Francja przed rewolucją

Absolutyzm a I RP

• Polska nowoczesność i brak absolutyzmu

• Jedlicki, Sowa, Kizwalter, Kula i wielu wielu innych

• Absolutyzm i unifikacja państwa – przynajmniej próba/rozpoczęcie procesu

• Alexis de Tocqueville „Dawny rząd i rewolucja”: rewolucja nie stworzyła

niczego nowego, a jedynie zniosła fasadę – czyli absolutyzm i jego feudalna
proweniencja jako fasada, a społeczeństwo francuskie jako to, co kryło się za
nią

• Francja w 1789 r. była o wiele nowocześniejsza społecznie niż I RP – brak

pańszczyzny, również częściowe uwłaszczenie chłopów, brak przymusu
ekonomicznego (choć również brak praw politycznych)
 Absolutyzm
(na podstawie rozdziału z podręcznika prof. Jana Baszkiewicza)
• Ustrój, w którym władca „konfiskuje” prawa polityczne poddanych

• Największym beneficjentem (oprócz władcy) są: mieszczaństwo lub szlachta

–> przykład Dania w 1660 r. (mieszczaństwo+król) oraz Szwecja w 1680 r.
(szlachta+król)

• Największym przegranym jest: Arystokracja -> w przypadku Francji

absolutyzm rozkwita po zwalczeniu przez monarchię frondy

• Legitymizacja i propaganda: do czego absolutyzm się odwołuje?

• I. Religia, II. ”Dawność” – w przypadku religii jest to możliwe dzięki
gallikanizmowi

• „Nie gwarantuje nikomu indywidualnej pomyślności, ale całej społeczności

ład” -> z czasem odwołuje się również do mieszczańskiego utylitaryzmu
 Absolutyzm c.d.

• system bezalternatywny i bezdyskusyjny

• Koniunktura gospodarcza a ocena rządów – Ludwik XV jako władca nieudolny, ale

korzystający z dobrej koniunktury, a Ludwik XVI o wiele sprawniejszy i przejęty
swoją rolą, ale w gorszych warunkach

• Absolutyzm a XX wieczne totalizmy – czy można je zestawić?

• Nie, absolutyzm nie miał intencji kontrolowania umysłów poddanych

• Biurokracja – czyli to, czego zabrakło w I RP, a było siłą i oparciem monarchii
absolutnej w innych państwach – nawet jeśli z dzisiejszego punktu widzenia było
dalece niedoskonałe (Simancas)

• lettre de cachet – wyraz możliwości króla Francji – uwięzienie nawet dożywotnie

bez żadnego wyroku, a jedynie z polecenia władcy

• Młynarz z Sanssouci (tzn. młynarz Arnold i nie z Sansouci w Poczdamie)

• Noblesse de robe i Noblesse d’epee – szlachta togi i szlachta miecza

 monarchia za Merowingów i
wczesnych Karolingów
• monarchia patrymonialna - po Chlodwigu państwo niemal cały czas podzielone

• decentralizacja:

• Merowingowie szukają sojuszników wśród wielmożów -> dobra królewskie mają

jednak szczególny status (zwolnienie z danin i podatków na zasadzie
immunitetu)-> królowie chcąc wzmocnić władzę (zdobyć sojuszników) osłabiają
ją (tracą realną kontrolę nad domeną)

• 614 - edykt Chlotara II - zobowiązuje się mianować lokalnych urzędników

spośród lokalnej arystokracji i potwierdza dotychczasowe uprawnienia

• nie udają się próby stworzenia wasalnej struktury hierarchicznej -> wykształca się
zasada „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”
 władza królewska VI-X w.
• prawodawcza: • pozostała:

• wywodzi się z bannusu - wydawania • władza administracyjna

rozkazów zabezpieczonych wysoką karą
• uprawnienia skarbowe
• początkowo prawo ma charakter osobowy;
z czasem wypierany na rzecz zasady • uprawnienia wojenne
terytorializmu
• uprawnienia sądowe
• Leges Barbarorum (Lex Salica,
Ripuaria, Alamanorum); Leges • opieka nad kościołem
Romanae Barbarorum

• kapitularze: 1) dodawane do spisów prawa

zwyczajowego; 2) samodzielne (na
podstawie bannusu); 3) capitulare
missorum

• konstrukcja złego zwyczaju

 organizacja państwa do X w.
• początkowo demokracja wojenna: wiece-zebrania wolnych
Franków

• wraz z rozwojem struktury wasalnej pojawiają się placita -

zjazdy dygnitarzy (seniorów) oraz duchownych -> z czasem
wytwarza się z tego Rada Królewska

• dwór królewski - majordomus->seneszal; koniuszy, cześnik,

skarbnik, palatyn itd

• za Karolingów - silne włączenie duchowieństwa w

zarządzanie państwem profesjonalizuje dwór
 zarząd lokalny w okresie
patrymonialnym
• hrabstwa (comitatus) dowodzone przez hrabiów- funkcje przede
wszystkim wojskowe, potem sądowe i administracyjne

• najpierw powoływani przez władców; od 614 z lokalnej

arystokracji

• hrabstwa dzielą się na centeny dowodzone przez centenariusów

• tereny pograniczne - marchie dowodzone przez margrabiów

• missi dominici - kontrolerzy (świecki+duchowny) urzędników; dbają

o wykonywanie praw
 fragmentaryzacja feudalna i problem sukcesji
• 843 - traktat w Verdun-> część Karola Łysego (państwo zachodniofrankijskie) ulega daleko
posuniętej feudalizacji i osłabieniu władzy monarchicznej

• 987 - umiera bezpotomnie Ludwik V; elekcja Hugo Kapeta z Ile de France -> powstaje
zwyczaj desygnacji (rex designatus) następcy za życia króla

• Filip II August (1185-1224) - w dużej mierze kończy z feudalną fragmenaryzacją znacząco

wzmacniając domenę; najstarszy syn w chwili śmierci króla zostaje następcą tronu

• synowie Filipa IV- Ludwik X, Filip V i Kxarol IV nie mają synów -> kontrowersje sukcesyjne
stają się jednym z powodów wojny stuletniej

• interpretuje się prawo salickie tak, by wykluczyć Edwarda III, syna córki FIV od
dziedziczenia -> tron przekazuje się Filipowi Walezjuszowi, synowi syna FIlipa III

• le roi est mort, vive le roi - skonstruowane na zasadzie sezyny

• traktat w Troyes 1420 - Karol VI chce przekazać tron Henrykowi V (królowi Anglii)
wydziedziczając swojego syna Karola VII -> interpretacja, że sukcesja wchodzi w skład
praw fundamentalnych, których król nie może naruszać
 zarząd centralny w okresie
monarchii stanowej
• dwór/curia regis - standardowy skład - seneszal;
kanclerz, komornicy, skarbik itd

• z curia regis wyodrębnia się: parlament do spraw

sądowych (później Parlament Paryża); Izba
Obrachunkowa (najwyższy organ skarbowy); powoli -
węższa Rada Królewska

• wielki zjazd feudalny - concilium - najistotniejsze sprawy

królestwa
 uprawnienia prawodawcze i podbudowa
teoretyczna niezależności króla od XI w.
• uprawnienia prawodawcze króla ograniczone do domeny królewskiej i wasali (władza
senioralna)

• król jako strażnik ładu: 1155 r. - pokój ziemski ogłoszony na concilium feudalnym za zgodą
możnych - teoretyczny początek władzy prawodawczej króla francuskiego

• konstrukcje prawnicze - powstaje grupa prawników-ideologów władzy królewskiej

• XIII w. - teoria ordonansów Philippe’a de Beaumanoira - ordonansy mają moc

obowiązującą, jeżeli są wydane: a) z przyczyny rozumnej; b) dla ogólnego pożytku; c) na
Wielkiej Radzie Feudalnej (potem Stanach Generalnych); d) zgodne z prawem boskim; e) i
dobrym obyczajom (prawem zwyczajowym)

• od XVI w. - pojawia się zasada, że ordonansy muszą być rejestrowane przez parlamenty

• od XIII w. - doktryna niezależności od cesarza -> rex imperator in regna suo; mogącego
wydawać prawo (leges w rozumieniu prawa rzymskiego)

• od XIII w. - doktryna niezależności od papieża - gallikanizm

 Stany Generalne
• 1302 r. - Filip IV żeby zdobyć poparcie w sporze z Bonifacym VIII

• skład - osoby wskazane przez króla i wyłącznie jego wasale

• z czasem wykształca się zasada reprezentacji wśród szlachty-wasali (przedstawiciele

wasali); kleru; od 1483 wybory w stanie trzecim

• SG szybko zdobywają uprawnienia podatkowe ze względu na powszechność

immunitetów przyznawanych szlachcie, duchowieństwu i miastom - SG są dobrym
miejscem na szukanie zgody na podatki

• SG nie zawsze się zgadzają; królowie odwołują się do stanów prowincjonalnych

(zgromadzeń z prowincji), co powoduje dualizm podatkowy

• 1439 - zgoda SG na taille do sfinansowania armii-> SG od tej pory powoli tracą

znaczenie
 skarbowość
• ewolucja prawa lennego - auxilium może być częściowo
pieniężne

• la taille - pobierane w domenie królewskiej z plebejuszy

• regalia królewskie

• od XIV w - gabelle (podatek od soli, b. ważny)

• od 1435 - aide royale; zastąpiony w 1439 przez taille royale -

podatek bezpośredni od ziemi nakładany na nie-szlachtę; o
jego wysokości samodzielnie decyduje król
 administracja skarbowa
• dualizm fiskalny - istnieją służby
fiskalne Stanów Generalnych i
stanów prowincjonalnych

• stąd podział na kraje elekcji

(władze fiskalną wykonują elekci z
ramienia SG; w okresie 1614-1789
intendenci królewscy); kraje stanów
(władzę fiskalną wykonują stany
prowincjonalne w porozumieniu z
intendentami); kraje obciążone
bezpośrednio (wysokość podatków
ustala bezpośrednio król)
 zarząd lokalny i sądownictwo
• zarząd lokalny i sądownictwo królewskie:

• prewoci - dawni zarządcy majątku królewskiego; od XII w. stają się de facto

urzędnikami państwowymi pełniącymi funkcje administracyjne, sądowe, podatkowe i
policyjne (działają jako sądy królewskie I-szej instancji)

• baliwowie (na północy i wschodzie) i seneszalowie (na południu i zachodzie) -

upowszechniają się w XIII w.; nadzorują kilku prewotów: kontrolują wdrażanie
decyzji królewskich i działają jako instancja odwoławcza od wyroków prewotów oraz
I-sza instancja w sprawach dot. szlachty

• od sądów baliwów odwołania do parlamentów (do XV w. istnieje tylko Parlament

Paryża)

• sądownictwo senioralne - zróżnicowane uprawnienia seniorów oparte o immunitety;

istnieją pewne możliwości ingerencji sądów królewskich
 budowanie absolutyzmu XVI-
XVIII w.
• przewalczanie partykularyzmów wewnątrzdynastycznych - ograniczanie apanaży

• podporządkowanie arystokracji - zamknięcie jej na Wersalu + zastępowanie noblesse d’epee

poprzez noblesse de robe

• odsunięcie Stanów Generalnych od tworzenia prawa - nowa doktryna króla-prawodawcy

• w II poł XVI wieku SG spotykają się 5 razy; w XVII w. tylko w 1614; potem 1789

• marginalizacja stanów prowincjonalnych

• podporządkowanie kościoła:

• układ w Bolonii 1516 - królowie nominują biskupów

• edykt nantejski 1598-1685 - król głową kościoła kalwińskiego (hugenotów)

• 1682 - artykuły gallikańskie

• ciągła walka z parlamentami - parlamenty wykorzystują prawo remonstrancji

 aparat urzędniczy w okresie
absolutyzmu
• bardzo rozbudowany dwór, przy czym większość stanowisk na dworze ma czysto symboliczne
znaczenie

• urzędnicy centralni:

• Kanclerz - przygotowywanie ordonansów i faktyczne przewodniczenie sądom; wchodzi w skład

wszystkich rad

• generalny kontroler finansów/nadindendent finansów - polityka podatkowa i gospodarcza

państwa

• sekretarze stanu (sprawy zagraniczne, wojna, marynarka, Maison du Roi, sprawy protestantów)
- rodzaj wyspecjalizowanych ministrów

• Rada Królewska - wyodrębniła się z curia regis:

• Rada Stanu (Ściślejsza) - sprawy międzynarodowe; Depesz (administracja wewnętrzna);

Finansów (doradzanie generalnemu kontrolerowi finansów); Spraw Procesowych (sądownictwo
kasacyjne)
 administracja
• podział urzędów na:

• offices - nieusuwalne, dożywotnie, czasem dziedziczne urzędy nie

wymagające kwalifikacji i nie wiążące się z realnymi kompetencjami;
rozbudowana praktyka kupowania tych urzędów (paulette – podatek od
posiadania/nabycia urzędu)

• urzędy komisaryczne - na podstawie upoważnienia (commission)

królewskiego

• gubernatorzy - zarządcy w kilku baliwatach; za LXIV ich funkcje

faktycznie b. ograniczone

• intendenci - faktycznie zastępują gubernatorów; szerokie kompetencje

skarbowe, administracyjne i sądowe;
 sądownictwo przed rewolucją
• sądownictwo partymonialne b. ograniczone - prawie zawsze można odwołać się do sądu
królewskiego

• sądownictwo królewskie (delegowane) - sądy prewotalne-> sądy baliwalne->sądy

prezydialne-> parlamenty-> ewentualnie kasacja do Rady Stron Procesowych

• sądownictwo królewskie (zastrzeżone) - wykonuje je osobiście król lub Rada Stron

Procesowych:

• ewokacja (wywołanie sprawy toczącej się przed innym sądem przed sąd królewski);
committimus (przyznanie przywileju jurysdykcyjnego); rozstrzyganie placetów
(petycji o sprawiedliwość); kasacje wyroków (można odwołać się do króla z prośbą o
uchylenie wyroku z powodu naruszenia prawa); listy opieczętowane (lettres de
cachet; forma wyroku bez faktycznego postępowania sądowego)

• sądy specjalne - skarbowe, admiralskie, leśne itd

 sądownictwo przed rewolucją -
Parlament Paryski
• obejmuje 2/3 kraju

• prawo remonstrancji - prawo odmowy rejestracji ordonansu, gdy godzi w

prawa fundamentalne:

• procedura lit de justice

• Izby:

• Izba Wielka - cywilne i karne jako instancja odwoławcza od wyroków

baliwialnych (prezydialnych) i sądu prewota Paryża; Isza instancja
przy obrazie majestatu; rejestracja aktów prawnych

• Izba Wieżyczki - sprawy, w których grozi kara śmierci; galery lub

wygnanie

• Izba Dochodzeń - przygotowywanie projektów wyroków dla Izby

Wielkiej; od XVI w. samodzielnie także drobne sprawy kryminalne

• Izba Skarg - rozstrzyganie spraw osób objętych committimus