BİLİŞSEL SÜREÇLER

Hazırlayan:ARŞ.GÖR.DR.UFUK ILGIN
Danışman:PROF.DR.SERPİL DEMİRAĞ
SUNUM PLANI
1.Giriş
2.Bilişi Çalışma
3.Dil Kullanımı
4.Görsel Biliş
5.Bilişsel Modeller
6.Problem Çözme
7.Yargı Karar Alma
1.GİRİŞ
Sabah uyandınız kapıda bir yazı

‘’Kedi paspasın üzerinde’’

Benim için anlamı ne?

BİLİŞ NEDİR
Kavramlar

Olgular

Önermeler

Kurallar
BİLİŞSEL SÜREÇ
Algı

Dil

Bellek

Soyut düşünme

Problem çözme
BİLİŞSEL BİLİM
Farklı perspektifler

Disiplinler arası yaklaşım

2.BİLİŞİ ÇALIŞMA
Biliş nasıl çalışılır?

Girdiler ve çıktılar

Aradaki süreçler?
2.BİLİŞİ ÇALIŞMA
ZİHİNSEL SÜREÇ KEŞFİ

F. C. Donders
(1868)
Uyarıcı
Kategorileme

Tepki seçimi

Tepki Süresi
‘’Ek zihinsel süreçler çoğunlukla
görevi tamamlamak için daha çok vakit
gerektirir.’’
2.BİLİŞİ ÇALIŞMA
ZİHİNSEL SÜREÇLER VE KAYNAKLAR
Blok metaforu

Seri süreçler

Paralel süreçler
Kısıtlı işlem kaynakları

Dikkat süreçleri

Kontrollü süreç

Otomatik süreç
Otomatik
süreçleri
belliğimiz daha
aktif kullanır
3.DİL KULLANIMI
Kedi paspasın üzerinde

Bu mesaj nasıl anlamlı olur?

Arka plan bilgisi(Bağlam)

DİL ÜRETİMİ
Ne söylüyoruz?

Süreçler neler?

Sadece sesli mi?

DİNLEYİCİ TASARIMI
 (H. Paul Grice (1975)-İş birliği prensibi
Herbert Clark (1996),-ortak zemin yargıları

Topluluk üyeliği

Eylemler için birliktelik

Algısal birliktelik
KONUŞMA EDİMİ
VE HATALARI
Peder W.A.
Spooner
(Karmacılık)-dil
sürçmesi

Bu hatalar rastgele
mi?

SLIP(laboratuar
yatkınlığı
karmacılığı)
KONUŞMA EDİMİ
Bazı sesler neden kolay üretilir?
 Kelimeleri üretme süreleri
Seslerin göreli sıklığı
Konuşmacının yakın zamanda duyduğu ve anladığı dil
DİLİ ANLAMA
Dinleyici tek bir
anlamda nasıl karar
kılar?

Belirsizlik çözümü

Yapısal belirsizlik

Sözcüksel belirsizlik
(Dengeli belirsizlik-
Ön yargılı belirsizlik)
16
ANLAMANIN ÜRÜNLERİ
Dinleyici ifadeleri anlayınca belleklerinde ne temsiller
doğar?

ÖNERMELER
Birinin tam olarak ne söylediğini hatırlamanın ne
kadar zor olduğunu hiç fark ettiniz mi?

ÇIKARIMLAR
4.GÖRSEL BİLİŞ
‘’Kedi paspasın
üzerinde’’

Hangi resim doğru?

Resimlerle
düşünmek
GÖRSEL
TEMSİLLERİN
KULLANILMASI
Zihinsel
Betimleme

Mental Rotasyon

Zihinsel İmgeler
Görsel hayal gücünün sınırları var mı?

80 milyon km (250 × 0,071 cm, kâğıt parçasının

kalınlığı),

Dünya ile güneş arasındaki uzaklığın yarısı

SÖZEL VE GÖRSEL
TEMSİLELRİN
BİRLEŞTİRİLMESİ
Zihinsel Mekan
Modelleri

Harita tarifi (kuş

bakışı)

Güzergah tarifi
5.BİLİŞSEL MODELLER

Bilişsel Modellere Neden İhtiyaç

Duyulmuştur ?
DAVRANIŞÇI
YAKLAŞIM
Psikologları dışsal olarak
gözlemlenebilir
davranışları
araştırmakla sınırlayan
ve içsel zihinsel
süreçlerin herhangi bir
değerlendirmesini
reddeden bir psikoloji
yaklaşımı.(Watson,1913)
GESTALT PSİKOLOJİ
Algısal girdi
bileşenlerinin
gruplama ,örüntüler
ve figürler halinde
bütünleştirme
şeklini vurgulayan
yaklaşım
(Wertheimer, 1912;
Kohler, 1925)
ŞEMA TEORİSİ
Genellikle geçmiş
deneyimlerden
türetilen, daha
sonraki bilgilerin
yorumlanmasına
yardımcı olmak için
kullanılan, örneğin
yeni bir algı
girdisinde tanıdık
şekilleri ve sesleri
tanımlayarak
kullanılan zihinsel bir
kalıp.(Bartlett (1932)
Bilgisayar
Modelleme
İnsan bilişsel
süreçlerinin
bilgisayar tarafından
simülasyonu.
Genellikle bir bilgi
işleme
mekanizmasının
fizibilitesini kontrol
etme yöntemi olarak
kullanılır.
(Newell,1958)
Bilişsel Sinirbilim ve
Nöropsikoloji
:Genellikle beyin
görüntüleme
tekniklerinden elde
edilen, beynin yapısı
ve işleviyle ilgili
insan bilişinin
araştırılması. Luria
(1973)
Nörobilişsel devrimin nedenleri:
• Davranışçılığın başarısızlığı,
• İletişim teorisinin ortaya çıkması
• Modern linguistik (dil bilim)
• Bellek çalışmaları
• Bilgisayar bilimi ve diğer teknolojik gelişmeler
• Bilişsel gelişim
Nörobilim diyorki; beyin
hem seri hem paralel işlemler
yaygın bir ağ
İnsan ile bilgisayar arasındaki
çarpıcı farklılık:
düşünenin düşünceleri
üzerine düşünmesi:Üstbiliş
6.PROBLEM
ÇÖZME
SFENKS VE
OEDİPUS TEMSİLİ
PROBLEM MEKANLAR
SÜREÇLER
Bir problemi nasıl
tanımlarsınız?

İyi tanımlanmış
problem ?

Kötü tanımlanmış
problem?
Deneme Yanılma

Algoritma:Belirli bir tür problem için her zaman doğru

cevabı veren adım adım kullanılan bir yöntem.

Buluşsal(höristik) yöntem:Karmaşık çıkarımsal

problemleri çözmede kısayol olarak kullanılan bilişsel
stratejiler ya da püf noktaları.
HÖRİSTİK YÖNTEMLER
Tepeye tırmanma:Yanlış olanın ya da uygun olmayanın
aşamalı olarak elenmesi

Ara hedef üretme:Problemi küçük,daha kolay çözebilir

parçalara ayırmak ve her birini tek tek çözme

Geriye doğru çalışma:Eğer hedefin özelliklerini

biliyorsak,bunun için neyin gerekli olduğunu \geriye neyin
kaldığı sorusunu sorarak verilenlere doğru geriye gideriz
PROBLEM ÇÖZME YETENEĞİNİ GELİŞTİRMEK
Problem çözmek neden zor?

Düşünecek çok fazla bilgi

Süreç kaynaklarını nasıl azaltırız?

İşe yarar temsil
bulmak

Matematiksel?

Sözel?

Görsel?
İşlevsel sabitlik
Daha önce başka bir  Tavandan iki adet ip asılı bir odadasınız
amaçla ve ayağınızın ucunda da zımba ve makas
bağdaştırılmış bir var. iplerden birini tuttuğunuzda diğerine
ulaşamıyorsunuz. ipleri bağlayabilir
nesne için başka bir misiniz?
kullanım
algılayamamak,
problem çözmeyi ve
yaratıcılığı derinden
etkiler.
7.YARGI VE KARAR ALMA
Bilişsel psikolog ;Herbert Simon;
‘’ İnsanın düşünme gücü,yaşadığı çevrenin
karmaşıklığıyla karşılaştırıldığında çok mütevazidir’’
Belirsizlikler!
Yargıda bulunmak,insanlar ve durumlar hakkında bir
kanaat oluşturma ve eleştirel değerlendirmeler yapma
süreci
Karar alma sürecinde ise mevcut olasılıkları
değerlendirir ve belirli seçenekler arasından bir seçim
yaparız
Genellikle höristik yöntem kullanırız
Karmaşıklık ve belirsizliği en aza indirip zamanında
işlevsel kararlar alır ve yargıda bulunuruz
Örneğin;hatırlanması kolay olan bilgi kararlarımızı
daha çok etkiler ilk izlenim gibi bir referans noktası da
yargılarımızı çoğu zaman etkiler.
Kararlarımızı,sonuçların uzun veya kısa vadeli
oluşu,önem derecesi gibi etkenler etkiler

Ölçütler ve seçenekler çoğaldıkça genellikle karar

verme süresi uzamaktadır.
Telafiye dayalı model:Ölçütlerinizi yazar ve her bir
seçeneği her bir ölçüte göre değerlendirirsiniz.
Sonuçta daha çok ölçüte göre artı alan seçeneğe karar
verebilirsiniz

Eleyerek gitme:Bazı açılardan uygun

bulmadıklarınızı eler ve en sona kalan hakkında bir
karar verirsiniz
Gerçekleştirdiğimiz bilişsel süreçlerin her biri, sosyal
çevreyle iletişimize ve hatta hayatta kalmamıza, davranış
üzerindeki etkisi ile uyum sağlamaya ulaşmak için
temeldir.

Bilişsel süreçlerimiz ve duygusal süreçlerimiz hayatımızı

şekillendirmede bir bütün olarak çalışırlar.
KAYNAKLAR
1) Gerrig, R.J. ve Zimbardo, P.G. (2012),Psikoloji ve Yaşam,Nobel
yayınları

2) Sternberg, R., Ben-Zeev, T. (2001). Complex Cognition,Oxford

University Press

3) Morris, C.G. (2007),Psikolojiyi Anlamak.tpd

4) Plotnik, R. (2009),Psikolojiye giriş,Kaknüs Yayınları,

5) An Introduction To Cognitive Psychology - David

Groome(third edition),Psychology Press