Powstanie Kozackie

Powstanie Chmielnickiego
Problem kozacki
w Rzeczpospolitej

Od czasu zawarcia unii lubelskiej i

w c i e l e n i a U k ra i ny d o Ko r o ny w
1 5 6 9 r. N a s t ę p o w a ł o i n t e n s y w n e
z a g o s p o d a r o w a n i e p ó ł n o c ny c h c z ę ś c i
t e j r o z l e g ł e j k ra i ny z a r ó w n o p r z e z
p o l s k i c h m a g n a t ó w, j a k i
spolonizowaną ruską szlachtę.
Sprzyjała temu korzystna
k o n i u n k t u ra n a z b o ż e .
Latyfundia i
zachłanność szlachty

Z języka łacińskiego posiadłości

ziemskie, powstały na wskutek
powiększania areału uprawnego.
Jednocześnie magnateria podnosiła
obciążenia, które spoczywały na
chłopach ruskich. Szczególnie uciążliwy
był wysoki wymiar pańszczyźniany.
Uniemożliwiał on uprawę ziemi chłopom
na własne potr zeby.
Wzrost niezadowolenia
społecznego

Nieu stann e podwyższanie obciążeń

powodowało wzrost n iezadowolenia
społecznego, a n awet agresję w
stronę magnatów , tym bardziej że
wielu z n ich prowadziło działania
mające na celu nar zuceni e
prawosławnemu chłopstwu polskiej
kultur y, obyczajów i religii
katolickiej. Pojawienie się
grekokatolików po zawarciu unii
br zeskiej w 1596r. Dodatkowo
zaogniło kon fl ikt.
Kozacy

Zamieszkiwali południowe tereny

Ukrainy, głównie tereny oraz okolice
Zaporoża - była to ludność lokalna
oraz chłopi, którzy zajmowali się m.
in. Rybołówstwem i myślistwem.
Wywoływali oni powstania pr zeciwko
magnatom, do pierwszych doszło już
w latach 90.XVI w.
Kozacka Organizacja
Wojskowa

Na początku XVI w. Kozacy utworzyli

organizacje militarną na czele z
Atamanem. Ich siedzibą była Sicz
Zaporska, ufortyfi kowany obóz
kozacki, znajdujący się na wyspach
w dolnym biegu Dniepru.
Kim był Atman?

Kozacki przywódca pełniący funkcje

polityczne i wojskowe, także
dowódca wojskowy oddzielnego
pododdziału, mający władzę
wojskową lub administracyjno-
wojskową, względnie przywódca
niezależnego od jakiejkolwiek władzy
oddziału, niejednokrotnie o
charakterze rozbójniczym.
Uzbrojenie kozackie

Kozacy słynęli z mobilnej piechoty,

oraz lekkiej jazdy. Piechota uzbrojona
była w rusznice lub samopały - broń
palna, oraz szable i spisy (długie
dzidy). Charakter ystyczne dla wyglądu
kozackiego piechura były bufi aste
spodnie, a symbolem pr zynależności
kozackiej był osełedec - wąski kosmyk
włosów na czubku ogolonej głowy.
Problemy
Rzeczpospolitej
Kozacy organizowali wyprawy łupieżcze
na tereny Tureckie, aż nad Mor ze
Czarne, co powodowało problemy,
ponieważ Kozacy byli obywatelami
Rzeczypospolitej, dlatego królowie
polscy dążyli do ograniczenia samowoli
kozaków, oraz wykor zystania ich
waleczności do ochrony pogranicza z
Turcją. W tym celu utwor zono rejestr
kozacki.
Rejestr Kozacki

Był to spis kozaków, których

Rzeczpospolita wykorzystywała jako
żołnierzy zobowiązanych do obrony
południowo-wschodnich ziem
Korony przed najazdami tatarów.
Mieli zapewnioną wolność osobistą i
ochronę prawną na czas służby,
otrzymywali żołd.
Niedotrzymane
obietnice
Władcy Rzeczpospolitej wykor zystywali
pomoc wojskową Kozaków, jednak
często nie dotr zymywali obietnic
da nych koza kom, spr zeczne interesy
pojawiły się także w szereg ach kozaków -
starszyzna kozacka była g otowa
współpracowa ć z Kor oną, lecz
czernia kozacka (chł opi ruscy) biorąca
udział w powstaniach kozackich chciała się
uniezależnić od Rzeczpospolitej.
Próby powstrzymania
łupieżczych najazdów
kozackich na Turcję

W 1619r. Rzeczpospolita poszer zyła

rejestr kozacki i podniosła żołd. Nie
pr zyniosło to jednak oczekiwanego
rezultatu, dopiero w
1638r. podniesiono rejestr kozacki
do 6 tysięcy osób i podpisano
kolejne porozumienie, które
uspokoiło sytuacje, niestety na
jedynie 10 lat.
Wybuch powstania
kozackiego

Przez niespełnione obietnice Króla

Władysława IV (m.in. Podniesienia
limitu rejestru kozackiego) doszło
do wybuchu powstania w 1648r. ,
które wzięło swoją nazwę od
przywódcy - Bohdana
Chmielnickiego
Bohdan
Chmielnicki
Hetman zaporski, przywódca
największego powstania kozackiego
skierowanego przeciwko
Rzeczpospolitej w latach 1648-1657.
Po d b u r z y ł o n k o z a k ó w, t w i e r d z ą c , ż e
magnaci sprzeciwiają się woli króla,
więc trzeba się od nich uniezależnić,
z a w a r ł s o j u s z z Ta t a r a m i
 Bitwa pod Żółtymi
Wodami
To c z y ł a s i ę w d n i a c h 2 9 k w i e t n i a 1 6 4 8 r. – 1 6 m a j a 1 6 4 8 r. Wo j s k a m i P o l s k i m i
w c z a s i e b i t w y d o w o d z i ł S t e f a n P o t o c k i , a w o j s k a m i Ta t a r s k o -
K o z a c k i m i B o h d a n C h m i e l n i c k i o r a z Tu h a j - b e j , w c z a s i e b i t w y d o s z ł o d o
o t o c z e n i a p o l s k i e g o o b o z u s z c z e l n y m k o r d o n e m , c o p r z e z w y c z e r p a n i e fi z y c z n e
i psychiczne Polskich żołnierzy zmusiło obóz polski do negocjacji. w czasie
k t ó r y c h Tu h a j - b e j z g o d z i ł s i ę n a o d w r ó t P o l a k ó w i w y d a n i e C h m i e l n i c k i e g o z a
c e n ę p o z o s t a w i o nyc h a r m a t . W k r ó t c e i d o Ko z a k ó w w y s ł a n o p o s ł ó w.
Chmielnicki postawił twarde warunki: wydanie armat, sztandarów i
(szczególnie znienawidzonego pr zez Kozaków) komisar za Szembeka.
Koroniar ze zgodzili się na wszystko, oprócz pr zek azan ia Szembeka.
Ostatecznie zawarto ugodę. W zamian za samą ar tylerię Polacy mieli
spokojnie odjechać. Jednak, po wydaniu armat, Chmielnicki zerwał umowę.
Nielicznym polskim chorągwiom udało się wyrwać z okrążenia, ale zostały
później złapane i dobite przez wrogie wojska. Bitwa zakończyła się porażką
k o r o n y.
 Bitwa pod Korsuniem
D ru ga bitwa międz y w o jsk ami po ls k imi a Ko z akami w c z as ie po ws ta n ia
Chmielnickiego rozegrana 26 maja 1648.

Armia polska, dowodzona przez hetmanów: wielkiego koronnego Mikołaja

Potockiego i polnego Marcina Kalinowskiego stanęła warownym obozem
pod Korsuniem, któr y został zaatakowany pr zez spr zymier zone wojska kozacko-
t a t a r s k i e p o d d o w ó d z t w e m C h m i e l n i c k i e g o i Tu h a j - b e j a .
Przyczyną przegranej polskiego wojska kwarcianego były przede wszystkim błędy
dowodzenia oraz nieudolność hetmanów koronnych. Kasztelan krakowski, Mikołaj
P o t o c k i , m i a ł s k ł o n n o ś ć d o n a d u ż y w a n i a a l k o h o l u , a r o z k a z y c z ę s t o w y d a w a ł n i e t r z e ź w y.
Decyzje przez niego podejmowane cechowały także uprzedzenie, nadmierna duma oraz
l e k c e w a ż e n i e K o z a k ó w, kolei hetman polny koronny Marcin Kalinowski miał dużą
wadę wzroku. Jego pole widzenia ograniczało się do maksymalnie 250 m. Utrudniało mu
t o n i e w ą t p l i w i e d o w o d z e n i e t a k d u ż y m z w i ą z k i e m o p e r a c y j n y m j a z d y, p i e c h o t y o r a z
artylerii. Na polską niekor zyść złożyła się także kłótnia pomiędzy hetmanami. Pewni
swojego zwycięstwa, nie docenili przeciwnika. Była to kolejna bitwa przegrana przez
w o j s k a k o r o n y.
Bitwa pod Piławcami
2 0 w r z e ś n i a 1 6 4 8 r.
pod Piławce doszli regimentarze polscy: Władysław
Dominik Zasławski-Ostrogski, Mikołaj
Ostroróg, Aleksander Koniecpolski, którym po klęsce
pod Korsuniem sejm konwokacyjny powier zył
dowództwo wojsk polskich w miejsce wziętych do
n i e w o l i h e t m a n ó w. B r a k j e d n o o s o b o w e g o d o w ó d z t w a
oraz skłóceni dowódcy z góry przesądzały wynik
b i t w y . Wo j s k a p o l s k i e u c i e k ł y w p o p ł o c h u , c h o c i a ż
przewaga wojsk Polskich wynosiła 6:5 zostawiając broń
i t a b o r y, z e w z g l ę d u n a r o z p u s z c z o n ą p l o t k ę o
u c i e c z c e r e g i m e n t a r z y.
Komplikacje
Sy tua cj e Kor o ny skom p l i kowa ł a ś mie r ć
kr óla Wła dys ława I V w ty m sa my m
r ok u. Zg r o m a dzona na sej m i e szl a chta
nie mogła s ię zde cydowa ć cz y
z aw r ze ć por oz umie nie z koz a k a mi,
czy s tłumić pow s ta nie s iłą .
Pr z yw ódca Ta ta r s ki nie był s kłonny
do ugody, j e go głów nym pla ne m było
utw or ze nie nie z a le ż ne go pa ńs twa
koz a ckie go.
Oblężenie Zbaraża

Latem 1649r. Doszło do oblężenia

Zbaraża, obroną twierdzy dowodził
Jeremi Wiśniowiecki, przetrwanie
oblężenia było okupione dużymi
stratami wśród żołnierzy (ok 1 tys.),
około połowa zginęła w walce, a
druga połowa zginęła z powodu
szerzącej się w twierdzy zarazy oraz
głodu.
Odsiecz

Obrońcom z pomocą ruszyły wojska

konne z królem Janem Kazimierzem
na czele, Zostały one jednak
okrążone i z atakowane przez
oddziały tatarsko-kozackie pod
Zborowem w sierpniu 1649 roku.
Od klęski uratowało ich przekupienie
tatarów, którzy odstąpili od
wspierania kozaków.
Ugoda pod
Zborowem
Po p r z e z p r z e k u p i e n i e t a t a r ó w Ko r o n a z m u s i ł a
C h m i e l n i c k i e g o d o z g o d y n a z a wa r c i e u g o d y
p o d Z b o r o w e m w 1 6 9 4 r. J e d n a k u g o d a d l a
kozaków okazała się sukcesem, na jej mocy
strona polska musiała zwiększyć rejestr kozacki
aż do 40 tysięcy osób. Zgodzili się aby w
t r z e c h w o j e w ó d z t w a c h u k ra i ń s k i c h :
b ra c ł a w s k i m , c z e r n i h o w s k i m i k i j o w s k i m
u r z ę d y i g o d n o ś c i m o g l i o b e j m o wa ć j e d y n i e
przedstawiciele szlachty ruskiej i
p ra w o s ł a w n e j . O d t e ra z m e t r o p o l i t a k i j o w s k i
mógł być również członkiem senatu.
Jeremi Wiśniowiecki
K s ią ż e , ma gna t, od 1 6 5 8 r. w oj e w oda
r us ki, dow ódca w oj s k kor onnych, b y ł
wł a ści ci el em ogr omnych d ób r na Wołyniu,
U kra inie , m i a ł wł a sną pr ywa tną a r mię ,
k tóra sł uży ł a d o ob r ony la tyf undiów.
Funda to r w i el u koś ciołów ora z ce r k w i,
za ło życi el w ie lu mia s te cze k, or ga niz a tor
s z kolnictwa k a tolickie go, ode gra ł
z na cz ą cą r olę w tłumie niu pow s ta nia
C hmie lnickie go.
Bitwa pod
Beresteczkiem
J e d n a z n a j w i ę k s z yc h b i t e w l ą d o w yc h X V I I-
w i e c z n e j E u r o p y, r o z e g ra ł a s i ę w d n i a c h 2 8
czerwca – 10 lipca 1651 roku pod
B e r e s t e c z k i e m n a Wo ł y n i u , w t ra k c i e
p o w s t a n i a C h m i e l n i c k i e g o, m i ę d z y w o j s k a m i
p o l s k i m i p o d d o w ó d z t w e m J a n a Ka z i m i e r z a
o ra z J e r e m i e g o W i ś n i o w i e c k i e g o,
d o w o d z ą c e g o j a z d ą , k t ó ra r o z g r o m i ł a a r m i ę
ko z a c ko - t a t a r s k ą n a p o l u b i t w y i z m u s i ł a j ą
d o n a tyc h m i a s to w e g o o d w r o t u . Zw yc i ę s t w o
t o j e d n a k n i e p r z y n i o s ł o ko r z y ś c i , p o n i e wa ż
szlachta z pospolitego ruszenia odmówiła
d a l s z e j wa l k i i w r ó c i ł a d o d o m u n a ż n i w a .
 Bitwa pod Batohem
Ro z e g ra n a w c z e r w c u 1 6 5 2 r o k u . Za k o ń c z o n a p o ra ż k ą
w o j s k Ko r o n y d o w o d z o n y c h p r z e z h e t m a n a
p o l n e g o M a r c i n a Ka l i n o w s k i e g o , z e w z g l ę d u n a
przewagę liczebną wroga wynoszącą 3:1
o ra z Z ł e d o w o d z e n i e i b i e r n o ś ć w o j s k w o b o z i e , c o
doprowadziło do przekroczenia przez
nieprzyjaciela brodami Boh, w ten sposób wroga armia
dokonała okrążenia wojsk polskich. 1 czerwca 1652 roku
d o s z ł o d o p i e r w s z y c h w a l k Po l a k ó w z Ta t a ra m i , w k t ó r y c h
jazda polska skutecznie ich odparła. Przypuszcza się, że
Ta t a r z y m o g l i p o j m a ć j e ń c ó w ( p o l s k ą j a z d ę ) i u z y s k a ć o d
nich bliższe informacje o obozie i siłach polskich. W
nocy z 1 na 2 czerwca doszło do buntu części
oddziałów polskich ze względu na zaległości z
wypłaceniem żołdu. Już 2 dnia doszło do pokonania
w o j s k k o r o n y, k t ó r e b y ł y b e z p r z e r w y n ę k a n e p r z e z
wojska tatarsko-kozackie, dodatkowo w obozie polskim
w y b u c h ł p o ż a r.
Bitwa pod Żwańcem
Rozegrana w grudniu 1653 roku. Stojąca pod Żwańcem
od 8 października armia koronna na przeciwnika musiała
czekać aż do grudnia. Uważa się, że początkowo
dowództwo polskie planowało pozostać pod Żwańcem
tylko do czasu poznania planów przeciwnika. Nie
można też wykluczyć, że planowano w tym miejscu
stoczyć bitwę z przeciwnikiem podobną do bitwy pod
Beresteczkiem. By mieć jakiekolwiek informacje o
p r z e c i w n i k u r o z s y ł a n o d u ż a l i c z b ę p o d j a z d ó w. N a
skutek dużej nieudolności oraz niechęci żołnierzy
utracono po 23 października jakikolwiek kontakt z
nieprzyjacielem. W międzyczasie (połowa października)
doszło do połączenia się
wojsk Bohdana. Które okrążyły wojska króla Jana Kazi
mierza.
Potwierdzenie
warunków ugody
zborowskiej

Ko za cy po o k r ą żeni u woj sk kr óla Ja na

Ka z imie r z a pod Żwa ńce m uzy sk a l i
potw ie r dze nie wa r unków ugody
z bor ow s kie j . Nie r oz w ią z a ło to
j e dna k pr oble mu, któr y s praw ia li
Koz a cy. Chm i el ni ck i zd awa ł sob i e
sprawę, z teg o, że ug od a z Ko r oną nie
gwa ra ntuj ę koz a kom s w obody,
d l a teg o za czą ł r ozwa ża ć w s półpra cę z
Mos k w ą .
Rosyjscy posłowie
1 8 s t y c z n i a 1 6 5 4 r o k u w Pe r e j a s ł a w i u p o j a w i l i
s i ę r o s y j s c y p o s ł o w i e . W i m i e n i u c a ra i s o b o r u
ziemskiego zgodzili się na zwiększenie
rejestru kozackiego 60 tysięcy osób i nadali
k o z a k o m p ra w o w y b o r u h e t m a n a . Z ł o ż y l i t e ż
p r z y s i ę g ę o c h r o n y U k ra i n y, k t ó ra z o s t a ł a
w ł ą c z o n a d o Ro s j i . Za w a r c i e t e j u g o d y b y ł o
równoznaczne z wypowiedzeniem wojny
R z e c z p o s p o l i t e j p r z e z Ro s j ę . Wy d a r z e n i e t o j e s t
uważane za symboliczny koniec powstania
C h m i e l n i c k i e g o , o d t e g o m o m e n t u Ko z a c y
w a l c z y l i u b o k u Ro s j i .
Ugoda w Hadziaczu
W 1 6 5 8 r oku Rzeczpo sp ol i ta chcą c na k ło ni ć
koza k ów d o z a nie cha nia da ls ze j wa lki
d op r owa d zi ł a do zawa r ci a ugody w
H a dz ia cz u z na stępcą Chm i el ni ck i eg o ,
a ta ma ne m Iwa ne m Wyhow s k im. N a m o cy
ug od y p rawa szl a chty Fe de ra cj i Tr ojga
Na r odów : Pola ków, Litw inów i Rus inów
( U k ra ińców ) mia ły zos ta ć z r ów na ne w
prawa ch ze s z la chtą pols ką .
 Iwan Wyhowski

S z l a c h c i c , p i s a r z w o j s k a z a p o r o s k i e g o,
n a s t ę p n i e h e t m a n ko z a c k i i w ko ń c u w o j e w o d a
kijowski, starosta lubomelski, starosta barski w
1658 roku. W czasie powstania
Chmielnickiego został w 1648, nad Żółtymi
Wo d a m i , w z i ę t y d o n i e w o l i t a t a r s k i e j . Wy k u p i o ny
p r z e z B o h d a n a C h m i e l n i c k i e g o, z o s t a ł p i s a r z e m
g e n e ra l n y m w o j s k a z a p o r o s k i e g o, a n a s t ę p n i e
kierownikiem kancelarii hetmańskiej.

Od 1657 roku w imieniu małoletniego syna

C h m i e l n i c k i e g o J e r z e g o s p ra w o w a ł r z ą d y
n a U k ra i n i e N a d d n i e p r z a ń s k i e j . B y ł
zwolennikiem porozumienia z Rzecząpospolitą
O b o j g a N a r o d ó w, w 1 6 5 8 z a w a r ł w
imieniu Hetmanatu unię hadziacką.
Zatwierdzenie ugody
hadzickiej

Ugoda została zatwierdzona pr zez

króla polskiego Jana Kazimier za oraz
sejm. Pr zekreślała ona postanowienia
ugody perejasławskiej, na podstawie
której Rosja pr zejęła część Ukrainy
należącej do Korony. W konsekwencji
owej ugody wojsko kozackie rozpoczęło
walkę u boku Rzeczpospolitej.
Niestety tylko na 1 rok...
Kolejny bunt...

Działania Rosji doprowadziły do

buntu czerni kozackiej, która
obaliła atamana Wyhowskiego.
Zastąpiony on został pr zychylnym
carowi synem Bohdana
Chmieleckiego. Odrzucił on ugodę
hadziecką. Kozacy znowu
rozpoczęli walkę u boku Rosji.
Dziękujemy za uwagę