विद्यालय आयुर्वेद तथा

योग शिक्षा कार्यक्रम

डा. एलिजा दाहाल
आयुर्वेद चिकित्सक
जिल्ला आयुर्वेद स्वास्थ्य के न्द्र
रत्ननगर, चितवन
आयुर्वेदीय जीवनशैली

दिन - २
 जीवनशैली
कु नैपनि व्यक्ति, परिवार वा समुदायको जिउने
तरिका

व्यक्तिकोनियमित आहार र विहारले उसको

जीवनशैली झल्काउँने
जीवनशैली स्वस्थ वा अस्वस्थ दुवै हुनसक्ने
 स्वस्थ
जीवनशैली अपनाए मानिस स्वस्थ हुने; सुखी र
लामो आयु बिताउने

 अस्वस्थजीवनशैली अपनाए मानिस रोगि हुने; दुखी

आउने बिताउने
स्वस्थ र अस्वस्थ जीवनशैलीका उदाहरण
स्वस्थ जीवनशैली
शारीरिक रुपमा सक्रिय हुने
स्वस्थकर आहारको सेवन
सदाचारको पालन
दुर्व्यसन नगर्ने
आधारणीय (रोक्न नहुने) वेग जस्तै
दिसा, पिसाब, भोक, निद्रा, उल्टी
आदिलाई नरोक्ने
व्यक्तिगत, पारिवारिक र सामुदायिक
अस्वस्थ जीवनशैली
विलासी र निष्क्रिय जीवन बिताउने
अस्वस्थकर आहारको सेवन
लोभ, इर्ष्या, क्रोध आदि गर्ने
रक्सी, चुरोट, खैनी आदिको सेवन
यी वेगहरुलाइ रोक्ने वा बल गरेर
निकाल्ने
सरसफाइमा ध्यान नदिने र फोहोर
 जीवनशैलीलाई दुई समुहमा विभाजन गर्न सकिन्छ:-

 आहार (खानपान सम्बन्धि)

 विहार (क्रियाकलाप सम्बन्धि)
 आहारशैली
 व्यक्तिको खाना खाने शैली वा तरिका

 यसले मानिसको शारीरिक तथा मानसिक स्वस्थसँग सम्बन्ध

राख्ने
 आहार सम्बन्धि के हि नियम
 सफा र ताजा भोजन सेवन
 दैनिक भोजनमा अन्नका साथै खेतबारीमा उत्पादन हुने मौसम
अनुसारको साग-सब्जी र फलफु लको पनि प्रयोग
 सन्तुलित आहारको प्रयोग
 दिनभरिमा ३-४ घन्टाको फरक पारेर ४-५ पटक
ठिक्क मात्रामा खानेकु राको सेवन
 भोक लागेको बेलामा मात्र खानेकु रा सेवन
 दिनको तुलनामा रातिमा हलुका, सजिलै पच्ने र
मात्रामा थोरै आहारको सेवन
 खाना राम्रोसँग चपाएर खाने
 भोजन गर्दा पेटलाई चारवटा भागमा कल्पना गर्दै, दुई भाग
ठोस पदार्थ (भात, तरकारी)को लागि, एक भाग जलीय पदार्थ
(दाल, पानी) को लागि र एक भाग खाली नै राख्ने
 भोजनको लगतै धेरै पानी पिउने, कडा खालको काम गर्ने,
जोड़ले हास्ने आदि काम गर्न नहुने
 ऋतुअनुसार पाचन शक्ति गड्बड् हुनेहुँदा सोहि आधारमा
भोजन गर्नुपर्ने
 केहि खाद्य पदार्थ एकअर्कासँग वा एक आपसमा मिलाएर
खान नहुने
BONUS
 परिचय
 भिरपाखा, पहाडी ओसिलो ठाउँमा पाइने झार जातिको बिरुवा
 हाल नेपालका विभिन्न ठाउँमा यसको व्यवसायिक खेती गरिने
 इलाम अलैची खेतीका लागि प्रसिद्ध
 फल = बास्नादार, कालो, लाम्चो, उपयोगी भाग
 उपयोग
 अधिक प्यास
 शरीरका अंगमा जलन
 कमजोर पाचनशक्ति
 साँस गनाउने
 मात्रा
 बीजलाई मुखमा राखेर चुस्न सकिने

 बिजको चूर्ण= १-३ ग्राम, मनतातो पानीसँग

 परिचय

 ४-८ फिट अग्लो, झाडीदार बोट

 हाँगाको टुप्पोमा झुप्पा परेको सेतो फु ल फु ल्ने
 फू ललाई हेर्दा सिंहको मुखजस्तो देखिने
 पात, फू ल = उपयोगी भाग
 उपयोग
 खोकी
 दम
 पिनास
 नाक तथा मलद्वारबाट रगत बग्ने
 मात्रा
 वयस्कले प्रयोग गर्ने मात्रा:-
o चूर्ण:
२-३ ग्राम, मनतातो पानीसँग वा चिया जस्तो
उमालेर
o रस: ५-१० मि.लि.
धन्यवाद