse kanë grup funksional të përbashkët,
këto dy lloje të përbërjeve organike dallohen sipas vetive fizike dhe kimike të tyre.
Ky
dallim i dedikohet mënyrës së lidhjes së grupit –OH në molekulën e alkooleve dhe të
fenoleve
 Alkoolet

Alkoolet ato janë përbërje organike që karakterizohen duke

pasur një grup hidroksil (-OH) të lidhur me një karbon të
ngopur; domethënë një karbon që lidhet me katër atome me
lidhje të vetme (pa lidhje dyfishe ose trefishe).
Ndarja dhe emërtimi
Sipas llojit të atomit të karbonit për të cilin është i lidhur grupi hidroksil në molekulë,
alkoolet ndahen në: primare,
sekondare dhe terciare.
Grupi hidroksil i alkooleve primare është i lidhur për atom të karbonit primar,
ai i alkooleve sekondare për atom të karbonit sekondar, ndërsa grupi hidroksil
i alkooleve terciare për atom të karbonit terciar.
Varësisht nga numri i grupeve hidroksile në molekulën
e alkooleve dallojmë: alkoole
monohidroksile, dihidroksile, trehidroksile,
polihidroksile.
Emri sistematik i alkooleve fitohet duke i shtuar
prapashtesën -ol emrit të
hidrokarburit përkatës.
Metanol Propanol Etanol
(alkooli metilik) (alkooli etilik) (alkooli n-propilik)
 Prgaditja e alkooleve

Alkoolet fitohen më shpesh me reaksionet vijuese:

a) Hidroliza e halogjenureve të alkaneve. Alkoolet sekondare mund të fitohen
me hidrolizën e halogjenureve të alkaneve në të cilat atomi i halogjenit është i lidhur
për atom të karbonit sekondar.

b) Reaksioni i halogjenureve të alkaneve me baza. Në reaksionin e

halogjenureve të alkaneve me tretësira ujore të bazave fitohen alkoolet.

c) Adicionimi i ujit në alkene në mes acidik

ç) Reaksionet e alkeneve me KMnO4 në mes bazik. Alkenet mund të oksidohen
me KMnO4 në prani të bazave me ç’rast fitohen alkoole dihidroksile.
 Vetitë e alkooleve

Vetitë e alkooleve rrjedhin nga grupi hidroksil. Alkoolet

mund të konsiderohen derivate të ujit, ku një atom i
hidrogjenit zëvendësohet me një radikal. Alkoolet kanë
veti të hidrokarbureve dhe ujit, p.sh: etanoli është i
djegshëm (si edhe etani), dhe reagon me natriumin si
edhe uji. Alkoolet në krahasim me hidrokarburet, kanë
temperatura të vlimit dhe shkrirjes më të larta. Alkoolet
tretën mirë në ujë. Alkoolet me 1 deri 3 atome karboni
tretën mirë ne ujë, me rritje të atomeve të karbonit
zvogëlohet tretshmëria e alkoolit në ujë. Alkoolet
zhvillojnë reaksione të shumta kimike nga të cilat
formohen këto komponime: aldehidet, ketonet, acidet,
esteret etj.
Alkoolet terciare nuk oksidohen.
 Fenolet
Fenolet përkufizohen si derivate hidroksile të komponimeve aromatike.
Në unazën aromatike fenolet mund të kenë një ose më tepër grupe hidroksile.
Fenoli është derivat hidroksilik I benzenit.
Fenolet janë komponime që përmbajnë grupin hidroksil të lidhur për karbonin e
bërthamës aromatike.
Është lëndë higroskopike pa ngjyrë e cila në ajër mer ngjyrë të kuqe.
Në ujë të ftohtë tretet dobët,ndërsa në ujë të ngrohtë tretet më mirë.
Fenoli është mbytës I baktereve,prandaj përdoret edhe si mjet dezinfektues.
Gjatë punës me fenol duhet të përdoren dorëzat mbrojtëse,sepse dëmton
lëkurën dhe indet tjera.
Përdoret në stomatologji si baktericid.
Identifikimi I fenoleve në ujë bëhet me triklorur të hekurit (FeCl3) I cili
vepron me fenolet,duke formuar përbërje komplekse me ngjyrë të
fortë vjollce.
Fenoli përdoret për fitimin e plastmasave,aspirinës,acidit pikrik etj.
 Klasifikimi: llojet e fenoleve
Në varësi të kontekstit, fenolet mund të klasifikohen në mënyra të ndryshme,
megjithatë klasifikimi kimik më i përdorur zakonisht bazohet në numrin e
grupeve hidroksil (-OH) që lidhen në të njëjtën unazë aromatike (duke
zëvendësuar një atom hidrogjeni). Në këtë kuptim, janë përcaktuar sa vijon:
● - Fenole monohidrike, me vetëm një grup hidroksil
● - Fenole dihidrike, me dy grupe hidroksil
● - Fenole trihidrik, me tre grupe hidroksil
● - Fenole polidrik, me më shumë se tre grupe hidroksil
 Përfitimi

Fenolet në sasi të vogla përfitohen prej katranit të

qymyr gurit me distilim fraksional. Në sasi të vogla
gjenden në bimë. Fenolati i natriumit tretet në ujë të
acidifikuar me acid klorhidrik. Një prej metodave të
hershme,që përdoret edhe sot është shkrirja e
kripës së natriumit të acidit sulfobenzoik në prani të
hidroksidit të natriumit në temperaturës 300-350 °C
 Vetitë
Fenolet njëhidroksilike janë substanca të ngurta
ose lëngje me erë karakteristike. Pak treten në ujë,
por treten në tretës organikë. Fenoli është
substancë kristalore pa ngjyrë, me pikë shkrirjeje
42 °C, me pikë të vlimit 181 °C. Shumica e
fenoleve përdoren si mjete dizenfektuese, sepse,
për shumë mikroorganizma, janë helmues. P.sh.
tretësira e fenolit 5% përdoret si mjet dezinfektues.
Fenoli në kontakt me lëkuren njeriut përthithet dhe
shkakton plagë, duke e helmuar organizmin. Ujërat
industriale, e në veçanti ato të termocentraleve,
janë shumë të ndotura me fenole. Fenoli duke u
oksiduar shpenzon oksigjenin në ujë, kështu që jeta
e gjallesave (peshqve) në ujë bëhet e
pamundshme.