ANLATIM

BOZUKLUĞU
(13 ve 14.
Hafta)
Öğr. Gör. Didem KARAYAKUPOĞLU
1. Gereksiz
Kullanılan Sözcükler
Cümlede yalınlığı ve duruluğu bozan gereksiz
sözcük kullanımı çeşitli biçimlerde görülür.
1) Gereksiz bağlaç, ilgeç, sıfat, belirteç kullanılarak
yapılan. Örn: İşe girmek ve üstelik de para kazanmak
istiyorum. / Sonra aradan zaman geçince ders
çalışmaya başladı. / İşte sonu mutlu biten bir
kurtarmanın öyküsü. /Toplu katliam yapıldı.
2) Eş ya da yakın anlamlı sözcükler kullanılarak yapılan.
Örn: Sağlıklı, sıhhatli, neşeli, sevinçli günler dilerim. /
Bilakis, tam tersine, eşyalar ve düşünceler yerli yerine
oturmuş olur.
3) Bazı yardımcı eylemlerin gereksiz kullanımı. Örn:
Onunla yarış etmek nereden geldi aklına?
 2. Yanlış Anlamda Kullanılan
Sözcükler/Yanlış Kelime Kullanımı

Genellikle sözcüklerin anlamını eksik ya da

yanlış bilmekten ötürü yapılan bir anlatım
bozukluğudur. Anlamca birbirinin yerini tutmayan
aynı yerde kullanılmayan kelimelerin karıştırılması
anlatımı bozar.
Örn: Bölgenin güzel havası, hastayı sağlamlaştırmış.
Onun yüzünden çok iyi yerlere geldim.
Arkadaşlarının yalan davranışlarına uymuş.
X takımı küme düşmeyi garantiledi.
Harfiyat çalışması (Hafriyat)
Programın ilerleyen dakikalarında size bir
sürprizimiz var. (ileriki)
3. Anlamca Birbirleriyle
Çelişen Sözcükler

Bir cümlede anlamca

birbirine ters ya da aykırı düşen
sözcüklerin kullanılması da anlatım
bozukluğuna yol açar.
Örn: Hiç kuşkusuz bütün önlemler
alınmış olmalı.
Kesinlikle sabah kahvesini içmiş
olmalı.
Aşağı yukarı onu tam üç yıldır
görmedim.
Eminim bu saatlerde
gelebilir.
4. Dilbilgisiyle İlgili Anlatım
Bozuklukları
1. Özneyle İlgili Karışıklıklar
Cümlede öznenin bulunamaması özne olmayan ögelerin özne gibi düşünülmesinden
kaynaklanır. Aynı zamanda yüklemdeki şahıs eki cümlenin öznesine uygun olmalıdır.
Örn: Elazığ otobüsünün lastiği patladı ve yolda kaldı./Arabayı aldık ama çalıntı
çıktı. /Ailemden bir annem bir de ben hayattayım. (hayattayız.)
İnsan dışı varlıklar ve kavramlar cümlede çoğul bir özne olarak kullanılsa da yüklem
tekil olur. Gözlerim yaşardılar (yaşardı)/Anılar şimdi gözümde canlandılar. (canlandı)
2. Tümleçle İlgili Yanlışlıklar /Nesne –Yüklem Uyuşmazlığı
Cümlede tümleç eksikliği ya da fazlalığı olursa anlatım bozulabilir. Örn: Gazetecilere
inanmıyor, yalancılıkla suçluyordu. Ben sınıfa girdiğim zaman o yoktu
3. Yüklemle İlgili Yanlışlıklar
Bazı cümlelerde iki ayrı yargının tek bir yükleme bağlanması yanlışlığa yol açar. Örn:
Sonbaharı az, kışı da pek sevmem. / Bizi beğendiyseniz herkese, beğenmediyseniz
kimseye söylemeyin.
4. Yardımcı Fiil ve Fiilimsi Eksikliği
Bazı cümlelerde söz gruplarının aynı yardımcı eyleme bağlanması anlatım
bozukluğunu doğurur.
Az (çalışarak) ya da hiç çalışmadan bugünlere geldiğini iddia ediyordu.
Kimin akıllı (olduğunu) kimin akıllı olmadığını bilmek zorunda değiliz.
Çocukluğum yeşilin bol ama güneşin fazla olmadığı Rize’de geçti.
5. Yardımcı Fiil ve Fiilimsi Fazlalığı
Gereksiz yere yardımcı fiil ve fiilimsi kullanılması anlatımı bozar. İndirme
bindirme yeri, bekleme yapılmaz.
6. Kip ve Zaman Eklerindeki Yanlışlık
Seni ben ellerin olsun diye mi sevdim (olasın)
7. Yüklemler Arası Çatı Uyuşmazlığı
Birleşik cümlelerde aynı olay ve varlıkla ilgili yüklemlerin çatı özelliklerinn
de aynı olması gerekir.
Olayı anlatarak, sorun çözülmek istendi. (Olayı anlatarak sorunu çözmek
istedi.)
!!! Özne ve yüklem tekillik, çoğulluk
bakımından uyum içinde olmalıdır.
1. Özne; bitki, hayvan, zaman adı,
cansız varlık, soyut bir kavram vb.
ise çoğul eki almış olsa bile yüklem
tekil olarak kullanılır. Örn: Kediler
uzun süre miyavladılar. /Günler,
aylar çabuk geçtiler.
2. Biraz, birçok, birkaç, çoğu, çok ...
sıfatlarının tamlananına çoğul eki
getirilmesi gereksizdir. Örn: Ana kız,
Hasanların evine birkaç defalar
gidip gelmişlerdi. / Oyun gününden
önce birçok biletler satılmıştı.
 5. Yerleri Yanlış
Kullanılan Sözcükler

Cümlelerin duygu ve düşünceleri

doğru ve aksaksız yansıtması için
sözcüklerin yerli yerinde bulunması gerekir,
aksi takdirde yanlışlıklar doğabilir.
Örn: Sınıfımı geçince sevinçli babamı
ziyaret ettim. / Tahtalar çok suda kalmaktan
kabardı./ Selamsız sabahsız odaya girdi.
/Kova kova denizden su çekerek,
siyahlaşmış tahtaları ovardır. /İstanbul’da
çok yangın olur./ Annesini kaybettiğinden
beri bu kadar yalnızlıktan korkmamıştı.
/Alkollü programa çıkılır mı? / Fazla sözü
uzatmaya gerek yok. /Ücretsiz eve taşındım.
 6. Atasözünde
Yanlışlıklar
Atasözleri kalıplaşmış anlatım
özelliği taşır. Kalıpları bozucu,
sözcüklerin yerini değiştirici kullanımlar,
atasözlerinde de anlatım bozukluğuna yol
açar.
Örn: Dereyi görmeden etekler sıvanmaz.
Derdini söylemeyen ilaç bulamaz.
Gülme komşuna, gelir şahsına.
Gerçek yüz üstüne çıkıyor. (su
yüzüne)
 7. Deyimde
Yanlışlıklar
Deyimler de kalıplaşmış
sözlerdir. Anlamlarına uygun
kullanılmazlarsa, anlatım bozukluğuna
neden olurlar.
Örn: Yan gelip yatmak, gelip yan yatmak
şeklinde kullanılmamalıdır. / Ağzından lâf
almak, deyimi de sözcükleri değiştirerek
dudağından lâf almak şeklinde
kullanılmamalıdır.
Adamın sevinçten gözleri dönmüş
herkese sarılıyor. (Gözleri dönmüş değil,
gözleri gülmüş olmalıdır.)
 8. Noktalama İşaretini
Yanlış Kullanma

Toprak yolun kenarına yığılmıştı.

Yabancı dükkândaki kitaplara göz
gezdirip dışarı çıktı.
Yeni yatağıma girmişken telefon çaldı.
Rahmetli ( ) karısını çok severdi.
 9. Tamlama
Yanlışları
a. Tamlayan Eksikliği
Sağlığımız için her türlü fedakârlığı
yapalım ve (sağlığımızın) değerini
bilelim.
b. Ortak Tamlanan Eksikliği
Kar yüzünden özel ve devlet okulları tatil
edildi. (özel okullar ve devlet okulları) 2
Mart dolayısıyla çeşitli kültürel ve sanat
etkinlikleri yapıldı.
c. Tamlayan-tamlanan Uyumu
Biz çok insanlar gördük yalınayak.
(insan)
 10) Ne… ne Bağlacının
Kullanımı

 Ne… ne bağlacı kullanıldığı

cümlelerde olumsuzluk anlamı
katar. Bu nedenle ne… ne
bağlacının kullanıldığı cümlelerin
yüklemi olumsuz olmaz.
Sen yoksan eğer ne doğan gün ne
batan gün ne de dünya umrumda
değil (değil yazılmamalı)
 Kaynaklar

 KORKMAZ, Zeynep. (2015). Türk

Dili ve Kompozisyon. Ekin
Yayınları, Bursa.
 ERGİN, Muharrem. (2012).
Üniversiteler için Türk Dili.
Bayrak Yayınları, İstanbul.
 ATABEY, İbrahim. (2005). Türk
Dili ve Kompozisyon Bilgileri.
Yargı Yayınevi, Ankara.