FAKTORE WAT LOOPBAANKEUSES KAN

BEÏNVLOED
 WAT IS SOSIO-EKONOMIESE FAKTORE

“Sosio” – verwys na mense; “Ekonomies” – verwys na ‘n land se ekonomie

Sosio-ekonomiese kwessies – verwys na probleme in ‘n land wat die mense en die

ekonomie negatief beinvloed.

Sosio-ekonomiese kwessies tov loopbaankeuses – dinge wat vir jou ‘n probleem kan
wees om verder te gaan studeer.

• Gemeenskapsbehoeftes
• Beskikbaarheid van fondse en bekostigbaarheid
• Stereotipering
• Toeganklikheid

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 2

 1.Gemeenskapsbehoeftes
(wat is nodig in jou samelewing)
 Doen navorsing in jou omgewing om te kan sien watter beroep in jou omgewing in
aanvraag is of wat jou gemeenskap kan help.

 Kyk dus na jou gemeenskap en kies ‘n beroep wat ‘n bydrae kan lewer tot jou
gemeenskap.

 Bv : As daar goeie wiskunde onderwysers in jou omgewing kort dan kan jy onderwys
gaan studeer om jou gemeenskap te help.

 Om ‘n beroep te kies waarin daar ‘n te kort is sal vir jou voordelig wees en kan dit jou
help om nie werkloos te wees nie.

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 3

 2.Beskikbaarheid van fondse en
bekostigbaarheid
Om seker te maak dat jy die kursus wat jy wil gaan studeer kan bekostig.

As jy nie die nodige fondse het nie sal jy dalk van kursus moet verander.

Vind finansiële bystand deur :

• Beurse – ‘n Bedrag geld word gegee vir ‘n behoeftig student om te help met tersiêre studies. Jy
betaal ‘n beurs nie terug nie, maar daar word van jou verwag om vir die maatskappy wat vir jou
die beurs gegee het, te werk.
• Studiebeurs - Sommige maatskappye, besighede en organisasie gee ‘n eenmalige bedrag aan
student wat goed in sport/studies vaar.
• Studielening – geld wat jyby die bank en leen en terug betaal
• Leerlingskap – word betaal vir die werk wat jy doen by ‘n instansie terwyl jy studeer.
4

• Studiepolis – jou ouers kon dalk ’n polis uitgeneem het om eendag vir jou studies te kan betaal.
 3. Stereotipering
 Is om onbillik te glo dat alle mense of dinge met ‘n spesifieke eienskap dieselfde is.
 Dit kan jou loopbaankeuses beinvloed en beperk. Deur te glo dat sekere beroepe net vir mans
is en ander vir vroue. Bv net mans kan ingeneurs word.

What works for you? Breaking down career choice stereotypes – YouTube

Wat kan jy doen indien daar teenoor jou gestereotipeer word ?

 Doen wat jy graag wil doen en moet jou nie steur aan ander mense se opinies nie.
 Bewys mense verkeerd indien hulle nie glo jy kan iets doen nie.

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 5

 Toeganklikheid
(hoe maklik het jy toegang tot jou studies)

 Sommige mense bly in gemeenskappe waar daar nie ‘n Universiteit is nie.

 HOE BEINVLOED DIT JOU ?

• as daar nie ‘n Universiteit naby aan jou is wat jou loopbaankeuse aanbied nie sal jy
dalk ‘n ander keuse moet maak.

 Vind dus uit :

• Is daar naby aan jou ‘n plek waar jy jou kursus kan studeer ?
• Kan jy die kursus deur afstandsonderrig (aanlyn) voltooi?
• Hoe vêr sal jy moet reis na die instansie ?

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 6

 Inkomste belasting
 Wat is inkomstebelasting?
• Dit is ‘n belasting wat ‘n individu en maatskappy betaal op dit wat hulle verdien. (word vanaf inkomste afgetrek)
• Die belasting wat mense normal weg assosieer met belasting is gewone inkomsbelasting. Die wet bepaal verskillende
metodes om inkomste belasting te betaal- nl.SITE, PAYE and voorlopige belasting.

 Wat is ‘n belastingjaar? Vanaf 1 Maarts tot die einde van Februarie die volgende jaar.

 Wie betaal belasting? Alle individue wat enige vorm van inkomste ‘n jaar verdien in ‘n belasting jaar

 Hoekom moet ons belasting betaal?

• Die Regering gebruik belasting om die land te bestuur en te betaal vir, paaie, skole, hospitale pensioene en onderwysers se
salarisse. Hul betaal ook toelae uit belasting.

 Wat as ek nie belasting betaal nie?

• Dit is ‘n kriminele oortreding om nie belasting te betaal nie en indien jy gevang word, kan jy ‘n boete ontvang of tronk toe
gestuur word.

 Wie vorder belasting in?

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 7
• Die Suid-Afrikaanse Inkomste Diens (SAID)
• The South African Revenue Services (SARS)
 Verskillende soorte belasting
 BTW / VAT
• Belasting op Toegevoegde Waarde / Value Added Tax. Almal betaal 14% BTW op alle goedere wat hul koop.
Wanneer jy inkopies doen is dit reeds in die bedrag ingesluit. Die winkel betaal dit elke maand aan die regering oor.

 SIBW/SITE
• Standaard Inkomstebelasting op Werknemers / Standard income tax on employees.
• Hierdie belasting word betaal deur werknemers wat minder as R120 000 per jaar verdien.

 LBS /PAYE Lopende Betaalstelsel.

• Die belasting word afgetrek van jou salaris soos jy dit elke maand verdien as jy meer as R120 000 per jaar verdien.

 Sondebelasting/ Dirt taxes

• Belasting betaalbaar op goedere soos sigarette en alkohol.

 Invoerbelasting
• Betaalbaar op alle goedere wat in die land ingevoer word.

 Voorlopige belasting
WordTITLE
•PRESENTATION twee keer ‘n jaar betaal. 02/26/2024 8
• Belasting deur mense betaal wie nie elke maand of jaar dieselfde inkomste het nie. Byvoorbeeld, sportpersone wat
inkomste verdien as hul wen.
HUISWERK

 Akt 1 bl 35
 Akt 2 bl 36
 Akt 4 bl 38 – 39 (Eksamen oefening)

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 9

 Huiswerk antwoorde
Aktiwiteit 1: Voltooi die onderstaande konsepkaart met betrekking tot vandag se les.
 Leerders sal persoonlike antwoorde op hierdie aktiwiteit gee.

Aktiwiteit 2: Beantwoord die vrae wat volg.

1.1 Definieer die term ‘stereotipe’ en verskaf twee stereotipes wat leerders in die gesig staar wanneer hulle werk
soek. (1 + 2) (3)
 Stereotipe: ’n algemeen opvatting, maar vaste en oorvereenvoudigde beeld of idee van ’n spesifieke soort
persoon of ding. 
Enige TWEE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir EEN punt elk
• Vroulike leerders kan oor die hoof gesien word vir meer fisiese werk. 
• Werkgewers kan aanvaar dat hulle lui is omdat hulle tieners is. 
• Werkgewers mag glo dat leerders nie in staat is om logiese besluite op hul eie of vir hulself te neem nie. 
• Dat leerders wat hoë punte kry meer take/stres kan hanteer. 
• Al wat leerders wil doen, is om tyd op hul fone deur te bring. 
• Alle tieners is uitstekend met tegnologie. 
PRESENTATION TITLE 02/26/2024 10
1.2 Verduidelik TWEE maniere hoe stereotipering ’n negatiewe invloed kan hê met betrekking tot die keuse van
’n loopbaan. (2 × 2) (4)

 Enige TWEE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir TWEE punte elk (d.w.s. EEN punt vir
stelling en EEN punt vir motivering/verduideliking)

• Stereotipering kan loopbaankeuses beïnvloed as gevolg van rolle wat die samelewing vir spesifieke vaardighede
en/of bevoegdhede toegeken het  verwagtinge van ander beïnvloed hoe mans en vroue loopbaan- of studiekeuses
maak. 
• ’n Man kan inskryf vir kursusse wat vermoedelik manlik is, soos wetenskap, ingenieurswese en tegnologie. 
Vroue kan kursusse kies wat ooreenstem met hul idee van wat vroulik is, soos onderwys, verpleegkunde of iets
soortgelyks. 
• Mense is geneig om werk te vermy wat teen die algemene geslagstereotipe gaan  uit vrees vir negatiewe
oordeel. 
• Iemand kan hulself as minder bekwaam beskou ten opsigte van spesieke rolle wat aan die teenoorgestelde geslag
toegeken word  terwyl hulle wel oor daardie vaardighede beskik. 
• Om aan die samelewing se verwagtinge te voldoen, kan ’n individu ’n loopbaan kies volgens hul geslagsrol,  en
nie noodwendig hul eie belange nie. 
PRESENTATION TITLE 02/26/2024 11
1.3 Bespreek TWEE maniere waarop stereotipes binne die skoolomgewing kan veroorsaak dat
leerders deur opvoeders of ander mense in ’n negatiewe lig beskou word. (2 × 2) (4)

 Enige TWEE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir TWEE punte elk (d.w.s. EEN
punt vir stelling en EEN punt vir motivering/verduideliking)

• “Jocks” of meer sportiewe leerders kan beskou word as minder akademies bekwaam  omdat hulle
aan fisieke aktiwiteite deelneem. 
• Leerders met laer punte kan as ’n oorlas in die klaskamer beskou word  omdat opvoeders voel dat
hulle nie toepaslik kan optree of hulself kan beheer nie. 
• Vroulike leerders wat nie tradisioneel vroulik is of identifiseer nie, kan negatief beoordeel word deur
opvoeders/leerders  wat voel dat hierdie meisies nie in die toekoms goeie tuisteskeppers of moeders
kan wees nie. 

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 12

1.4 Stel TWEE strategieë voor wat skole in plek kan stel om stereotipering van hul studente uit te daag.
(2 × 2) (4)

 Enige TWEE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir TWEE punte elk (d.w.s. EEN
punt vir stelling en EEN punt vir motivering/verduideliking)

• Hulle kan personeel opvoed oor die gevare van stereotipering  sodat hulle bewus is van al die
gevolge. 
• Hulle kan werkswinkels aanbied om personeel baie alternatiewe denkprosesse rondom stereotipes te
leer v sodat hulle van tradisionele oortuigings herprogrammeer kan word. 
• Skole kan verseker dat enige hoorsê van stereotipes of gedrag wat stereotipes op skoolgronde versterk,
onmiddellik deur onderwysers aangespreek word  sodat individue kan leer en verander/of/sodat
personeel dit nie as aanvaarbaar beskou nie. 
• Hulle kan ’n anonieme opname vir die onderwysers skep om die stereotipes wat hulle in die gesig staar
te verduidelik en oplossings voor te stel.  Dit sal die werknemers en die onderneming as geheel in staat
stelPRESENTATION
om dieTITLEstereotipes op ’n effektiewe en spesifieke manier aan te spreek.
02/26/2024  13
Aktiwiteit 4: Eksamenoefening Bestudeer die volgende prent en beantwoord die vrae wat volg.

• Definieer die term ‘loopbaanveld’ en noem TWEE redes waarom ’n leerder hul loopbaanveldkeuse
deeglik moet oorweeg. (1 + 2) (3)

 Beroepsveld: ’n werkreeks of groep poste wat as ’n noue beroepsverhouding beskou word.

Enige TWEE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir EEN punt elk
– Leerders sal hulself nie beperk tot een enkele werk nie, maar eerder hulself opsies binne daardie veld
gee 
– Leerders is dalk nie 100 persent seker presies wat hulle wil doen nadat hulle die skool verlaat het nie,
en ’n loopbaanveld stel hulle in staat om net ’n algemene idee te hê om later mee te werk. 
– Dit sal groter buigsaamheid moontlik maak sodra hulle in die werkwêreld is (hulle kan tussen werke
verskillende beweeg) 

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 14

• Verduidelik VIER redes waarom graad 10-leerders ’n spesifieke loopbaanveld sal kies. (4 × 2) (8)

 Enige VIER van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir TWEE punte elk (d.w.s. EEN punt
vir stelling en EEN punt vir motivering/verduideliking)
– Hulle mag dit dalk geniet om met mense te werk  en voel dat hul gekose loopbaanveld hulle in staat stel
om gereeld met verskillende soorte mense te kommunikeer. 
– Hulle kan opgewonde wees oor die loopbaan en persoonlike geleenthede wat in daardie bedryf aangebied
word  , wat hul toekomstige werk vir hulle meer vervullend kan maak. 
– Hulle het moontlik deeglike navorsing oor verskeie loopbaanvelde gedoen  en gevind dat hul gekose
loopbaanveld die een is wat hulle die meeste interesseer/hulle die meeste geleenthede bied. 
– Hul gekose loopbaanveld kan goed werk met hul sterk- en swakpunte,  wat hulle kanse verhoog om
suksesvol te wees en op hierdie gebied uit te blink. 
– Hulle kan baie groeipotensiaal sien  en aangetrokke wees tot die langtermyn-aard van hierdie veld. 
– Hulle het dalk ’n idee wat hulle kan gebruik om ’n nis te skep of hul eie besigheid te begin wat met
hierdie veld verband hou,  wat beteken dat ondervinding in die veld hulle sal kan help. 

PRESENTATION TITLE 02/26/2024 15

• Beveel DRIE maniere aan om fondse te bekom vir verdere studies indien leerders nie beskikbare fondse het om by
’n tersiêre instelling te studeer nie. Dui ook in jou antwoorde aan hoe ELKE aanbeveling ’n leerder se studies en hul
toekoms in hul gekose beroepsveld kan bevoordeel. (3 × 3) (9)

 Enige DRIE van die onderstaande of enige relevante antwoorde vir DRIE punte elk (d.w.s. EEN punt vir stelling,
EEN punt vir motivering/verduideliking, EEN punt vir uitkoms)

– Hulle kan aansoek doen vir verskeie veldspesifieke beurse  wat hul onderrig sal dek mits hul punte bybly.  Dit
beteken dat hulle slegs op hul punte hoef te fokus wanneer hulle studeer en hul kans op akademiese sukses verhoog. 
– Hulle kan aansoek doen vir maatskappyspesifieke beurse  waar spesifieke maatskappye ’n waardige kandidaat sal
nomineer vir befondsing met die idee vir toekomstige indiensneming  Dit sal hierdie individue in staat stel om met
minder stres oor hul toekoms te studeer, aangesien
hulle byna ’n werk gewaarborg is nadat hulle studeer het of indien hulle goed presteer het.
– Hulle kan by verskeie maatskappye aansoek doen vir leerlingkappe  waar hulle vir ’n maatskappy kan werk terwyl
hul studies befonds of gesubsidieer word.  Dit sal dit nie net makliker maak om ’n werk te kry nadat hulle studeer het
nie, hulle sal ook die werkservaring
opdoen wat hulle bo ander aansoekers sal stel. 
– Hulle
PRESENTATION TITLE
kan aansoek doen vir ’n studielening  waar hulle geld by die bank02/26/2024 16
leen terwyl iemand anders borg staan. 
Dit kan hulle ’n beter kredietrekord gee as hulle besluit om hul eie onderneming in die veld te begin. 