Зээлийн гэрээ

Б.Буянхишиг
Сэдвийн агуулга, зорилго:

• Зээлийн гэрээний ойлголт үндсэн шинж,

эрх зүйн зохицуулалтын талаар мэдлэг
олгоно.
• Олгох чадвар: Зээлийн гэрээтэй
холбоотой асуудалд эрх зүйн дүгнэлт
хийх чадвар эзэмшүүлнэ.
Унших материал:

• Б.Буянхишиг “Иргэний эрх зүйн тусгай анги” 2010 он, УБ

хот.,159-167-р тал
• Улсын дээд шүүх “МУ-ын Иргэний хуулийн тайлбар-Гэрээний
эрх зүй 1” 2007 он, УБ хот.,95-113 дахь тал
• Б.Буянхишиг “Иргэний эрх зүйн тусгай анги” 2011 он, УБ
хот.,245-256-р тал
• Б.Улаанбаатар “Иргэний эрх зүйн тайлбар толь” 2005 он, УБ
хот.,56-р тал.
• “МУ-ын иргэний хуулийн тайлбар”2015 он, УБ хот. 559- 567-р
тал.,
• Т.Мөнхжаргал “Монгол улсын иргэний эрх зүй-үүргийн тусгай
төрөл” 2015 он, УБ хот.,36-40-р тал.
Хууль тогтоомж:

• Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр

тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хууль (Төрийн мэдээлэл
сэтгүүл, 1996 он, №1); хүчингүй болсон
• Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль (Төрийн мэдээлэл
сэтгүүл, 2004 он, №3);
• Үл хөдлөх хөрөнгийн барьцааны тухай хууль (Төрийн мэдээлэл
сэтгүүл, 2009 он, №28);
• Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эрхийн улсын
бүртгэлийн тухай хууль (Төрийн мэдээлэл сэтгүүл, 2003 он,
№25)
•
Холбогдох хууль тогтоомж:

• Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль;

• Үл хөдлөх хөрөнгийн барьцааны тухай хууль;
• Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой
эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хууль;
• ИХ-ийн хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой
зохицуулалтууд
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
• Зээл олгогч субьектээр нь:
• Хувь этгээдээс олгосон зээл, ИХ-ийн §§281-286
• Банк, санхүүгийн байгууллагаас олгосон зээл, ИХ-ийн §§451-453
• Зээлийн обьектоор нь: эд хөрөнгө ба мөнгө зээлэх
• Зээлдэгчийн хувийн шинжээр нь:
• Хэрэглэгчийн болон бизнесийн зээл
• Тусгай төрөл: Хадгаламжийн гэрээ, ИХ-ийн §454-456
• Бодит байдал дээр талууд хүү/ төлбөр чухалчилдаг
• Найз нөхдийн хоорондох зээл
• Зээлийн харилцаа:
- банк, хадгаламжийн касснууд, ХЗХ, аж үйлдвэрийн салбар дахь
хөрөнгө оруулалт, ЗЗНДН-ийн зээл тусламж
Зээлийн гэрээний гол нөхцөл, ИХ-ийн §195.2:
• Иргэд хоорондын зээл, § 281
Зээлдүүлэгчийн үндсэн үүрэг: Зээлдэгчийн үндсэн үүрэг:
- Мөнгө - ижил төрөл, тоо, чанар, хэмжээ
- Бусад эд хөрөнгө бүхий эд хөрөнгө буцаан өгөх

• Банк, санхүүгийн байгууллагын зээл, ИХ-ийн §451:

- Зөвхөн мөнгө
• Нэмэлт тохиролцоо:
- Хүү төлөх үүрэг – хүчинтэй нөхцөлд хүү төлөх
§4. ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
 Эд хөрөнгө хөлслөх гэрээ,
§§287, 302, 318
 Эд хөрөнгийг үнэ төлбөргүй
ашиглах, §339
 Жишээ нь:
А хөршүүдээсээ 1 авдар пиво
зээлжээ. Гэрээний төрөл?
 Хадгалалт, §§ 422, 428
Жишээ нь: Банкинд мөнгөө
хадгалуулах болон бэлэн
мөнгөний дансыг дүгнэ!
 Бэлэглэл, § 276
Жишээ нь: Мөнгөний асуудалд
орсон Б-ийн гуйсны улмаас А
түүнд мөнгө өгчээ.
- Э хөршөөсөө давс “зээлэв”.
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
Мөнгө зээлэх гэрээ • Эд хөрөнгө зээлэх гэрээ
= Конзэнсуал буюу зөвшилцлийн - төрлийн шинжээр тодорхойлох эд
үндсэн дээр байгуулагдах гэрээ хөрөнгө
мөн - нэг бүрийн шинжээр тодорхойлох
 §282.4: зөвхөн тооцох заалт эд зүйлс
 Агуулга: /ижил төстэй эд зүйлийг эргүүлж
өгөх боломжгүй/
1. мөнгө шилжүүлэх
2. Хүү төлөх, §282
- хариу төлбөргүй
3. Хүүгүй зээл, § 281
- хариу төлбөртэй
Зээлийн гэрээ:

Гэрээнд оролцогч субьектээр нь:

• Ердийн зээл, §§281-286
• Банкны болон зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэгч байгууллагаас
авсан зээл, §§451-453
• Хадгаламж, §§454-456
Сүүлчийн 2 төрөлд зөвхөн мөнгө обьект нь байна.
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
• Гэрээ хүчин төгөлдөр эсэх - §56.1.1-г анхаарах:
= дэндүү өндөр хүү төлөхөөр тохирсон бол нийтээр хүлээсэн зан
суртахууны хэм хэмжээнд харшилсан эсэх
- ердийн зээлийн хувьд ТА-н шийдэл: §282.3
• Гэрээ ИХ-н §56.1.1-р хүчин төгөлдөр бус байх:
- Зээлдүүлэгч, зээлдэгч 2 илт тэгш бус харьцаатай
= төлөх хүү нь харьцангуй өндөр
/ зах зээлийн харьцуулалт хийх – гэрээ 12% илүү бол эсвэл нийт төлөх
хөлс нь гэрээний үнэтэй тэнцүү бол/
- Гэрээнд §§203-ийг зөрчсөн олон заалт агуулагдсан
• Үр дагавар: § 56.5/ § 56.6/ § 492
зээлдэгч мөнгийг авсан хэлбэрээрээ буцаан төлөх үүрэг
Зээлийн гэрээ
• Гэрээний чөлөөт байдлын зарчим:
• Өөр гэрээний үүргийг зээлийн гэрээний хэлбэрт
оруулах – 2 арга зам:
• Хуучин өр хэвээр үлдэх/ зээлийн гэрээний
зохицуулалт /+/
• Хуучин өрийг бүрмөсөн солих
• Үр дагавар:
• сүүлийн тохиолдолд барьцааны эрх дуусгавар
болно
• Шаардлагаас үл хамаарсан өр хүлээн авах тохиролцоо
=шинээр үүрэг хүлээх тохиролцоо /+/
• Хуучин өр үгүй - үндэслэлгүй хөрөнгөжих, §§492
Жишээ

а/. А худалдаж авсан эд зүйлийнхээ

үнийг төлөөгүй тул алтан цагаа Х-д
барьцаа болгон үлдээжээ. Сүүлд
талууд А үнийг зээлсэн, 4%-ийн хүү
төлнө хэмээн харилцан тохиролцов. А
цагаа эргүүлэн нэхэв.
§4. ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
Хүүтэй зээл Хүүгүй зээл
 2 талт хэлцэл, 2 талт гэрээ - 2 талт хэлцэл, гэвч хоёр талт
гэрээ биш, 1 талт гэрээ
- Хэлбэр: § 282.3
- Хугацаанаас өмнө төлөх эрх,
§56.1.5 / §42.10/ §283.2
- зээлдүүлэгч: мөнгө буюу
хүү шаардах эрх, §123
- Зээлдэгч: хүү–гол үүрэг,
§283.4 жил бүр ?
 Мөнгө эргүүлж өгөх нь
зээлтэй уялдаа холбоо
байхгүй гол үүрэг
 §209 татгалзах эрх /-/
Жишээ:

б/. А нь Б-д хүүтэй зээл 5 жилийн

хугацаатай олгожээ. Б хүүгээ төлж
чадахгүй хэсэг хугацаа өнгөрсөн тул А
ИХ-ийн §225-г баримтлан гэрээнээс
татгалзахаа мэдэгджээ. Б зээлийн гэрээнд
§225-г хэрэглэх боломжгүй гэж үзэж байв.
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
• Жирийн нөхцөлд зээлийн гэрээг цуцлах, § 283
а/. Хугацаа тогтоогоогүй, §283.1:
- зээлдүүлэгч шаардсанаар – мөн зээлдэгч хүсвэл
б/. Хугацаа тогтоосон, §283.3:
- талууд урьдчилан тохирсон эсвэл
- зээлдүүлэгч зөвшөөрсөн
• Зээлийн гэрээг цуцлах онцгой нөхцөл, § 284
а/. Зээлдэгчийн эд хөрөнгийн байдал доройтсон +
зээлийг буцаан төлөх чадваргүй болсон, § 284.1
б/. Зээл өгөхөөс өмнө дээрх нөхцөл байдал бий болсон
байсан, § 284.2
• Татгалзах эрх, §285
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
Барьцаалан зээлдэх гэрээ, ИХ-ийн §286 хүчингүй болсон
• Барьцаалан зээлдэх газар Зээлдэгч
- мөнгө /барьцаа: хөдлөх - хүү + барьцаа
• Хэлбэр: §286.5
• Мөнгө/ хүү/-/ Барьцааг худалдах
• Комисс, §§413-419 Дуудлага худалдаа, §197
• §286.6: §§ 157 - 159
- хадгалалт
- худалдах тухай зээлдэгчд мэдэгдэх үүрэг
- хэд хэдэн барьцааны зүйлээс шаардлага хангахыг нь сонгох
- үнийг шинжээчээр тогтоолгох
- барьцааны зүйлийг шударгаар олж авах боломжтой
Тохиолдол:
• Жишээ:
А барьцаалан зээлдэх газраас 5 сая төгрөг зээлэхдээ
барьцаалах хөрөнгө гэх юм үгүй тул иргэний үнэмлэх,
жолооны үнэмлэх, байрны ордероо барьцаалав. А зээлээ
төлөөгүй бөгөөд Б нэхэмжлэхэд нь гэрээ хүчин төгөлдөр бус
гэжээ.
А, Б хоёр дээрх тохиолдолд ямар эрхтэй вэ?
Шийдэл:
• Зээлийн гэрээ байгуулагдсан уу? - §286
- Харилцан тохиролцоо /+/, Хэлбэр /+/
• Хүчин төгөлдөр үү? - §56.1.1?
Дээрх бичиг баримт барьцааны зүйл болох
үндэслэлгүй – барьцааны зүйл нь тодорхой үнэлгээтэй
байж, түүний үнээс гүйцэтгээгүй үүргийг хангуулах
боломжтой байх учиртай
Тохиролцоо хүчин төгөлдөр бус
• Үр дагавар: хүү анз төлөхгүй
• Мөн 56.6-гаар баримт бичиг/ мөнгийг эргүүлэн
шаардана
• Барьцаалан зээлдэх газар /-/
• Бусад этгээд зээлсэн бол, §§ 153-185
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
г/. Б банк А-д ипотек барьцаалан зээл
олгожээ. 10 жилийн хугацаа тогтоосон
бөгөөд 6%-ийн хүүтэй аж. А жилийн
дараа ажлаа сольж, байшингаа зараад
нүүх болжээ.
Зээлийн гэрээг цуцалж болох уу?
ЗЭЭЛИЙН ГЭРЭЭ
а/. §189.1: Гэрээний талууд хуулийн хүрээнд гэрээг чөлөөтэй
байгуулах, агуулгыг өөрсдөө тодорхойлох эрхтэй тул
тохиолцооны үндсэн дээр ХХАГ-ний үнэ төлөх үүргийг
зээл болгон тохирч болно. Тиймээс дээрхийг 2 аргаар
шийдэж болно:
1. Хуучин үүрэг хэвээр үлдсэн:
- гэхдээ тохиролцооны улмаас дээрх үүрэгт зээлийн гэрээний заалтууд үйлчилнэ.
Үүргийн хэлбэр л өөр болсон болохоор талууд байсан барьцаа болон татгалзах эрхээ
хадгалж үлдэнэ. Тиймээс Х цагийг эргүүлж өгөх үүрэггүй. Уг үүрэг хэвээр үлдэж
байгаа тул түүний оронд авсан барьцаа ч мөн үлдэж, шинэ хэлбэрийн барьцаа болно.
2. Талуудын хүсэл зоригийг тайлбарлахад ХХАГ-ний үүрэг бүр
мөсөн дуусгавар болоод шинэ зээлийн гэрээний үүрэг үүсэх байвал
хуучин барьцааны эрх харилцан үүрэг байхгүйн улмаас дуусгавар
болно.
Гэхдээ шинэ үүрэг үүсгэх хүсэл зориг /-/
Тиймээс цаг барьцаанд үлдэнэ.