Η διδακτική αξιοποίηση

των πηγών
και η συμβολή τους
στην ανάπτυξη
της κριτικής σκέψης

ΜΕ02.025 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠO ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ ΛΟΥΗΣ – ΓΙΑΝΝΟΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ – ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΡΓΥΡΟΥ
Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας

Ως βασικοί σκοποί του μαθήματος

της Ιστορίας ορίζονται:

1. H καλλιέργεια ιστορικής σκέψης

2. Η ανάπτυξη ιστορικής συνείδησης

ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ
Η ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά την
κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και τη
σύνδεση αιτίων και αποτελεσμάτων.

αίτια γεγονός αποτελέσματα

ΠΡΟΣΟΧΗ:
Οι ίδιες αιτίες δεν παράγουν τα ίδια
γεγονότα και συνακόλουθα τα ίδια
αποτελέσματα.
 Βασικοί σκοποί της Ιστορίας

Η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά την

κατανόηση της συµπεριφοράς των ανθρώπων σε
συγκεκριµένες καταστάσεις και τη διαµόρφωση
αξιών, στάσεων και συμπεριφορών, που οδηγούν
στην εκδήλωση υπεύθυνης συµπεριφοράς στο
παρόν και το µέλλον. Έτσι, µε τη διδασκαλία της
Ιστορίας ο/η µαθητής/τρια µπορεί να αποκτήσει
όχι µόνο την επίγνωση ότι ο σύγχρονος κόσµος
αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος, αλλά και
την αντίληψη ότι ο σύγχρονος ιστορικός
ορίζοντας συνδέεται άµεσα µε τη ζωή του.
Βασικοί σκοποί της Ιστορίας

Είναι προφανές ότι η

καλλιέργεια ιστορικής σκέψης
και η ανάπτυξη ιστορικής
συνείδησης συνδέονται µε το
γενικότερο σκοπό της
εκπαίδευσης, που αναφέρεται
στην προετοιµασία υπεύθυνων
και ενεργών πολιτών.
Για επίτευξη των σκοπών του μαθήματος οι
πηγές (κειμενικές, παραστατικές, ακουστικές,
πρωτογενείς - δευτερογενείς, ακούσιες –
εκούσιες, άμεσες – έμμεσες κ.λπ.) αποτελούν
κομβική διδακτική επιλογή.

Παρά τις έντονες διαφωνίες του παρελθόντος

και τα σχετικά προβλήματα που προκύπτουν
από την αξιοποίηση των πηγών, σήμερα η
χρήση των πηγών στο μάθημα της ιστορίας
θεωρείται «sine qua non» για τα σύγχρονα
Προγράμματα Σπουδών.
• O Arthur Marwick τονίζει ότι «η
μελέτη των πρωτογενών πηγών από
μόνη της δε συνιστά ιστορία. Αλλά
και χωρίς τη μελέτη αυτή δεν υπάρχει
ιστορική επιστήμη…»
• Ουσιαστικά ο Marwick αναδεικνύει
τον κομβικό ρόλο της διδακτικής/
ιστορικής μεθοδολογίας.
 Βασικό ερώτημα:

Γιατί θεωρείται τόσο σημαντική

η αξιοποίηση των πηγών
στη διδακτική πράξη;
 Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…

• Στην αντιμετώπιση της ανίας και της

παθητικότητας που προκαλούν στους
μαθητές ο μονόλογος των εκπαιδευτικών
και η εστίαση στην αφήγηση των
σχολικών εγχειριδίων.
• Video για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
 Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…
• Στον εκδημοκρατισμό της διδακτικής πράξης και
στην ελευθερία της σκέψης, αποφεύγοντας τη
μονολιθικότητα, το δογματισμό και τη
συνακόλουθη ιδεολογική κατάχρηση της ιστορίας.

Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η σχολική

(επίσημη) ιστορία διαπαιδαγωγεί τους μαθητές με
έναν κατηχητικό τρόπο, ώστε να εδραιώνει
στάσεις, οι οποίες προσεγγίζουν περισσότερο
δογματικά το παρελθόν, εγκαταλείποντας έτσι κάθε
προσπάθεια κριτικής διάθεσης και στοχασμού.
Ιωάννης Μεταξάς (1871-1941)
Εξωτερικά χαρακτηριστικά
Μεταξικής δικτατορίας
Εξωτερικά χαρακτηριστικά
Ναζιστικού καθεστώτος
Εξωτερικά χαρακτηριστικά
Μεταξικής δικτατορίας
 Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…
• Στην προώθηση της ενεργητικής, ερευνητικής και
ανακαλυπτικής μάθησης, η οποία, σύμφωνα με τα
πορίσματα της γνωστικής ψυχολογίας, θεωρείται
αποτελεσματική εφόσον μέσω αυτής της
διαδικασίας αποδίδεται νόημα στη γνώση. Η
μαθησιακή πρόοδος μάλιστα επαυξάνεται, όταν οι
μαθητές/τριες έχουν την ευκαιρία να
χρησιμοποιήσουν περισσότερες αισθήσεις, δεν
ταλαιπωρούνται από πληθωρικές λεπτομέρειες,
εστιάζουν σε έννοιες κλειδιά, εξασκούνται στην
ανάλυση πηγών και στην εξήγηση των διαφορετικών
ερμηνειών.
Δύο αντίθετες απόψεις για το διεθνή ρόλο των
ΗΠΑ, μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Δεν θέλω οι Ηνωμένες Πολιτείες να επωμιστούν

το μεταπολεμικό φορτίο ανοικοδόμησης της
Γαλλίας, της Ιταλίας και των Βαλκανίων. Δεν είναι
κάτι που εντάσσεται στα καθήκοντά μας από μια
απόσταση 5500 χιλιομέτρων. Θα πρέπει,
επιτέλους, να ασχοληθούμε και με τα εσωτερικά
μας. Η θέση των ΗΠΑ δεν είναι στην Ευρώπη.
Επιστολή του Προέδρου των ΗΠΑ
Ρούζβελτ στον Τσόρτσιλ,
1944
[απόσπασμα]

Πηγή: H. Kissinger, Διπλωματία, μτφρ. Γ. Κοβαλένκο,

Νέα Σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1995, σ. 442.
 Δύο αντίθετες απόψεις
για το διεθνή ρόλο των ΗΠΑ

Χωρίς τους φίλους μας του εξωτερικού, η απειλή

της σοβιετικής εισβολής θα πλησίαζε επικίνδυνα τις
ακτές μας. Χωρίς τους στρατούς τους και τις
βάσεις που έχουν εγκατασταθεί στα εδάφη τους
[...], η στρατιωτική μας ισχύς θα δυσκολευόταν να
εξασφαλίσει τις ΗΠΑ και η οικονομία μας θα
εξασθενούσε. Επομένως, η υποστήριξη των ΗΠΑ
προς τα άλλα έθνη δεν είναι ελεημοσύνη. [...] Το
πρόβλημα της επιβίωσης των ΗΠΑ θα γινόταν πιο
περίπλοκο, αν επρόκειτο να αντιμετωπίσουμε τη
σοβιετική απειλή μόνοι μας.
Ομιλία του προέδρου των ΗΠΑ Τρούμαν στο
Κογκρέσο, 1947 [αποσπάσματα]
Πηγή: H. Kissinger, Διπλωματία, μτφρ. Γ. Κοβαλένκο,
Νέα Σύνορα – Λιβάνης, Αθήνα 1995, σ. 458.
 Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…
• Στην ανάπτυξη αναλυτικών και ερμηνευτικών
δεξιοτήτων, που είναι άκρως απαραίτητες για τη
βαθύτερη κατανόηση του παρελθόντος.
• Στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, τη
συγκρότηση της ιστορικής συνείδησης και τη
διαμόρφωση σκεπτόμενων πολιτών, που θα είναι
προετοιμασμένοι για την πραγματική ζωή, ικανοί να
αντιμετωπίσουν προβλήματα, να κατανοούν τον
κόσμο και τις ραγδαίες αλλαγές και να αξιολογούν
κριτικά τις ποικίλες πληροφορίες.
Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…
• Στην ενίσχυση της ενσυναίσθησης (empathy).

• Στην αντιμετώπιση αντικρουόμενων

πρωτογενών πηγών και ιστοριογραφικών
ερμηνειών, στον εντοπισμό προκαταλήψεων και
στερεοτύπων, στη διαχείριση των αντιφάσεων,
της αμφιβολίας, της αβεβαιότητας κατά την
προσέγγιση των πηγών, στην επίλυση
προβλημάτων, καθώς και στην αδογμάτιστη και
πολυπρισματική προσέγγιση συγκρουσιακών
ιστορικών θεμάτων και τη διαμόρφωση
προσωπικής άποψης.
Σήμερα, θεωρείται δεδομένο ότι οι
ιστορικές πηγές συμβάλλουν…
• Στη δραστηριοποίηση κινήτρων
μάθησης, στην ελκυστικότητα της
γνώσης και την κινητοποίηση της
περιέργειας και των ενδιαφερόντων
των παιδιών και των νέων.
 Ονήσιλλος Σωτήρας, Αμμόχωστος

Με εύστοχες ερωτήσεις, που αφορούν:

α. στον τόπο, β. στο πρόσωπο, γ. στον συνδυασμό τόπου
και προσώπου, θα μπορούσε να δημιουργηθεί κατάλληλο μαθησιακό
κλίμα για τη διδασκαλία της Κυπριακής Επανάστασης (499 – 498 π.Χ.)
Επεξεργασία
των ιστορικών πηγών
 Στάδια επεξεργασίας πηγών
κατά τον Αντ. Μαστραπά

Εξωκειμενική
Σύνθεση προσέγγιση

Πηγή προς επεξεργασία

(Γραπτές πηγές,
αφίσες,
διαγράμματα,
γελοιογραφίες,
εικαστικές
Διακειμενική δημιουργίες κ.λπ.)
προσέγγιση Κειμενική
προσέγγιση
 Ταξινόμηση γνωσιολογικών
στόχων του Bloom

Η ανάπτυξη σκέψης ανωτέρου επιπέδου πρέπει να

αποτελεί συνεχή και επαναλαμβανόμενο στόχο της
διδακτικής πράξης. Οι μαθησιακοί στόχοι και οι
δραστηριότητες δεν πρέπει να περιορίζονται στην
κατώτερη βαθμίδα (γνώση, κατανόηση,
εφαρμογή) αλλά να καλλιεργούν κριτική σκέψη
ανωτέρου επιπέδου (ανάλυση, σύνθεση,
αξιολόγηση). Ο εκπαιδευτικός αντί να προσφέρει
έτοιμη γνώση, δημιουργεί ευκαιρίες στους μαθητές
να λύσουν προβλήματα, να συγκεντρώσουν
πληροφορίες, να βρουν εναλλακτικές λύσεις, να
αξιολογήσουν, να επιλέξουν και να εφαρμόσουν την
καλύτερη επιλογή.
 Στάδια επεξεργασίας πηγών
κατά τον Αντ. Μαστραπά
• Εξωκειμενική
Ποιος είναι ο συντάκτης της πηγής; Ποιο
είναι το ιστορικό – κοινωνικό πλαίσιο στο
οποίο την συντάσσει; Είναι φορέας
συγκεκριμένης ιδεολoγίας;
• Κειμενική
Τι πληροφορίες μας δίνει η πηγή; Σε ποιες
ερμηνείες προχωρεί ο συντάκτης της; Ποια
μηνύματα στέλνει; Τι δεν αναφέρεται;
Πρόκειται για σκόπιμη αποσιώπηση;
Στάδια επεξεργασίας πηγών
κατά τον Αντ. Μαστραπά
• Διακειμενική
Συσχετισμός – αντιπαραβολή – σύγκριση
πηγών: ευκαιρία για πολυπρισματική
προσέγγιση της ιστορίας

• Σύνθεση
Σύνθεση των πληροφοριών και κριτική
επεξεργασία τους: σύνθεση ιστορικών
γνώσεων
 Εφαρμογή της θεωρίας

• Αφού μελετήσετε τις κειμενικές πηγές

που σας δόθηκαν, να τις
επεξεργαστείτε με βάση το μοντέλο
επεξεργασίας των τεσσάρων σταδίων
του Αντ. Μαστραπά.
Παράδειγμα επεξεργασίας
γραπτής πηγής
[…] έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄, 976-1025) οι
εισφορές των φτωχών (μικροκαλλιεργητών) που
είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους
δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους
είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης
Σέργιος και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους
ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει
αυτό το παράλογο βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε
[…]
Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ιστοριών, Bas2+Const8.32,
Εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα 2000

(Ο Ιωάννης Σκυλλίτζης ήταν χρονογράφος του 11ου – 12ου αιώνα)

Εξωκειμενική προσέγγιση:
• Ποιος είναι ο συντάκτης της πηγής;
Ο χρονογράφος Σκυλίτζης
• Είναι σύγχρονος με το γεγονός που περιγράφει;
(δίνουμε στους μαθητές την πληροφορία ποιος
ήταν ο Σκυλίτζης και πότε έζησε).
Συνειδητοποίηση της χρονικής απόστασης από το
γεγονός.
Είναι μεταγενέστερος του γεγονότος: Έζησε στα
τέλη του 11ου αιώνα. Περιγράφει ένα γεγονός
που συνέβη κατά τη βασιλεία του Βασίλειου
Β΄(976-1025). Υπάρχει χρονική απόσταση ενός
αιώνα περίπου.
• Είναι πρωτογενής ή δευτερογενής η πηγή;
Δευτερογενής πηγή.
Κειμενική προσέγγιση
• Τι μας πληροφορεί η πηγή; (ποιος διέταξε; τι διέταξε; τι όριζε
το αλληλέγγυον;)
Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ διέταξε το αλληλέγγυον, το
οποίο όριζε να πληρώνουν οι δυνατοί τους φόρους των φτωχών
μικροκαλλιεργητών, όταν οι τελευταίοι αδυνατούσαν να τους
πληρώσουν.

• Ποια ήταν η θέση της Εκκλησίας απέναντι στο αλληλέγγυον;

Η Εκκλησία (Πατριάρχης Σέργιος και πολλοί αρχιερείς και
ασκητές) ζήτησαν από τον αυτοκράτορα να καταργήσει το
νομοθετικό αυτό μέτρο.

• Ποια ήταν η απάντηση του Βασιλείου Β΄ στο αίτημα της

Εκκλησίας;
Αρνήθηκε να υπακούσει στο αίτημα της Εκκλησίας.
Διακειμενική προσέγγιση

• Ποιες πληροφορίες μας δίνει η

ιστορική αφήγηση του βιβλίου για
το αλληλέγγυον (σελ. 50);

Ο θεσμός του αλληλέγγυου

προϋπήρχε του Βασιλείου Β΄ αλλά
διαφοροποιημένος: υποχρέωση που
βάραινε την κοινότητα συλλογικά.
Σύγκριση πηγών
(διακειμενική προσέγγιση -πολυπρισματική θεώρηση)

Κοινές Διαφορετικές
πληροφορίες/ πληροφορίες/ Συμπεράσματα
θέσεις/ θέσεις/
ερμηνείες στην ερμηνείες στην
πηγή: πηγή:
Ανάπτυξη ιστορικής συνείδησης:

• Αποκτούμε ιστορική συνείδηση

συγκρίνοντας παροντικές με
παρελθοντικές καταστάσεις.
• Με τη μελέτη του ιστορικού
παρελθόντος εξηγούμε, όσο γίνεται
καλύτερα, το παρόν, και ανάλογα με
το βαθμό συνειδητοποίησης και τις
δυνατότητες του παρόντος,
σχεδιάζουμε το μέλλον.
 Από τη θεωρία
στην πράξη:
Τεχνικές καλλιέργειας
ιστορικής κριτικής σκέψης
Τεχνικές καλλιέργειας κριτικής σκέψης

• Ανάλυση σχέσης όλου και μερών του

• Σύγκριση – αντιπαραβολή
• Λύση προβλήματος
• Λήψη απόφασης
• Πρόβλεψη
• Επεξήγηση αιτίας

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

1. Ανάλυση σχέσης όλου και τμημάτων του

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Καθορισμός σχέσεων μεταξύ μερών και όλου
• Στόχοι:
– Οι μαθητές:
• Να κατανοήσουν τη σημασία της δομής μιας
ολότητας (π.χ. ενός ιστορικού γεγονότος: Ελληνική
Επανάσταση ή μιας κοινωνικής διαστρωμάτωσης:
κοτζαμπάσηδες, ανώτερος κλήρος, οπλαρχηγοί,
Φαναριώτες κ.άλ.) αλλά και τη χρησιμότητα των
διαφορετικών τμημάτων της (π.χ. οι φάσεις του
γεγονότος: προετοιμασία – διεξαγωγή – κατάληξη
επανάστασης).
• Να αναγνωρίσουν τη σημασία των τμημάτων μιας
ολότητας και να καθορίσουν τις λειτουργίες τους.

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Ανάπτυξη δεξιοτήτων – Σχέση μερών με το όλο

• Αναγνωρίζουμε τα μέρη του όλου • Εντοπίζουμε τη λειτουργία /τα

και μελετούμε τη λειτουργία και το χαρακτηριστικά των μερών για να
ρόλο τους τόσο μεταξύ τους όσο κατανοήσουμε τις εκάστοτε
και σε σχέση με το όλο: αλλαγές στο όλο:
π.χ. π.χ.
- Αντιλαμβάνομαι τη σημασία - Μελετώ τα χαρακτηριστικά των
ενός γεγονότος όταν εντοπίσω τα κοινωνικών τάξεων σε μια
πρόσωπα/ κοινωνικές ομάδες αλλά συγκεκριμένη εποχή και χώρα για
κυρίως όταν μελετήσω τη σχέση να αντιληφθώ τις αλλαγές που
τόσο μεταξύ τους όσο και με το προκαλούν στο κοινωνικό
όλο. σύστημα.
π.χ. η λειτουργία της π.χ. οι κοινωνικές τάξεις της
Αθηναϊκής Δημοκρατίας γίνεται Γαλλίας πριν και κατά τη Γαλλική
κατανοητή μέσα από τη μελέτη Επανάσταση.
των αθηναϊκών 10 φυλών και των
θεσμών (Εκκλησία του Δήμου,
Βουλή των 500, Πρυτανεία, Ηλιαία,
Άρειος Πάγος)
Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008
Παράδειγμα
• Ιστορία
– Κοινωνικές τάξεις συγκεκριμένης εποχής και η
σχέση με τον τόπο/χώρα/γεγονός (π.χ. Αρχαία
Σπάρτη, Αθήνα, Γαλλική επανάσταση)
– Φάσεις ενός γεγονότος (π.χ. Μάχες στον Α΄
Παγκόσμιο Πόλεμο)
– Ιδεολογία ενός κινήματος (π.χ. Ανθρωπισμός –
Αναγέννηση)

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

2. Σύγκριση και Αντιπαραβολή

Στάδια μεθόδου:
1. Εντοπισμός και καταγραφή ομοιοτήτων –
διαφορών. Ταξινόμηση διαφορών σε
κατηγορίες.
2. Αξιολόγηση ομοιοτήτων και διαφορών:
– Ποιες ομοιότητες ή διαφορές δεν έχουν
τόση σημασία για το σκοπό της
συγκεκριμένης εργασίας;

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Στάδια μεθόδου

3. Καταγραφή συμπεράσματος από τις

ομοιότητες και τις διαφορές
4. Εργασία σε ομάδες για ανταλλαγή
απόψεων για τα συμπεράσματα που
έχει ο καθένας καταγράψει.
5. Μετά την ανατροφοδότηση, οι
μαθητές ξαναγράφουν την εργασία
τους.

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Παραδείγματα
• Σύγκριση ατόμων – κοινωνικών ομάδων
– Ιστορικές φυσιογνωμίες: σύγκριση της ζωής και του
έργου τους για να φανεί η σημασία τους
– Κοινωνικές ομάδες/τάξεις: η θέση και τα
χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης κοινωνικής
ομάδας/τάξης μέσα στο πλαίσιο της εποχής της και
η σύγκρισή της με τις υπόλοιπες κοινωνικές
ομάδες/τάξεις για να καταδειχθεί η σημασία της
στην ιστορική εξέλιξη.
• Σύγκριση πόλεων/κρατών/εθνών και πολιτισμών
– Αθήνα και Σπάρτη
– Ευρώπη και Αφρική

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Π.χ. Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ

π.χ. τα αίτια

τις συνέπειες

την κατάληξη

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Εντοπισμός βαθύτερων ομοιοτήτων
και διαφορών…

Συμπεράσματα ή ερμηνεία
 Γαλλική Επανάσταση Ελληνική Επανάσταση

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
• Επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού…
• Υποκινήθηκαν από κλίμα έντονης δυσαρέσκειας…

ΔΙΑΦΟΡΕΣ
ΩΣ ΠΡΟΣ
Αποκλεισμός της Τουρκικός ζυγός …
αστικής τάξης από την ΤΑ ΑΙΤΙΑ
εξουσία …
Εθνική
Γκρέμισμα αποκατάσταση,
απολυταρχίας, δημιουργία
ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ανεξάρτητου
κατάργηση προνομίων…
Ελληνικού κράτους…
Τρίτη τάξη (το Όλες οι κοινωνικές
ανώτερο στρώμα της, ΤΟΥΣ ΥΠΟΚΙΝΗΤΕΣ ομάδες με ή χωρίς
η αστική τάξη)… προνόμια…
 Γαλλική Επανάσταση Ελληνική Επανάσταση

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ
• Επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Διαφωτισμού…
• Υποκινήθηκαν από το κλίμα έντονης δυσαρέσκειας…

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Γκρέμισμα ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ

απολυταρχίας, προβολή Δημιουργία ενός
πολιτικών αιτημάτων μικρού σε έκταση
που συνδέονται με τις ανεξάρτητου
αρχές του ΚΑΤΑΛΗΞΗ Ελληνικού κράτους
διαφωτισμού,
συνειδητοποίηση της
ταύτισης των ορίων
έθνους και κράτους,
κατάργηση των
προνομίων των
ευγενών και του
κλήρου…
Ομοιότητες:
Ανατροπή της κατάστασης…
Διαφορές:
Επανάσταση πρωτίστως
κοινωνικού χαρακτήρα (Γαλλία)
Επανάσταση πρωτίστως εθνικού
χαρακτήρα (Ελλάδα)

Η Γαλλική Επανάσταση …
(συμπεράσματα, ερμηνείες)
3. Λύση προβλήματος
1. Εντοπισμός και
ανάλυση
προβλήματος

2. Προτεινόμενες
λύσεις

Αξιολόγηση
Συνέπειες/Αποτελέσματα προτεινόμενων
για κάθε προτεινόμενη λύση λύσεων

3. Επιλογή καλύτερης
λύσεως

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

4. Λήψη απόφασης - Στάδια μεθόδου:

1. Εντοπισμός και
ανάλυση θέματος
για λήψη απόφασης

2. Πιθανές επιλογές

Συνέπειες/Αποτελέσματα Αξιολόγηση πιθανών

για κάθε πιθανή επιλογή επιλογών

3. Υιοθέτηση
καλύτερης επιλογής

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

 Η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, κατά τη
διάρκεια του Α’ Βαλκανικού πολέμου, θα έπρεπε να
αποφασίσει, τάχιστα, αν θα προέλαυνε προς το
Μοναστήρι ή προς τη Θεσσαλονίκη…

ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Στρατιωτική ηγεσία Πολιτική ηγεσία
Διάδοχος Κωνσταντίνος Ελευθέριος Βενιζέλος

Υποστήριζε την κατάληψη Υποστήριζε την

κατάληψη της
του Μοναστηρίου
Θεσσαλονίκης

Κατάληψη
Μοναστηρίου
 ΑΜΕΣΕΣ ΑΞΙΑ
ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ (Πόσο σημαντική
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ είναι η συνέπεια
(Ενδεικτικές) (Ενδεικτικές) και γιατί ;)
α. Απώλεια της Θεσσαλονίκης α. Απώλεια για την Ελλάδα α. Δε θα ενδυναμωνόταν η

και της ευρύτερης ενός σημαντικού οικονομία του Ελληνικού

περιοχής της Μακεδονίας. πνευματικού και κράτους.

β. Ανακοπή της προέλασης οικονομικού κέντρου. β. Αντιδράσεις στο εσωτερικό

των Ελληνικών δυνάμεων β Ματαίωση του οράματος από τους υποστηρικτές της

στη Μακεδονία και της Μ. Ιδέας Μ. Ιδέας και απογοήτευση

Θράκη. στον Ελληνισμό της

γ. Απελευθέρωση Β. Ηπείρου γ. Ενσωμάτωση ενός Μ. Ασίας.

όπου κατοικούσαν συμπαγείς ιδιαίτερα εύρωστου γ. Προσάρτηση Β. Ηπείρου

Ελληνικοί πληθυσμοί. οικονομικού κέντρου. και παράλληλα έξοδος

δ. Πρόκληση αντίδρασης από ενδεχομένως και προς την

μέρους της Σερβίας, η οποία δ. Αθέτηση συμφωνίας Αδριατική θάλασσα.

είχε βλέψεις στη συμμαχίας με τη Σερβία. δ. Απώλεια ενός σταθερού

συγκεκριμένη περιοχή. συμμάχου στα Βαλκάνια.

• Με τον ίδιο τρόπο θα αναλυθεί και η
δεύτερη επιλογή (κατάληψη
Θεσσαλονίκης).

• Θα πρέπει να γίνει αξιολόγηση των

δύο, στη συγκεκριμένη περίπτωση,
επιλογών και ακολούθως οι μαθητές
να καταλήξουν στην καλύτερη,
κατά την άποψή τους, επιλογή.
5. Πρόβλεψη - Στάδια μεθόδου:

• Ανάγνωση κειμένου (εκτός από το τέλος)

και εντοπισμός ιστορικών προσώπων.
• Πρόβλεψη συμπεριφοράς προσώπων με
βάση στοιχεία του κειμένου.
• Ανάλυση συνεπειών και αποτελεσμάτων
των δικών μας προβλέψεων για τη
συμπεριφορά των ατόμων > Αξιολόγηση
των προβλέψεων.

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

Παραδείγματα

• Προβλέπουμε:
– Πώς τα ιστορικά πρόσωπα θα
ενεργούσαν σε σημαντικά γεγονότα
στηριζόμενοι σε στοιχεία.

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

6. Επεξήγηση της αιτίας - Στάδια μεθόδου:

• Εστίαση σε ένα γεγονός ή μια συμπεριφορά για

την οποία θέλουμε να εντοπίσουμε τα βαθύτερα
αίτια.
• Ποια είναι τα πιθανά αίτια που προκάλεσαν το
συγκεκριμένο γεγονός ή συμπεριφορά;
καταγραφή πιθανών αιτίων
• Με ποια στοιχεία μπορώ να στηρίξω τις πιθανές
αιτίες που έχω προτείνει; Πού αλλού μπορώ να
ψάξω για να βρω στοιχεία; (άμεσες και έμμεσες
πηγές)
• Αξιολόγηση πιθανών αιτίων.

Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού - Σεμινάρια Φεβρουαρίου 2008

 Τέλος
Α΄ Μέρους σεμιναρίου
 ΜΕΡΟΣ Β΄

Εργαστηριακές εφαρμογές
Εκπόνηση διδακτικών προτάσεων
ΦΟΡΜΑ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΜΑΘΗΜΑ: Ιστορία
ΤΑΞΗ: Α΄Λυκείου
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Ίδρυση και οργάνωση των
κυπριακών βασιλείων
ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ:
1 διδακτική περίοδος
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Γιάννος Σωκράτους
1. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
α. Καλλιέργεια κριτικής/ιστορικής σκέψης
β. Διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης

2. ΕΙΔΙΚΟΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ / ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Με το πέρας της διδασκαλίας οι μαθητές/τριες πρέπει να
είναι σε θέση:
α. Να ονομάζουν τα βασίλεια που ιδρύθηκαν στην Κύπρο
κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, να τα τοποθετούν
στο χάρτη της Κύπρου και να αναφέρουν τους ιδρυτές
τους.
β. Να συνειδητοποιήσουν την ζωντανή παρουσία των
κυπριακών βασιλείων και των ιδρυτών τους στη σύγχρονη
κυπριακή πραγματικότητα.
γ. Να εξηγούν τον τρόπο οργάνωσης των κυπριακών
βασιλείων και να εντοπίζουν τις μυκηναϊκές επιδράσεις.
3. ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ - ΥΛΙΚΑ
Διδακτικό εγχειρίδιο Παντελίδου, Α.,
Πρωτοπαπά, Κ. (1999), Ιστορία της Κύπρου,
Από τη Νεολιθική μέχρι και τη Ρωμαϊκή Εποχή,
ΥΑΠ, Λευκωσία
Πίνακας
ΨΕΠ, «Ο εξελληνισμός της Κύπρου από τους
Μυκηναίους»
Ηλεκτρονικός Υπολογιστής και video projector
Παρουσίαση οπτικού υλικού (power point)
Φύλλο εργασίας
Φύλλο αυτοαξιολόγησης/κατ’ οίκον εργασιών
6. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ/ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

Αφόρμηση: Προβολή λογοτύπων Δήμου Ιδαλίου και Χαλκάνορα

Ιδαλίου. Οι μαθητές/τριες καλούνται να εκτιμήσουν,
να προβλέψουν τι ήταν το Ιδάλιο και ο Χαλκάνορας.

Μέσα από διερεύνηση της κειμενικής αφήγησης του βιβλίου τους

(σελίδες 42-43) οι μαθητές/τριες συγκεντρώνουν, σε κατάλογο, τα
ονόματα των πόλεων/βασιλείων στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού και
των ιδρυτών τους. Επαληθεύουν ή όχι τις αρχικές τους προβλέψεις
για το ποιος ήταν ο Χαλκάνορας και τι το Ιδάλιον.

Με την αξιοποίηση φύλλου εργασίας και πολυτροπικών πηγών

καλύπτονται, μέσα από διερεύνηση, οι υπόλοιποι ειδικοί διδακτικοί
στόχοι καθώς και ο διαρκής στόχος της μνήμης των κατεχομένων.

Η ανακεφαλαίωση επιχειρείται μέσα από φύλλο αυτοαξιολόγησης το

οποίο καλεί τους μαθητές να απαντήσουν αν οι συγκεκριμένες
δηλώσεις είναι αληθείς ή όχι. Σε περίπτωση λάθους οι μαθητές/τριες
διορθώνουν τη δήλωση ώστε αυτή να καταστεί ιστορικά ορθή.
7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Αυτοαξιολόγηση (αξιοποίησή της ως ανακεφαλαίωση)
Ανάθεση κατ’ οίκον εργασιών με την εξής οδηγία:

Να απαντήσεις σε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις:

Α. Να κατασκευάσεις ένα σταυρόλεξο, που να αναφέρεται

στην ίδρυση και την οργάνωση των κυπριακών βασιλείων. Το
καλύτερο θα πολλαπλασιαστεί και θα δοθεί στους/στις
συμμαθητές/τριες σου προκειμένου να το λύσουν. Επίσης, θα
προωθηθεί στην Επιτροπή εκδόσεων για να συμπεριληφθεί στο
περιοδικό του σχολείου μας.

Β. Αφού κάνεις μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο ή αλλού, να

καταγράψεις ονόματα κυπριακών βασιλείων και ιδρυτών τους
που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας σε διάφορες περιστάσεις
(π.χ. ονόματα ποδοσφαιρικών ομάδων, κρασιών, ξενοδοχείων
κ.λπ.) και να προσπαθήσεις να δικαιολογήσεις τη συγκεκριμένη
επιλογή.
Εργαστήριο
Να αναπτύξετε μια διδακτική
πρόταση για τη θεματική ενότητα
που έχετε επιλέξει, αξιοποιώντας το
υλικό που προσκομίσατε και
υλοποιώντας:
(α) τους γενικούς σκοπούς του
μαθήματος και
(β) τους ειδικούς διδακτικούς
στόχους της ενότητας.
 Εργαστήριο
Η διδακτική πρόταση θα πρέπει να
περιλαμβάνει:
(α) Σχέδιο μαθήματος
(β) Φύλλο εργασίας
(γ) Υλικό προς προβολή (κειμενικές και
οπτικές πηγές, δραστηριότητες που
θα αναπτυχθούν, ερωτήματα που θα
υποβληθούν κλπ.)
(δ) Ενδεχομένως φύλλο αυτοαξιολόγησης
μαθητή (προαιρετικό)