Sądy w Polsce

Dr hab. Małgorzata Podolak

Konstytucja

 art. 175 ust. 1 wymiar sprawiedliwości w

Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy
powszechne, sądy administracyjne i
sądy wojskowe
Podstawy prawne
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia
1997 r.
 Prawo o ustroju sądów powszechnych z 27 lipca 2001
r.
 Prawo o ustroju sądów wojskowych z 21 sierpnia 1997
r.
 Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca
2002 r.
 Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o Sądzie
Najwyższym
 Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o Krajowej Radzie
Sądownictwa.
Sąd Najwyższy- organy

 I Prezes Sądu Najwyższego

 Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z
izb)
 Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu
Najwyższego
 Zgromadzenie sędziów izby Sądu
Najwyższego (dla każdej z izb)
 Kolegium Sądu Najwyższego
I Prezes SN

 Powołuje go Prezydent RP na 6 lat

spośród sędziów Sądu Najwyższego w
stanie czynnym a wyboru dokonuje
spośród dwóch kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
 I Prezes SN z urzędu jest
Przewodniczącym Trybunału Stanu
I Prezes SN

 Małgorzata Gersdorf od 30 kwietnia

2014 r. do 30 kwietnia 2020
Obecnie

 Od 26 maja 2020 r. sędzia Małgorzata

Manowska
Izby Sądu Najwyższego
 Cywilna (31 sędziów)
 Karna (28 sędziów)
 Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (19 sędziów)
 Wojskowa (9 sędziów)
 Izba Dyscyplinarna zawieszona od 8 kwietnia 2020, kiedy to TSUE
wydał orzeczenie, w którym „zobowiązał Polskę do natychmiastowego
zawieszenia stosowania przepisów krajowych dotyczących właściwości
Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych
sędziów.
 Do jej właściwości należały sprawy dyscyplinarne sędziów Sądu
Najwyższego, adwokatów, notariuszy, radców prawnych, sędziów sądów
wojskowych i powszechnych, prokuratorów, sprawy z zakresu prawa
pracy i ubezpieczeń społecznych dotyczące sędziów Sądu Najwyższego
oraz z zakresu przeniesienia sędziego Sądu Najwyższego w stan
spoczynku
Kompetencje

 Nadzór nad nad działalnością sądów

powszechnych i wojskowych w zakresie
orzekania – jest to tzw. nadzór
judykacyjny (art. 183 ust. 1 Konstytucji).
Kompetencje

 Rozpoznawania protestów wyborczych

oraz stwierdzania ważności wyborów
parlamentarnych, prezydenckich, a także
ważności referendum ogólnokrajowego i
konstytucyjnego.
Kompetencje

 Rozstrzygania nadzorczego w stosunku

do samorządów zawodowych:
adwokatów, radców prawnych oraz
notariuszy.
 Opiniowania aktów prawnych i ustaw.
Kompetencje

 Rozpatrywanie skarg kasacyjnych na

orzeczenia Trybunału do Spraw Sportu
przy Polskim Komitecie Olimpijskim.
 Wykonywanie innych czynności
wskazanych przez ustawy.
Sądy powszechne

 Rejonowe (323)
 Okręgowe (45)
 Apelacyjne (11)
Sąd Rejonowy
 Są powoływane i znoszone decyzją Ministra
Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii
Krajowej Rady Sądownictwa w drodze
rozporządzenia.
 Obszar właściwości sądu rejonowego
obejmuje obszar jednej lub więcej gmin. W
uzasadnionych wypadkach w jednej gminie
można utworzyć kilka sądów. Poza siedzibą
sądów rejonowych Minister Sprawiedliwości
może tworzyć wydziały zamiejscowe.
Sąd rejonowy - struktura
 cywilny,
 karny,
 rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)
 pracy (pracy i ubezpieczeń społecznych w sądach
rejonowych mieszczących się w miastach będących
siedzibami sądów okręgowych, w których utworzono
wydziały ubezpieczeń społecznych),
 ksiąg wieczystych,
 gospodarczy (w sądach rejonowych mieszczących się
w miastach będących siedzibami sądów okręgowych),
Wydział Cywilny
 o prawa majątkowe, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75.000 zł,
 o zapłatę,
 o naruszenie posiadania,
 o wstąpienie w stosunek najmu,
 o eksmisję,
 o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem faktycznym,
 o rozstrzygnięcie co do aktów stanu cywilnego,
 o stwierdzenie nabycia spadku,
 o dział spadku,
 o podział majątku wspólnego,
 o zasiedzenie,
 o zniesienie współwłasności,
 o nadanie klauzuli wykonalności,
 o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu egzekucyjnym,
 skarga na czynności komornika,
 w przedmiocie egzekucji z nieruchomości.
Wydział karny
 zakresu prawa karnego, karnego skarbowego i sprawy wykroczeniowe z
obszaru właściwości Sądu.
 przekazanych z Prokuratury wraz z aktem oskarżenia lub wnioskiem o
umorzenie postępowania karnego,
 o zastosowanie tymczasowego aresztowania skierowanymi przez
Prokuraturę,
 wniosków stron dotyczących spraw w toku,
 zażaleń na postanowienia wydane w toku postępowania
przygotowawczego,
 o uchylenie mandatów,
 o wykroczenia w pierwszej instancji,
 o wykroczenia skarbowe i przestępstwa skarbowe,
 o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Rodzinny i nieletnich
 o ustalenie ojcostwa i roszczenia z tym związane
 o zaprzeczenie ojcostwa
 o alimenty; w tym o zmianę orzeczenia w zakresie alimentów i ustalenie wygaśnięcia obowiązku
alimentacyjnego
 o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami
 o ustanowienie opieki
 o zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, o zmianę orzeczenia w tym przedmiocie i o
ustaniu obowiązku leczenia odwykowego
 o nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę do rąk drugiego małżonka
 o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznych bez zgody osoby chorej psychicznie lub z zaburzeniami
psychicznymi
 o umieszczenie w domu pomocy społecznej
 o przysposobienie
 o pozbawienie, zawieszenie, ograniczenie władzy rodzicielskiej i jej przywrócenie
 o wydanie dziecka
 o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
 o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach dziecka w razie braku porozumienia między rodzicami
 o ustalenie miejsca pobytu małoletniego
 o ustalenie kontaktów z małoletnim
Pracy i ubezpieczeń
społecznych
 Rozpoznaje sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych np: o
ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o
przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy, o
odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy
wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, dotyczących kar porządkowych
i świadectwa pracy.
 Rozpoznaje z zakresu ubezpieczeń społecznych:
 sprawy o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy,
pogrzebowy, rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego
 sprawy o świadczenia rehabilitacyjne
 sprawy o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym,
wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej
 sprawy o ustalenie stopnia niepełnosprawności
 sprawy o świadczenie z tytułu alimentacyjnego
Księgi wieczyste

 Rozpoznaje wnioski o założenie księgi

wieczystej, o wpisy do księgi wieczystej
dla nieruchomości
Gospodarczy
 Rozpoznaje sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich
działalności gospodarczej, zwane sprawami gospodarczymi, których wartość przedmiotu sporu nie
przekracza kwoty 75.000 zł, w tym sprawy rozpoznawane w postępowaniu nakazowym i upominawczym.

Przykładowo są to sprawy:
 roszczenia z umów sprzedaży
 roszczenia związane z rękojmią i gwarancją, dotyczące wszystkich rodzajów umów
 roszczenia związane z umowami o usługi (dzieło, zlecenie nie nazwane)
 roszczenia z umowy dostawy łącznie ze sporami przedumownymi
 roszczenia dotyczące prac projektowych
 roszczenia o roboty budowlane i inwestycje
 roszczenia z umowy o przewóz i spedycję
 dotyczące sporów na tle szkód i braków ilościowych w przesyłce
 na tle nienależytego wykorzystania środków transportu
 roszczenia z umowy rachunku bankowego, umowy agencyjnej i podobnych
 spory na tle ubezpieczeń majątkowych
 podział majątku spółki
 wyłączenie wspólnika w spółce z o.o.
 opróżnienie lokalu użytkowego
Sąd Okręgowy
 Jest sądem I instancji (np. sprawy karne) lub II
instancji.
 Jest uprawniony do wydania tzw. listu
żelaznego – jest to dokument zapewniający
oskarżonemu pozostawanie na wolności do
czasu prawomocnego ukończenia
postępowania. Jeśli zaś zapadnie wyrok
skazujący, to oskarżony zostaje po jego
uprawomocnieniu aresztowany.
Sąd Okręgowy
 Jest uprawniony do wydania Europejskiego
Nakazu Aresztowania - uproszczona forma
ekstradycji istniejąca pomiędzy państwami
członkowskimi Unii Europejskiej,
umożliwiająca aresztowanie osoby
podejrzanej lub oskarżonej o popełnienie
przestępstwa albo już skazanej za nie, i
wydanie jej do kraju, w którym zostanie
postawiona przed sądem lub przekazana do
wykonania wcześniej orzeczonej kary.
Sąd Okręgowy-struktura
 cywilny (oddzielnie wydział cywilny oraz cywilny
odwoławczy),
 karny (oddzielnie wydział karny oraz karny odwoławczy),
 penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń
sądowych,
 pracy.
 ubezpieczeń społecznych, (jeśli liczba spraw z zakresu
ubezpieczeń społecznych, rozpatrywanych przez sąd
okręgowy jest niewielka to zamiast tego wydziału i
odrębnego wydziału pracy, tworzy się wspólny wydział
pracy i ubezpieczeń społecznych)
 gospodarczy.
Sąd Okręgowy – odwołanie

 Sąd Apelacyjny - tylko wtedy gdy sąd

okręgowy był sądem I instancji w danej
sprawie
Sąd Apelacyjny

 Jest sądem odwoławczym (II instancji).

 Utworzone w 1990 r.
Sąd Apelacyjny-struktura

 Prawo cywilne, gospodarczego oraz

rodzinne i opiekuńcze,
 Prawo karne,
 Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
Sądy administracyjne – podstawy
prawne
 Konstytucja RP,
 ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o
ustroju sądów administracyjnych
 Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi
Sądy administracyjne

 wojewódzkie sądy administracyjne

orzekające w I instancji
 Naczelny Sąd Administracyjny.
Regułą jest, że skarga kierowana jest do
wojewódzkiego sądu administracyjnego,
a dopiero jego orzeczenia kontrolowane
są przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Sądy administracyjne -Przedmiot
kontroli
 Rozpatruje skargi na decyzje administracyjne;
 Orzeka w sprawach postanowień wydanych w
postępowaniu administracyjnym, na które
służy zażalenie albo kończące postępowanie;
 Orzeka w sprawach postanowień wydanych w
postępowaniu egzekucyjnym i
zabezpieczającym, na które służy zażalenie;
Sądy administracyjne -Przedmiot
kontroli
Orzeka w sprawach:
 skarg na pisemne interpretacje przepisów prawa
podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach;
 bezczynności organów administracyjnych lub
przewlekłe prowadzenie postępowania w wydaniu
decyzji, postanowienia, interpretacji prawa
podatkowego bądź aktów i czynności poprzednio
wymienionych,
 aktów prawa miejscowego organów samorządu
terytorialnego i terenowych organów administracji
rządowej
 aktów nadzoru nad działalnością organów jednostek
samorządu terytorialnego;
Naczelny Sąd Administracyjny
 rozpoznaje skargi kasacyjne i zażalenia od
orzeczeń (wyroków i postanowień) sądów
wojewódzkich,
 rozstrzyga spory kompetencyjne i spory o
właściwość,
 podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy
prawne, rozbieżnie interpretowane przez sądy
administracyjne oraz uchwały rozstrzygające
zagadnienia prawne budzące poważne
wątpliwości w konkretnej sprawie
administracyjno-sądowej.
Sądy wojskowe

 Garnizonowe
 Okręgu wojskowego
 Izba Wojskowa SN
Wojskowy sąd garnizonowy

 Orzeka w pierwszej instancji we

wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw
przekazanych ustawą do właściwości
innego sądu.
Wojskowy sąd okręgowy

 Rozpoznaje apelacje i zażalenia na

orzeczenia lub zarządzenia wydane w
wojskowym sądzie garnizonowym.
Wojskowy sąd okręgowy
Jest sądem I instancji w sprawach o
przestępstwa:
 popełnione przez żołnierzy posiadających
stopień wojskowy majora i wyższy
 podlegające w postępowaniu przed sądami
powszechnymi właściwości sądu okręgowego
oraz w szczególnym przypadku dezercji a
także czynnej napaści na przełożonego z
użyciem broni,
 popełnione przez żołnierzy sił zbrojnych
państw obcych oraz ich personelu cywilnego,