SOLUNUM SİSTEMİNİN

FONKSİYONLARI ve SOLUNUM
MEKANİĞİ
Prof. Dr. Ayfer Dayı
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fizyoloji Anabilim Dalı
 Hücre Dışı Solunum

Solunum sistemiyle dış ortamdan

hava alınması ve verilmesi

Hücre İçi
Solunum
Solunum sistemiyle alınan
havadaki oksijenin yakalanıp
hücrelere kadar taşınması,
hücrelerde oluşan
karbondioksitin aynı yolla
solunum sistemine getirilmesi
 Solunum sisteminin görevleri
• Oksijen, karbondioksitin değişimi
• Havanın iletilmesi, bu sırada vücut sıcaklığına getirilmesi, nemlendirilmesi,
temizlenmesi
• Ses oluşumu (vokal kordlardan hava geçmesi ile sesin oluşumu- Fonasyon)
• Savunma (solunum havasındaki patojen ve irritan maddelerden korunma)
• Asit-baz dengesinin sağlanması (CO2 ile homeostatik vücut pH regülasyonu)
• Bazı hormonların dönüşümü (örn. Anjiotensin I, akciğer damarlarından
salgılanan ACE-angiotensin converting enzyme- ile anjiotensin II ye
dönüştürülür).
1. Burun boşlukları
2. Farinks
 Burun sadece solunum
3. Larinks sisteminin, ağız ve farinks ise hem
Havayı iletirler
4. Trakea solunum hem de sindirim
5. Bronşlar sisteminin bileşenidir.
6. Alveoller
Gaz alışverişini sağlarlar

Burun
Burun boşlukları Trakea
Nasal sinuslar Bronşlar Alt Solunum
Üst Solunum
Yolları
Farinks Yolları Akciğerler
Larinks
Airway Anatomy

Figure 37-8; Guyton & Hall

 Burnun Görevleri
1. Koku almak
2. Solunum havasını iletmek ve ısıtmak (içinden geçen kan damarları ile)
3. Solunum havasını nemlendirmek (solunum yüzeyini kaplayan sıvılar ile)
4. Solunum havasını temizlemek (mukus ve kıllar)
5. Sesin niteliğini ayarlamak (paranazal sinüslerdeki hava)
• Ventilasyon: Havanın akciğerlere giriş ve çıkışı
• Perfüzyon: Kanın akciğerlerdeki dolaşımı
• Difüzyon: Kan ile hava arasında gaz alış verişi
 VENTİLASYON MEKANİĞİ
Plevra
Zarı

Visseral plevra akciğer dokusuna, parietal plevra ise toraks duvarı ve diyafragmaya
sıkıca tutunmuştur.
İkisi birbirine çok yakın, ancak birbirine tutunmaz.
Aralarında kayganlığı sağlayan çok az miktardaki plevra sıvısı vardır (0,3 ml/kg).
Plevra Zarı •İntraplevral boşluktaki basınç daima
negatiftir

•Akciğerlerin içe doğru çekilme eğilimi,

toraks duvarının ise dışa doğru hareket
etme eğilimi vardır.

•FRK’de bu iki eşit ve karşıt güç intraplevral

boşluğu çeker ve bir vakum oluşturur.

•İntraplevral boşluktaki sıvının lenfatiklere

pompalanması da vakum etkisine katkı
oluşturur.
Akciğer ve göğüs duvarının elastik
özellikleri

Fonksiyonel Rezidüel Kapasite’de (FRK), Göğüs duvarının dışa doğru çekilmesi,

karşıt yöndeki akciğerlerin içe geri-çekilmesi eşit ama karşıt yöndedir.
Transpulmoner basınç = Alveoler basınç – intraplevral basınç
Transpulmoner basınç akciğer elastik geri-çekilme kuvvetine karşıt
basınçtır. Akciğerleri açık tutar.
Toraks içi basınçlar
Dinlenim sırasında;

• İntraplevral (İntratorasik) Basınç (Pip): plevra yaprakları

arasındaki basınçtır; -4cmH2O
• İntraalveoler (İntrapulmoner) Basınç (Palv): alveoller
içerisindeki basınç; 0 cmH2O
• Transpulmoner Basınç: bu iki basınç arasında ölçülen fark; Palv -
Pip = 0 - (-4) = 4 cmH2O
• Transpulmoner basıncın artışı ile akciğer hacmi artar.
4
Boyle Kanunu
Kütlesi değişmeyen bir gazın, sabit sıcaklıkta basıncı ile hacmi birbiriyle ters orantılı
olarak değişir.
Solunum Mekanikleri
• Yüksek basınç hava
Düşük basınç

• İnspiryum: Alveol basıncının, atmosferik basıncın altına inmesiyle

gerçekleşir.
Ventilasyon göğüs kafesinin genişlemesine bağlıdır. (Boyle Yasası) P1V1=P2V2
Patm
Patm

Palv Palv

Dinlenim İnspiryum
 İNSPİRASYON KASLARI
• Diyafragma: Göğüs boşluğunu dikine olarak
uzatır ve kısaltır.

• Eksternal interkostal kaslar: Göğüs kafesini

yükseltir.

• M. Sternokleidomasteideus: Sternumu
yükseltir.

• M. Serratus anterior: Kostaları yukarı kaldırır.

• M. Scaleni: İlk iki kostayı kaldırır.

Ventilasyonda diyaframın rolü

inspiryum
Ventilasyonda diyaframın rolü

ekspiryum
 Ekspirasyon kasları
• Sakin solunumda inspirasyonda görev alan
kaslar ve akciğerler eski şeklini alır.

• İnternal interkostal kaslar: Kostaları aşağı,

içe çeker.

• Zorlu solunumda, karın içi organları yukarı

iten kaslar görev alır.
M. rektus abdominalis
M. internal / eksternal oblikus
M. Transversus abdomenus
Kas hareketleri (inspirasyon)
 Ventilasyon – Göğüs Kafesi

• Diyafragma ve eksternal interkostal kaslar kasılır.

• Toraksın hacmi artar.
• İntraplevral basınç daha da negatifleşir.
İnspirasyon

•İntraplevral basınç daha da negatifleşir.

•Alveoler transpulmoner basınç gradiyenti artar.
•Alveoller genişler.
 İnspirasyon

•Alveol hacminin artmasıyla birlikte, alveoler basınç atmosferik basıncın altına düşer
•Dışarıdan içeri doğru hava akımı oluşur.
•Hava akımı alveoler basınç ile atmosferik basınç arası denge oluşana kadar sürer.
 İnspirasyon

• İnspiratuar kaslara uyarı gider.

• Diyafragma ve eksternal interkostal kaslar kasılır.

• Göğüs duvarının genişlemesiyle toraksın hacmi artar.

• İntraplevral basınç daha da negatifleşir.

• Alveoler transpulmoner basınç gradiyenti artar.

• Alveoller genişler.

• Alveoler basınç, alveol hacminin artmasıyla birlikte atmosferik basıncın altına düşer ve
dışarıdan içeri doğru hava akımı oluşur.

• Hava akımı alveoler basınç ile atmosferik basınç arası denge oluşana kadar devam eder.
 Ekspirasyon

• M. Internal intercostalis
• M. Abdominals
• Pasif bir olaydır.
Ventilasyon – Diyaframın Rolü

•Normal ekspirasyon elastik geri-çekim kuvvetleri ile olur.

•Akciğerdeki hava sıkıştırılır alveol basıncı artar.
•Elastik doku azalınca ekspirasyon bozulur.
 Ventilasyon – Diyaframın Rolü

•İnspiratuar kaslar gevşer.

•Toraks hacmi azalır ve intraplevral basınç daha az negatif olur.
•Alveoler transpulmoner basınç gradiyenti azalır.
•Alveoller inspiryum öncesi durumlarına geri dönerler.
 Ekspirasyon

•Alveoler hacim azalınca alveoler basınç atmosferik basınçtan daha yüksek olur.
•Bunun sonucunda hava akımı oluşur.
•Hava akımı, alveoler basınç ile atmosferik basınç dengelenene kadar sürer.
 Ekspirasyon
• İnspiratuar uyarı sona erer.

• İnspiratuar kaslar gevşer.

• Toraks hacmi azalır ve intraplevral basınç daha az negatif olur.

• Alveoler transpulmoner basınç gradyenti azalır.

• Artan alveoler geri çekiminin etkisiyle alveoller inspiryum öncesi durumlarına geri
dönerler.

• Alveoler hacim azalınca alveoler basınç atmosferik basınçtan daha yüksek hale gelir.
Bunun sonucunda hava akımı oluşur.

• Hava, alveoler basınç ile atmosferik basınç dengelenene kadar dışarı doğru akar.
• Hacim artışını sınırlandıran faktörler:
• Solunum kasları veya kasların sinirlerinin hastalıkları: poliyomyelit veya musküler
distrofi

• Göğüs kafesi bozuklukları: kifoskolyoz, ankilozan spondilit

• İntraplevral basınç değişikliği, boşluğa hava-kan-sıvı dolması

• Akciğer parankiminin patolojik durumları: akciğerin genişleme kapasitesini azaltan

fibrozis

• Yer kaplayan lezyonlar: hava kistleri, tümörler

İletici hava yolları Solunumsal hava yolları
•Trachea
•Bronşlar •Respiratuar bronşiyoller
•Bronşiyoller •Alveol kanalları
•Terminal bronşiyoller •Alveol keseleri

generation Diameter Length Number Area cm2

0 1.8 12 1 2.54
İletici bölge
trachea
bronchi 1 1.2 4.8 2 2.33
2 0.83 1.9 4 2.13
3 0.56 0.8 8 2.0
bronchioles 4 0.45 1.3 16 2.48
5 0.35 1.07 32 3.11
terminal bronchioles     
16 0.06 0.17 6*104 180
17
respiratory 18
bronchioles 19 .05 0.10 5*104 103
Solunum

20
alveolar ducts 21
bölgesi

22
alveolar sacs 23 0.04 0.05 8*106 104
 Ölü boşluk kavramı
• Anatomik ölü boşluk: İletici hava yollarında gaz değişimine katılmayan
hava miktarı, yaklaşık 150 ml

• Alveoler ölü boşluk: İşlevsiz alveollerin hacmi, çok küçüktür.

• Fizyolojik ölü boşluk: anatomik ölü boşluk + alveoler ölü boşluk

 Soluk hacmi (Tidal hacim):500ml
Dakika ventilasyonu:
Anatomik ölü boşluk 500x12=6000 ml/dk
150 ml kadar Alveoler ventilasyon: 350x12=
4200 ml/dk
*Kandaki [O2] ve [CO2]
derişimini belirleyen en önemli
faktör alveoler ventilasyondur.
Ölü Boşluk Kavramı
Ekspirasyon havası ölü boşluk havası ile alveol havasının
karışımıdır.
 Kompliyans
•Birim basınç
değişikliğinde oluşan
hacim değişikliğidir.

Kompliyans yüksek olunca akciğer ve toraks, belli bir basınca karşılık daha
kolay genişlerler.
 Akciğer kompliyansının
saptanması

• Akciğerin elastik geri-geliş özelliği (elastik recoil): Gerilmeye

karşı koyma eğilimi

• Alveoldeki hava-sıvı etkileşimindeki yüzey gerilimi

• Parankimin elastik özellikleri

 Yüzey gerilimi
nedir?
air air
air

Alveoler yüzey, yüzey gerilimine bağlı elastik geri çekimi azaltan bir sıvıya sahiptir.
SÜRFAKTAN!!!
Sürfaktanın yüzey gerilimine etkisi; Alveoler sıvının yüzey
gerilimini azaltmaktır (fosfolipidler)
 Sürfaktanın
İçeriği:
• Fosfolipidler %70-80
• Dipalmitylfosfatidilkolin (DPPC)
• Nötral lipidler %10
• Kolesterol, trigliseridler, serbest yağ asitleri
• Proteinler %10
• Nonspesifik proteinler; albumin, globulin, IgG, transferrin
• Spesifik proteinler;
• SP-A: surfaktan geri emilimi
• SP-B, SP-C: fosfolipid film oluşumunu kolaylaştırır.
Küçük alveollerde basınç LaPlace kanunu
daha büyüktür.
Basınç
Yüzey gerilimi
Yarıçap

Büyük alveol
içine hava akımı

Büyük alveol Küçük alveol

x x
• Akciğerler küçüldükçe kollaps basıncı artar.
• Bütün küçük alveoller tamamen küçülme, büyükler ise gittikçe boylarını
artırma eğilimdedirler. Bu olaya ALVEOLLERİN KARARSIZLIĞI denir.
Sürfaktan alveolleri stabilize eder

Laplace yasasına göre

Basınç= 2 x yüzey gerilimi / alveol yarıçapı
 Sürfaktanın görevleri

• Akciğerlerin kompliyansını artırır ve inspiratuar solunum işi azalır.

• Küçük çaptaki alveollerde kapanmayı önler.

• Tüm akciğerdeki alveoler basınçların eşitlenmesini sağlayarak solunum

döngüsü boyunca alveolleri stabilize eder.

• İntraalveoler zedelenmeyi, plazma protein sızıntısını ve pulmoner ödem

oluşumunu önler.
 Sürfaktan sentez eksikliği:

• Alveol yüzeyindeki Tip 2 hücrelerin yeterince gelişmemiş

olması
• Prematürite
• Hücrelerin beslenmesinin bozulması
• Ödem
• Dolaşım bozukluğu
• Hücre hasarlanması
• Enfeksiyon
 Kompliyansı etkileyen
durumlar
• Akciğerin dokusunu harap eden tüm koşullar: Fibrotik durumlar, sıvı birikmesi

• Yüzey gerilimi artışı

• Obezite (obezlerde göğüs duvarı kompliyansı azalır)

• Göğüs kafesinin genişleme yeteneğini azaltan durumlar: Kifoz, skolyoz, solunum

kaslarında felç toplam kompliyansı düşürür.

• Amfizemde ise kompliyans artar, çünkü akciğerin genişlemesine karşı koyan

alveoler septal doku yıkılmıştır.
Kompliyansa etkili durumlar
Akciğer hacim ve kapasiteleri
 Akciğer hacimleri
Soluk hacmi (tidal volüm): Sakin solunum sırasında her bir inspirasyonda
akciğerlere giren ya da her bir ekspirasyonla akciğerlerden çıkan hava miktarıdır.
Bu hacim sakin solunumda ortalama 500 ml’dir.
İnspirasyon yedek hacmi (inspirasyon rezervi): Normal bir inspirasyondan sonra
derin bir inspirasyon ile alınabilen hava miktarına denir.Yaklaşık olarak 2500-3000
ml kadardır.
Ekspirasyon yedek hacmi (ekspirasyon rezervi): Normal bir ekspirasyondan
sonra derin bir ekspirasyon ile çıkarılabilen hava miktarına denir. Yaklaşık olarak
1100 ml kadardır.
Artık hacim (rezidüel hacim): En zorlu bir ekspirasyondan sonra akciğerlerde
kalan hava hacmidir. Yaklaşık 1200 ml kadardır.
 Akciğer kapasiteleri
İnspirasyon kapasitesi: Soluk hacmi + inspirasyon yedek hacmi

Fonksiyonel rezidüel kapasite: Rezidüel hacim + ekspirasyon yedek hacmi

Vital kapasite: İnspirasyon yedek hacmi + Soluk hacmi + ekspirasyon yedek hacmi

Total akciğer kapasitesi: İnspirasyon yedek hacmi + soluk hacmi + ekspirasyon

yedek hacmi + rezidüel hacim. Başka bir deyişle; Vital kapasite + Rezidüel hacim
veya İnspirasyon kapasitesi + fonksiyonel rezidüel kapasite’den oluşur.
 Dinamik solunum testleri
Zamanlı vital kapasite (FEV1): Zorlu ekspirasyonun ilk bir saniyesi süresince
dışarı atılan hava hacmi, vital kapasitenin yüzdesi olarak ifade edilir. Vital
kapasitenin %75’inin altında olmayan FEV1 değerleri normal sınırlar içinde
kabul edilmektedir.

Bronşiyollerin daralması sonucu hava yollarının direncinin arttığı astım gibi

hastalıklarda vital kapasite normal olabilmesine karşın FEV1 azalmıştır.

Maksimum istemli ventilasyon (maksimum volanter volüm): İstemli bir çaba

ile bir dakika içinde akciğerlere girip çıkabilen en büyük gaz hacmidir. Normal
değeri ; FEV1 (litre) X 40 L/dk
 KAYNAKLAR
• Rhoades A. Rodney, Bell R. David. Tıbbi YFizyoloji. Çeviri editörleri: Ağar
E. Ayyıldız M., ıldırım M. 4. baskı, 2017.
• Boron WF, Boulpaep EL. Medical Physiology. Third edition, 2016.
• Widmaier EP, Raff H, Strang KT. Vander İnsan Fizyolojisi. Çeviri editörü:
Özgünen T. Onüçüncü baskı, 2016.
• Guyton AC, Hall JE. Tıbbi Fizyoloji. Çeviri editörleri: Çavuşoğlu H,
Çağlayan Yeğen B. Onikinci baskı, 2013.
• Koeppen BM, Stanton BA. Berne & Levy Physiology. Sixth edition, 2010.

56