UNIVERSITETI “HASAN PRISHTINA”

FAKULTETI EKONOMIK
Studime Master

Lënda: SISTEMI INFORMATIK I MENAXHMENTIT

Managment information systems (MIS)

Prof. Dr. Mihane Berisha

 HYRJE
 Dinamika e zhvillimit të Internetit dhe
mundësit të cilat i ofron teknologjia
informatike bashkëkohore dhe Interneti

kanë sjellur ndryshime të mëdha në aktivitetet e

menaxhmentit.
ICT dhe Interneti – burim i informatave.
 Menaxhmenti nuk është një funksion i izoluar në
ndërmarrje.

 Është në qendër të vemendjes së ndërmarrjes dhe

ka ndikim në secilin nga të punësuarit.

 Menaxhmenti ka ndikim në të gjithë.

…menaxherët kanë nevojë për informata!
 Cilat janë nevojat e menaxherëve për informata?
 Cilat janë burimet e të dhënave?
 Si procesohen të dhënat në informata?
 Si mund të shpërndahen informatat?

…aktivitetet afariste…
 “të organizohen” ,
 “të evaluojnë” dhe
 “të mbahen nën kontroll “.
Menaxherët…
 SI – vegla ndihmëse gjatë procesit të zgjidhjes së
problemeve
 SI: 3 aktivitete (intputi – procesimi - outputi)
 …informata të nevojshme për marrjen e vendimeve,
 …kontrollin e operacioneve afariste
 …analizën e problemeve
 …krijimin e produkteve të reja dhe shërbimeve të reja
Fokusi digjital i menaxhmentit…
 Përkrahja TI dhe SI në realizimin e
funksionit planifikues, organizativ,
udhëheqës dhe të kontrollit
Lënda:SISTEMI INFORMETIK I MENAXHMENTIT

 Lëndë e obligueshme
 8 ETCS (kredi)
 30 orë (semestri 2-të) dmth. 15 javë
 6 orë KONSULTIME
Qëllimi:
- Me metodologjinë bazë të SI dhe SIM
-Të zbuloni nevojat informatike të
menaxhmentit për informata
-Të propozoni zgjidhjen praktike të tyre
Qëllimi:

•Të kuptohet roli dhe rëndësia e

teknologjisë ICT dhe SIM në proceset
afariste dhe menaxhuese

•Roli i kësaj teknologjie në sigurimin e

aftësive konkuruese të menaxherëve dhe
të subjekteve ekonomike
 Qëllimi kryesor është të kuptojmë se si të
përdorim teknologjinë e SI dhe
kompjuterët në dobi të rritjes së efikasitetit
të aktiviteteve të menaxherëve gjatë
procesit të marrjes së vendimeve.
PËRMBAJTJA:

 KONCEPTI DHE DEFINIMI I SIM

 Karakteristikat e SIM
 Elementet e tij
 Struktura e SIM
 Përkrahja e SIM për menaxhmentin
 Llojet e SIM?
 Fazat e zhvillimit të SIM ….
SIM
Një sintezë të njohurive të arritura nga disa fusha:
 Sisteme Informatike (Information Systems),
 Menaxhmenti (Management),
 Bazat e të dhënave (Database),
 Data Warehousing dhe

 Data Mining.

 Programimi,
 Modelet statistikore dhe matematikore,
A janë informatat e procesuara nga
SIM esenciale?
 Jo esenciale, por shumë të dobishme.
 SIM - ka të bëjë me përdorimin e
informatave të procesuara nga SIM për
shfrytëzuesit.
 JO, me përdorimin e kompjuterëve!
 UNIVERSITETI “HASAN PRISHTINA”
FAKULTETI EKONOMIK
Studime Master

Lënda: SISTEMI INFORMATIK I MENAXHMENTIT

Managment information systems (MIS)

Prof. Dr. Mihane Berisha

Qëllimi kryesor është të kuptojmë se si të
përdorim SI (dhe sistemet e
kompjuterëve) në dobi të rritjes së
efikasitetit të afarizmit ,

JO çka janë kompjuterët,

si punojnë,
si funksionojnë,
si i përpunojnë të dhënat në informata apo
si i deponojnë ato.
Si arrin ndërmarrja deri te
informatat?
…si i përdorin menaxherët
informatat (SIM) me qëllim që të
maksimalizojnë efikasitetin e afarizmit
dhe efikasitetin e funksionit
menaxhues?
Deri me fillimin e përdorimit të
kompjuterëve nuk është kuptuar roli i
Sistemeve Informatike në
ndërmarrje!
 Sot,
 …rritjen e kompleksitetit të afarizmit dhe të rrethinës së
ndërmarrjes
 …shkurtimin e ciklit jetësor të produktit dhe
 …rritjen eksponenciale të përdorimit të TIK

Duhet të kemi parasysh se vendimet duhet të meren shpejtë

Rëndësia e teknologjisë së SI është rritur dukshëm.

1) Çka është TIK dhe çka përfshinë ajo?

2) Teknologjia informatike komunikuese

(TIK) dhe menaxhmenti, dhe

3) Aplikimi i TIK në funksion të menaxhmentit

4) Roli i TIK në biznes, procese afariste dhe

menaxhuese
5) Çka mundëson aplikimi i TIK?

6) Si mund të përdoret TIK?

7) Roli i TIK në informim ?

8) Roli i TIK në komunikim?

9) Roli lehtësues i TIK në SIM?

A janë informatat dhe TIK esenciale për SIM ?

Literatura:

Hagg/Cummings: Management Information Systems

for the Information Age, 9th edition, McGraw-Hill,
New York, 2013
Terry Lucey: Management Information Systems
(2005)
(kapitulli 14 deri 16)
Laudon & Laudon: Essentials of MIS, (2012)
Jeane & Keneth Laundon: Management Information
Systems, Prentice Hall, 1998
Plotësuese:
 Informatikë në biznes
 Sistemi informatik
 Sistemi informatik i biznesit
 Sistemi informatik i menaxhmentit
Burime nga Interneti, on-line dhe e-libra
Mënyra e vlerësimit:

1) Provimi mbahet me shkrim.

2) 7 pyetje alternative me mundësi të zgjedhjes
3) 5 pyetje nga 20 poena = 100 poena
4) provimi 100 poena

(Provimi është kalues nëse sigurohen 50% të

poenave)
 HYRJE
Në lëndën: SISTEMI INFORMATIK I MENAXHMENTIT
Informata :
- resurs i rëndësishëm
- komponentë e rëndësishme
e zhvillimit ekonomik.

TIK - faktorë (infrastrukturë) e suksesit dhe

efikasitetit të afarizmit
-shkencë
Mendja e njeriut - forcë prodhuese direkte.


-inovacione
-transferit të teknologjisë “Know-How” dhe
“Show-How”
 Informata dhe dituria janë bërë faktorë nga të cilët pritet të
sigurojnë progresin shoqëror, zhvillimin ekonomik dhe
mirëqenjen shoqërore!
 Resurs ekonomik (menaxhment)

Informata dhe dituria :

 karakteristika dominuese
 burim i pushtetit dhe pasurisë ,
 parakusht i riprodhimit shoqëror , sepse janë resurse të
rëndësishme ekonomike dhe të pazëvendësueshme.
Sot…
- prodhimi është i orientuar kah rritja e kërkesës për
informata dhe dituri
- me qëllim të rritjes së produktivitetit dhe ekonomizimit,
- ...produkteve më kualitative dhe

- PRODUKTE me vlerë të shtuar.

- Prodhimi nuk e siguron vlerën!!!

Vlera e shtuar e produkteve nuk rrjedhë nga materjali i

përdorur!!!.

Shembull mund te merret industria automobilistike, ku vlera e

automobilave rritet varësisht nga inovacionet teknologjike të cilat
aplikohen në ta.
-VLERËN EKONOMIKE E KRIJON
DITURIA DHE SHPËRNDARRJA E SAJ!!!

-SA MË SHUMË NJERËZ PËRFSHIHEN

NË SHPËRNDARJEN E DITURISË
VLERA E SAJ RRITET.
Nën ndikimin e revolucionit të 3-të shkencor-
teknologjik ekonomia botërore ka përjetuar
zhvillim të shpejtë shkencor, teknik dhe
teknologjik.

Prodhimi, konsumi dhe qarkullimi i tejkalojnë

kufijtë kombëtarë dhe e rrisin shkallën e
varëshmërisë së vendeve nga njëra tjetra në
tërë botën.
Në një rrethinë të informatizuar,
nuk mund të arrihet afarizëm i
sukseshëm me metoda tradicionale:
- në saje të përparësive
konkurente dhe
- mënyrave tradicionale
- të zvoglimit të shpenzimeve

- të rritjes së produktivitetit
1. Roli i kompjuterëve dhe TIK në
zhvillimin bashkëkohor është rritur
dukshëm, dhe
2. TIK është bërë teknologji
dominante në zhvillimin e afarizmit
bashkëkohorë.
Përdorimi i TI:
 Zvogëlon dukshëm shpenzimet e prodhimit
 Rritë konkureshmërinë
 Rritë suksesin e sistemit afarist
 …përveq informatizimit të ekonomisë dhe
biznesit,…

INFORMATA bëhet mallë si çdo mallë tjetër !

Zhvillimi dhe aplikimi i teknologjive
të reja, sidomos Teknologjisë ICT
dhe Internetit:

 krijuan një mënyrë të re të të menduarit

dhe
 të komunikimit dhe
 një kulturë të re duke ndikuar kështu në
krijimin e botës digjitale.
 ...përdorimi i Internetit…
 ...mundësi për bartjen e të dhënave midis
kompjuterëve,
 ...zvoglimi i çmimit të informatave,
 komunikimi i dyanshëm dhe
 tejkalimi i kufizimeve kohore dhe
hapsinore.
Konceptet:
* A janë informatat dhe TIK esenciale për SIM?
* Si mund të përdoret TIK (ICT)?
* TIK dhe menaxhmenti
* TIK dhe informimi
* TIK dhe komunikimi (përdorimi rrjetave
globale, sidomos Interneti, Intraneti, Ekstraneti
dhe WWW)
* Logjika e transformimit të bizneseve në 20
vitet e fundit
1. Si definohet TIK (ICT)?
2. Cilat janë aftësit e TIK?
3. Si ndikon TIK në
- automatizim,
- informatizim, dhe
- në rrjetizimin e proceseve afariste?
4. Si mund të përdoret TIK për qëllime afariste?
5. Si aplikohet TIK në biznes dhe në menaxhment?

Si mund të ndikojë Interneti dhe ICT në krijimin e

modeleve të reja të afarizmit etj.
Pauzē!
TIK dhe SIM?
1. A janë informatat dhe TIK esenciale për
SIM?
 Gjenerimi dhe eksploatimi i diturisë si një
komponentë e rëndësishme e zhvillimit
bashkëkohorë të afarizmit, ka bërë që
 informata - një resurs i rëndësishëm,

kurse
 teknologjia informatike - faktorë i

suksesit dhe efikasitetit të afarizmit

1. A janë informatat dhe TIK esenciale për
SIM?

 Kompjuterët dhe TIK në përgjithësi janë

vegla të rëndësishme për të prodhuar
informata dhe për të komunikuar ato.

 ...roli dhe rëndësia e kompjuterëve dhe e

TIK në SIM është rritur dukshëm, por
aplikimi i kësaj teknologjie duhet të bëhet
me shumë kujdes.
a) Aplikimi i TIK:
- i sukseshëm sidomos në zgjidhjen e
problemeve të strukturuara ( kalkulimet
e shpejta dhe të sakta) por ka qenë
- më pak i sukseshëm në rastin e
zgjidhjes së problemeve jo të
strukturuara.

b) TIK mund të përdoret për të përkrahur

nivelet e ndryshme të menaxhmentit.
 Hapsira e pa hijëzuar paraqet problemet
jo të strukturura dhe vendimet në të cilat
njeriu ka rolë esencial.
 Ndarja e punës ndërmjet kompjuterëve dhe
njeriut po vazhdon dhe si harduer ashtu
edhe softuer po zhvillohen shumë shpejtë,
dhe sot janë të rralla fushat në të cilat nuk
aplikohet dhe nuk ka ndikim TIK.
 TI : ka pësuar një konvergjencë
me teknologjinë telekomunikuese
dhe teknologjinë kompjuterike
dhe teknologjisë së sistemeve
informatike- ICT.
Zhvillimet teknologjike – integrimin:
 Telekomunikimeve
 Komunikimin e të dhënave
 Komunikimin masovik

në një medium të përbashkët -ICT

Çka është TIK (ICT) dhe çka përfshinë ajo?
TIK

 TIK (ICT) – disa lloje të teknologjive -

një vegël e cila përdoret për
mbledhjen, përpunimin, ruajtjen dhe
batjen e informatave.

 ... harduer + softuer

harduer
 Njësitë hyrëse (mouse, scsnner etj.)
 Njësitë dalëse (monitori, printeri…)
 Njësitë e memorjes (DVD, Flash memory )
 CPU-RAM (truri i kompjuterit)
 Telekomunikimet (modemi, teknologjia
Satelitore)
 Njësitë lidhëse (port , card…)
softuer
 Softuerët aplikativ (word, payroll…)
 Softuerët sistemor (technology
management, coordination…)
 Sistemi operativ (Windows, Linux…)
 Sistemet mbrojtëse (softuerët antivisrus,
softuerët për optimizimin e diskut…)
Teknologjia informatike
 Në kuptim të gjërë - TIK (ICT): jo vetëm
harduerin dhe softuerin, por gjithashtu inkorporon:
- rrjetat KOMPJUTERIKE dhe strukturën
komunikuese
- të të dhënave dhe informatave

Në kuptim të ngushtë - TIK nënkupton përdorimin e

kompjuterëve dhe të programeve softuerike - të
mbledhjes, përpunimit, ruajtjes dhe batjes së
informatave.
Kemi të bëjmë me:
- Sisteme socio-teknike- të cilat bashkojnë
makinat, diturinë, ndërmarrjen dhe
njerëzit.
Sisteme - aplikimi i të cilave në afarizëm
ofron:
¬ modele të reja të afarizmit,
¬ produkte të reja dhe
¬ shërbime të reja
- komunikim më të mirë ndërmjet
individëve dhe grupeve
¬ mundësi të reja për menaxhmentin
 ....TIK (ICT) përfshinë:
-mikroelektronikën,
-prodhimin e kompjuterëve,
-teknologjinë e telekomunikimeve,
-zhvillimin e komponentës harduer
-zhvillimin dhe aplikimin e softuerëve,
-sistemet informatike,
-bazat e të dhënave
 Çka mundëson TIK?
 Si mund të përdoret TIK?
 Cilat janë mënyrat e përdorimit të TIK?
 TIK dhe informimi?
 TIK dhe komunikimi?
1. Çka mundëson aplikimi i TIK?
Teknologjia ICT
 Infrastruktura ICT (H, S, rrjetat
kompjuterike dhe përdorimi i tyre) ofron
një numër të madhë të teknologjive të cilat
e ndihmojnë ndërmarrjen në zhvillojë
afarizëm të suksesshëm.
 Këto shërbime janë esenciale për afarizmin
e përditshëm të ndërmarrjes.
Teknologjia ICT
 TIK –transakcionet afarsite mund të realizohen
shumëme shpejtë (kreditë, fakturat e telefonave,
parashikimi i motit, etj.)
 Deponim i të dhënave
 Kombinimi dhe analiza e të dhënave në shumë
mënyra –të pamundshme në mungesë të TIK
 Qasja në informata dhe prezentimi i tyre
 Siguria e të dhënave dhe informatave (biometrike,
kriptografia ….)
në veprimtarit hulumtuese...

-arritjen deri të njohurit e reja,

reja
-zbulimin e teknologjive të reja dhe
përsosjen e atyre ekzistuese,
-paraqitjen e produkteve të reja , më të
përsosura të bazuara në përdorimin e
teknologjisë informatike
-paraqitjen e shërbimeve të reja
Aplikimi i TIK:
përmirëson komunikimin në ndërmarrje
nëpërmjet të përdorimit të
1) postës elektronike & voice mail
2) Aplikacioni i faks pajisjes
3) Videokonferencave, telekonferencave
dhe datakonferencave
4) teknologjisë së rrjetave kompjuterike
siq janë: Interneti, Intraneti, Ekstraneti,
WWW,
5) Bazat e të dhënave-online, integrimi i
SI dhe teknologjisë mobile etj.
 i rritë aftësit e njerëzve për t’iu qasur dhe
analizuar të dhënat në mënyrë shumë më
efektive se sa teknologjitë e më parëshme.

TIK (ICT) është teknologji e fuqishme.

Ndikim financiar (shpenzimet fikse dhe variabile)
Në zvoglimin e shpenzimeve fikse
…….zvoglimin e shpenzimeve variabile
Në rritjen e të hyrave
Në rritjen e aftësive konkuruese (Modeli i Porter-it)
TIK… përkrahë në mënyra të ndryshme
individët, grupet dhe ndërmarrrjet.

Prandaj për të përdorur atë në mënyrë

efektive në afarizëm, është e rëndësishme
të kuptohen:
- potenciali i TIK
- ç’farë ofron dhe
- si mund të përdoret ...
2. Si mund të përdoret TIK?
(Cilat janë 3 rolet e TIK?)
- Që njerëzit të kryejnë detyra të cilat më
parë nuk ka qenë e mundur ti kryejnë
- Të automatizojnë disa veprime në të cilat
bëhet zëvendësimi i plotë ose i pjesërishëm
i njeriut
- Të përmirësohen dhe të rriten aftësit e
njerëzve për të kryer punët
 Në kuadër të lehtësimit të kryerjes së detyrave të cilat më parë nuk ka
qenë e mundur të kryhen, kemi parasysh
 Përdorimi i Internetit , posta elektronike, WWW, rrjetat sociale...

të cilat ju mundësojnë individëve të komunikojnë dhe t’iu qasen

informatave nga burime të ndryshme, duke eleminuar pengesat kohore
dhe hapsinore në komunikim.
Dëshmi...
 kryerja e operacioneve afariste n ë mënyrë elektronike
 Transformimi i biznesit
 ndërmarrjeve

 ekonomisë

 shoqërisë

 e-business dhe e-commerce

 E-marketing, e-Banking etj.
 Sa i përket përdorimit të TIK (ICT) me
qëllim të automatizimit të disa veprimeve
të njeriut dhe zëvendësimit të tij të plotë ose
të pjesërishëm në disa punë, mund të
përmendim automatizimin dhe robotizimin
ku kompjuterët e zëvendësuan njeriun në
një vargë procesesh afariste...
 Sistemet kompjuterike të bazuara në TIK
(ICT) përmirësonë dhe rritë aftësit e
njeriut për të kryer disa punë:
# …rritjen e efikasitetit të menaxherëve
duke mundësuar menaxhim efektiv,
# kontrollin dhe koordinimin e
afarizmit,
# marrje të vendimeve cilësore dhe
# planifikim strategjik
TIK (ICT) nuk përdoret gjithmonë në mënyrë
progresive...

Shembull:
Interneti është përdorur për transfere ilegale
të fajllave, kopjim të muzikës, dhe është
rrezikuar nga pranimi i e-mailave t ë
padëshiruar (spam) dhe junk e-mails.
Yahoo dhe servise të tjera kanë
ndërmarur veprime për të
parandaluar dërguesit e spam-eve.

Kongresi i Sindikateve të Britanisë

së Madhe (UK Trade Union
Congress) ka raportuar për një
vargë problemesh në vende të punës
të shkaktuara nga monitorimi
elektronik i të punësuarve.
Mënyrat e përdorimit të TIK (ICT)?
Përdorimi i TIK (ICT)?

TIK ka veti unike të cilat e bëjnë atë të ketë

përdorim të gjërë….

...përdorimi i kësaj teknologjie:

- si vegël të thjeshtë
- për aplikacione më të sofistikuara
(automatizim, informim dhe komunikim)
Si vegël e thjeshtë:

TIK mund të përdoret në punë të përditëshme:

- procesimi i tekstit,
- kalkulime,
- përgatitja e diagrameve dhe tabelave,
- MS Excel (Sspreadsheets)
- mbështetja kompjuterike e
projektimit-CAD,
- prodhim të integruar kompjuterik -
CIM (sistemet CAD/CAM)
Si aplikacion i sofistikuara siq është
automatizimi i proceseve të përditëshme -
manuele (problemet e strukturuara):
TIK përdoret:
- në punët e kontabilitetit;
- Sistemi i pagesave;
- përgatitja e fakturave dhe
- kontrollë dhe monitorim të pajisjeve etj.
disa aplikacione të përditëshme:
procesimi i tekstit,
baza e të dhënave dhe
spreadsheets

mund të punojnë së bashku duke përdorur

makrot

(instrukcione kompjuterike për automatizim e

prodhimit të raporteve për menaxhmentin të
cilat përfshijnë:tekst, llogaritje, grafikone,
tabela dhe foto).
3. TIK (ICT) dhe informimi
3. TIK (ICT) dhe informimi

 TIK ka një potencial të veqantë për të

informuar!!!

 …proces ...
 i cili përkthen, përshkruan dhe bënë
matjen e aktiviteteve, ngjarjeve dhe
objektivave në informata të dobishme.
 Derisa automatizimi i kushton kujdes
punës reale dhe konkrete, dhe
outputeve nga procesi,

 në funksionin e saj informues

TIK
fokusohet në operacionet aktuale dhe
proceset sipas së cilave kryhet puna.
TIK (ICT) dhe informimi:

 …përdoret për të analizuar të dhënat

dhe informatat të cilat përdoren në
operacione të përditëshme,
 …. gjatë transakcioneve dhe
procedurave administrative dhe
 kryerjes së operacioneve nga dita në ditë.
Gjatë procesit transformues të të
dhënave në informata:

TIK (ICT) bënë :

 deponimin e të dhënave dhe
informatave
 të dhëna më tutje analizohen në
mënyra të ndryshme dhe
 manipulohet me to, në mënyrë që të
ndihmohet ndërmarrja:
- të përmirësojë proceset menaxhuese
dhe
- interaksionin me konsumator dhe
furnizues
- të forcojë kontrollin mbi materjale dhe
resurse
- marrjen e vendimeve cilësore
Ndërmarrjet publike dhe private
kanë filluar të eksploatojnë këtë
potencial të TIK.

Dallimet vehen në plan të dytë, për

shkak të interesit që të
bashkëpunohet ekonomikisht.

Me metoda ekonomike arrihen efekte

më të mëdha, se sa me ndonjë metodë
tjetër!!!
Fuqia ekonomike paraqet
monedhë kryesore në
marrëdhënjet ndërkombëtare.

Konkurenca ekonomike e
përcakton kursin e politikës
botërore…
Shembull:
 Kuptimi i strukturës demografike
të konsumatorëve
 Shprehitë e tyre blerëse
 Llojet e produkteve/shërbimeve që
i preferojnë
 Monitorimi i trendeve të shitjes
Krijimin e potencialit
informuese të TIK e
mundësojnë teknologjitë:

 Data Warehousing
 Data Mining
 OLAP (Online Analytical
Processing)
PAUZË!
Datawarehousing ?
Data Warehousing- depo e të dhënave të
organizuara sipas lëmisë së caktuar për të
mbështetur vendim-marrësit.

DW- i deponon të dhënat ne formate të

përshtatshme elektronike
mundëson ndarjen fizike të operacioneve
dhe ndihmon me rastin e marrjes së
vendimeve.
 Data Mining
…Mihja e të dhënave (Data Mining)
 Hulumim dhe analizë të një sasie të
madhe të të dhënave duke përdorur
metoda të automatizuara të zbulimit
të informatave.
…njohuri në shumë disciplina shkencore:
Matematika, Statistika, SI, DB, BI etj.
 DM pjesë e DW

 DM pjesë e DB ekzistuese
Data Mining ndihmon menaxherët

të qasen në DW dhe të bëjnë analizën e

trendeve dhe parashikimeve,
mbledhjen të dhënave dhe paraqitjes së
kërkesave komplekse të të dhënave
(complex query).
Përdoret edhe për të gjetur informatat e
pazbuluara në Data Warehousing.
 Veglat DW dhe DM përdoren
edhe për të gjetur mostrat e
fshehta, të cilat do të mund të
ishin të dobishme për
përmirësimin e biznesit.
Shembull:
Data Warehousing dhe Data Mining janë
përdorur për të gjetur dhe identifikuar
mostrat blerëse të konsumatorëve dhe
për të gjetur në mesin e karakteristikave
demografike të konsumatorëve ata të
cilët më së shpeshti janë përgjigjur në
mail listat dërguese.
Shembull:
Bankat e përdorin këtë teknologji:
- për të gjetur mostrat e përdorimit të
kartelave të rrejshme kreditore
(fraudelent credit card use);
- për të identifikuar konsumatorët lojal;
- për të identifikuar kartelat e
konsumatorëve që shpenzojnë më tepër;
- për të gjetur konsumatorët e fshehur -
indikatorëve të ndryshëm financiar.
DW dhe DM sigurojnë Business
Intelligence
Intelegjenca afariste (BI)
 bashkësinë e aktiviteteve për analizë të të
dhënave të kompanisë
 të përmirësimit të marrjes së vendimeve
 strategjike,

 taktike dhe

 operative
…
 … procesin e menaxhimit dhe përdorimit të
njohurive të reja nga të dhënat të cilat mbledhen
në ndërmarrje, gjenerohen, memorohen dhe
shfrytëzohen … marrjen e vendimeve
 njohuritë mbi konkurentët, klientët, partnerët
afaist ….
Përdorimi i BI është i suksesshëm:
 të dhënat kualitative
 Gjenerimi i informatave dhe diturisë
 Sigurimi i informatave kualitative
 Shëndërrimi i informatave në veprim -
aksion
Aplikacionet e BI:
 CRM (Customer Relationship
Management|)
 ERP (Enterprtise Resource Planning)
 CPM (Corporate Performance
Management)
 CM (Content Managemen)
Veglat OLAP (Online Analitical
Processing)
 Zgjidhje ideale për eksploatimin e të
dhënave (përparësive konkuruese)
Mundëson:
 Analizë dhe Interpretim të të dhënave
komplekse
UNIVERSITETI “HASAN PRISHTINA”
FAKULTETI EKONOMIK
Studime Master

Lënda: SISTEMI INFORMATIK I MENAXHMENTIT

Managment information systems (MIS)

Prof. Dr. Mihane Berisha

4. TIK dhe komunikimi
4. TIK dhe komunikimi

Komunikimi me kohë dhe i saktë ka rëndësi

të madhe në të gjitha format dhe principet e
përgjithshme të komunikimit në SIM
(MIS).

Komunikim verbal

Komunikim elektronik
Komunikimi bashkëkohor është kryesisht
elektronik dhe kryhet në saje të përdorimit
të veglave: e-mail, voice mail,
videokonferencat, transferet kompjuteri-te-
kompjuteri etj.

Rëndësi të veqantë ka përdorimi i rrjetave lokale,

kombëtare dhe të gjëra, të cilat mundësojnë
transmetimin dhe pranimin e të gjitha llojeve të
informatave.
II. Rrjetat kompjuterike
Rrjetat kompjuterike paraqesin sisteme të
komunikimit të cilat i lidhin dy e më
shumë kompjuter, printer, procesorë të
tekstit, sisteme telefonike dhe pjesë të
tjera elektronike.

Burimi: Terry L. - Management Information Systems (2005)

Rrjetat kompjuterike
 sigurojnë infrastrukturë të nevojshme për
mbledhjen dhe shpërndarjen e informatave në
hapsira të dislokuara gjeografikisht.

 Ato shërbejnë si kanale të komunikimit midis

subjekteve afariste dhe

 Mundësojnë realizim të shpejtë të shitjes dhe të
promovimit të produkteve dhe shërbimeve etj.
 Rrjetat kompjuterike
i transferojnë informatat midis kompjuterëve dhe
mundësojnë komunikim midis shfrytëzuesve të
SIM,
duke lejuar lëvizje të dy anëshme të informatave .
Përmes rrjetit kompjuterik fajllat mund
të dërgohen direkt në ndonjë kompjuter
tjetër ose të vendosen në kompjuterin
qëndror (Server) dhe të përdoren më
vonë, sipas nevojës.
Rrjeti kompjuterik:
1) Ndarjen e informatave të deponuara në
kompjuter
2) Komunikim midis dy e më shumë kompjuterëve
3) I transferon informatat midis kompjuterëve dhe
mundëson komunikim midis shfrytëzuesve të SI
4) Lejon transmetimin e dyanëshëm të informatave
5) Mundëson shfryteëimin racional të hapësirës së
diskut
6) Lejon qasje në resurse të përbashkëta
Rrjetat kompjuterike gjithashtu përdoren për të
ndarë programe softuerike, të cilat vendosen
në kompjuterin kryesor (Server)

…shfrytëzuesi i cili dëshiron të përdorë një

program lidhet në kompjuterin kryesor dhe
nga ai mund të instalojë atë.
Rrjetat lejojnë shfrytëzim racional të
hapësirës në diskun e kompjuterit dhe
qasje të lehtë në resurse të përbashkëta
kompjuterike: fax, printer, disqe apo fajlla.
Klasifikimi i rrjetave kompjuterike bëhet sipas disa
kritereve:

- Sipas pronësis së rrjetit kompjuterik

- Sipas teknikës së përdorur gjatë transmetimit të
të dhënave
- Sipas hapësirës gjeografike që mbulojnë
a) rrjetat kompjuterike lokale (Local Area
Networks-LAN)
b) rrjetat kompjuterike të gjëra (Wide Area
Networks-WAN)
c) rrjetat kompjuterike personale (Personl
Area Networks-PAN)
d) rrjetat kompjuterike metropolitane
(Metropolitan Area Networks-MAN)
Në disa raste kur ndërmarrja nuk ka resurse të
menaxhojë këto rrjeta, mund të përcaktohet
të përdorë Shërbimet e Rrjetave
Komerciale Komunikuese në distancë.

Meqenese këto rrjeta janë mjaftë të shtrejta, vetëm

një numër i vogël i ndërmarrjeve dhe
institucioneve mund ti ketë ato.

Burimi: M. Berisha: Informatika e biznesit (2004)

Ndryshimet ndërmjet rrjetave LAN, MAN,
PAN dhe WAN kanë të bëjnë me hapësirën
gjeografike të cilën e mbulojnë dhe
teknologjinë dhe fushën e përdorimit.
Parametrat e krahasimit të rrjetave LAN,
MAN dhe WAN janë:
- madhësia gjeografike
- shpejtësia e bartjes së të dhënave
- vonesat
- propabiliteti i gabimeve
Përfundim:

1) TIK (ICT) përdoret për të lidhur (përmes

rrjetave) dhe integruar të dhënat dhe
informatat të cilat mund të deponohen në
kompjuter në lokacione të ndryshme gjeografike.

2) TIK (ICT) e bazuar në rrjeta lehtëson ndarjen e

informatave dhe të burimeve nëpërmjet të
integrimit të të dhënave dhe informatave.
3) Në rrjeta TIK (ICT) mund të përdoret duke
mundësuar kombinimet: one-to-one, one-to-many
ose many-to-many, me që rast eleminohen barrierat
kohore dhe hapësinore në komunikim

4) Përdorimi i drejtë i rrjetave dhe TIK (ICT) ka

ndihmuar këmbimin e informatave ndërmjet
njerëzve dhe institucioneve dhe ndarjen e
informatave në biblioteka, qeveri, departamente etj.
Përfundim:

5) TIK (ICT) dhe rrjetat e ndryshuan mënyrën se si

punojnë ndërmarrjet dhe si zhvillohet komunikimi
mbrenda tyre dhe me partner të jashtëm.

6)...ndihmojnë punëtorëve të punojnë më mirë, të

komunikojnë më lehtë njeri me tjetrin dhe të
këmbejnë njohuritë në mënyrë sistematike.
Teknologjitë bazë të TIK (ICT) dhe të
rrjetave kompjuterike të
domosdoshme në një SIM (MIS) cilat
kanë potencial të transformojnë
afarizmin e ndërmarrjeve përfshijnë:
Internetin, Intranetin, Ekstranetin, EDI,
WWW etj.
Cloud Computing
Cloud Computing
 Trend i ri në zhvillimin e TIK – resurset
meren me qera nga Interneti varësisht nga
kërkesa e përdoruesve (kompjuterizimi i
reve)
 Teknologji me ndikim në afarizmin e
ndërmarrjes (Google, Amazon, Microsoft),
kanë krijuar platforma të fuqishme dhe
efikase Cloud duke siguruar përfitime të
mëdha nga ky koncept.
Në përdorim nga vitet 90-të
 Përdoret në kontekst tjetër…përshkrimi
rrjetave të mëdha kompjuterike në modin e
transferit të asikronizuar - ATM
 2006 Google e përdori për të përshkruar
modelin e biznesit nëpërmjet të ofrimit të
shërbimeve në Internet (Internet Provider)
Model …
 Qasje në rrjetin kompjuterik nëpërmjet të
pajisjeve ekzistuese:
 Rrjeti kompjuterik

 Serverët

 memorja

 Aplikacionet dhe serviset e ndryshme

Nuk ka nevojë për investime në infrstrukturë.

Realizohet fitim nga shfrytëzimi i“reve
Literarura:

1) Haag & Cummings: MIS for the Information Age’ 9 th

Edition, McGraw-Hill, International Edition, New York,
2013.
2)Lucey, T.: Management Information Systems (2005)
(Kapitulli 14 deri 16)
3) Berisha-Namani, M.: Informatika e biznesit- Ligjerata
(2004) pjesa: Rrjetat kompjuterike.
4) Berisha-Namani, M. : Sistemi informatik i investimeve
(2004)
5) G.B.Davis&M.H.Olson: Management Information
Systems, McGrow-Hill, New York, 1995.
Në vazhdim…
Pjesa 2.
1. Koncepti i SIM
2. Definimi i SIM
3. Elementet e SIM
4. Roli i SIM
5. Karakteristka e SIM
6. Struktura e SIM
Ju faleminderit për vëmendje!