BİLKENT-BUSINESS LAW (2021-2022 Güz) - Dr. Öğr. Üyesi Serdar Hızır

Dr. Öğr.
Üyesi Serdar HIZIR
Business Law
2021-2022/Güz
TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI
 Toplumsal düzen kuralları, toplumsal yaşamın

devamı için geçmişten beri var olagelen
kurallardır. Bunlara uyulmaması, bazı
yaptırımları beraberinde getirebilir. Bu kurallar:
– Ahlak kuralları
– Görgü kuralları
– Din kuralları
– Hukuk kuralları, somut yaptırım gücü (Devlet)
olarak sınıflandırılır.
Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

2 Bilkent University-2021-2022
AHLAK KURALLARI
 Ahlak kuralları insan davranışlarını düzenlemeyi
konu edinir (normatif).
 Değişkendir. Toplumdan topluma; aynı toplumda

zamandan zamana değişir.
 Yaptırım: Vicdani- Hor görme, Dışlama, ilişki

kurmama.

AHLAK - HUKUK KURALLARI
Ahlak Kuralları Hukuk Kuralları
4 Ahlak ve Hukuk kurallarının çakıştığı alan

 Ahlak kuralları ile hukuk kuralları çakışabilir (bir
arada bulunabilir): Muhtaç kimselere yardım
(ahlak) / TMK m. 364 (hukuk); TBK m. 41/2; TBK m.
65.
 Ahlak kuralları ile hukuk kuralları bir arada

bulunmayabilir:
– Üvey anneye yardım edilmesi (ahlak) / ? (hukuk)
– Zamanaşımına uğramış borcun ödenmesi (ahlak) / ?
(hukuk)
– Her tacirin ticari işletmesini ticaret siciline tescil etmesi
zorunluluğu (TTK m. 20) (hukuk) / ? (ahlak)
KARŞILAŞTIRMASI
 Ahlak kuralları, hukuk kurallarına göre daha geniş uygulama

alanına sahiptir (sübjektif/objektif ahlak kuralları)
 Ahlak kuralları yazılı değildir; ancak hukuk kuralları

«çoğunlukla» yazılıdır.
 Ahlak kuralları kişilere sade yükümlülük yükler. Ancak hukuk

kuralları kimi zaman yetki de verir.
 Ahlak kurallarının yaptırımı manevidir. Hukuk kuralları ise

devlet gücüyle yaptırıma konu edilir.

DİN KURALLARI
 Din kuralları, birey ile tanrı arasında var olan;

bazen de toplumsal hayata yansıyan
kurallardır. Din, yasaklama sistemi üzerine
kuruludur ve bunlara aykırılık kişinin kendi iç
dünyasına yöneliktir. Ancak hukuk kuralları
dışa yansıyan davranış modellerini konu alır
ve bunlara uyulmaması, somut ve dışa
yansıyan bazı yaptırımlara tabi kılınır.

DİN - HUKUK KURALLARI
KARŞILAŞTIRMASI
 Din kuralları değişmezdir; hukuk kuralları ise dinamiktir.
 Din kuralları bir yandan uhrevi ilişkileri diğer yandan kişiler

arası ilişkileri düzenler; hukuk kuralları ise sadece kişiler
arasındaki ilişkileri düzenler.
 Din kurallarının yaptırımı uhrevidir. (Allah korkusu, cehennem

azabı); hukuk kurallarının yaptırımı ise devlet eliyle
gerçekleşir

HUKUK KURALLARI
 Din ve ahlak kuralları ile ortak giden hukuk

kuralları da vardır.
– Yakın hısımlar arasındaki evlilik yasağı; konusu
ahlaka aykırı olan sözleşmelerin geçersiz olması
gibi.
 Ancak zıtlıklar da olabilir.
– Ör: Töre cinayetleri.

 Bu düzen kuralları arasında ortak noktalar
olduğu gibi, çatışmalar da olabilir:
– Yalan söylemek-Hukuk- Din
– Kürtaj: Din-Hukuk
– Hırsızlık/İnsan öldürmek: Din-Hukuk-Ahlak

HUKUK KAVRAMI ve «HUKUK»
SÖZCÜĞÜNÜN DEĞİŞİK ANLAMLARI
 Hukuk- Haklar
 «Hukuk» sözcüğünün farklı anlamları:

– Hukuk: Onunla iyi bir hukukumuz var.
– Hukuk: Yargıtay’da hukuk dairesinde mi, yoksa ceza dairesinde mi görevlisiniz?
 Teknik Anlamıyla: Toplum içinde yaşayan kişilerin birbiriyle veya

kişilerin kendilerinin meydana getirdikleri topluluklarla ve bu
toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin hukuki
güvencesini ve insan haklarını sağlamak amacıyla oluşturulan, devlet
gücüyle desteklenen (maddi yaptırım gücü olan), bağlayıcı, genel ve
devamlı nitelik taşıyan kurallar bütünüdür.

HUKUK-AMAÇLAR
 Toplumsal düzeni ve barışı sağlar

 Hukuki güvenlik sağlar (örn. Miras ilişkileri,
şekilcilik/formalizm)
 Adaleti tesis etmek hedeftir (Denkleştirici/
Paylaştırıcı/ Sosyal adalet).
 Hakkaniyeti (somut olay adaletini) temin eder
(TMK m. 4)

Hukukun Çeşitli Anlamları
- Pozitif (yürürlükteki) hukuk: Bir ülkede, belli bir zamanda

yürürlükte olan hukuk kurallarının bütünü (de lege lata = olan
hukuk). Bunun kapsamına yazılı kurallar kadar, yazısız
kurallar (örf-adet hukuku gibi) ile mahkeme kararları da
dahildir.
Pozitif hukuk, «Maddi Hukuk» ve «Şekli Hukuk» olarak iki

başlıkta ele alınabilir:

Hukukun Çeşitli Anlamları (Devam)
 Maddi Hukuk (Substantive Law), kişilerin sahip olduğu hak ve yükümlülükleri
düzenleyen kurallardır. Hakim, hukuki uyuşmazlıkları maddi hukuk kurallarına
dayanarak çözer, yani onlar kararların dayanaklarını oluşturur. Örnek, medeni
hukuk, ticaret hukuku, borçlar hukuku, iş hukuku, ceza hukuku.
 Şekli Hukuk (Usul Hukuku) (Procedural Law) ise, uyuşmazlıkların çözümü için
mahkemede, yargılama sırasında hangi usullere uyularak çözüme ulaşılacağını
düzenleyen kurallardır. Yargılama hukuku kuralları bunlara örnektir.
– Hukuk Muhakemesi Kanunu
– Ceza Muhakemesi Kanunu
– İdari Yargılama Usulü Kanunu
Örneğin bir anonim şirkette bir ortağın hangi haklara sahip olabileceği, neleri talep
edebileceği, neleri talep edemeyeceği, TTK (maddi hukuk kuralı) ile düzenlenir.
Ancak örneğin hak ettiği kar payını alamayan veya şirket organlarının haksız
işlemlerine maruz kalan bir ortağın, hangi mahkemede, nasıl bir dava açabileceği;
bu davada delillerini ileri sürmek için ne kadarlık süresi olduğu, kararın temyiz süresi
vs. usul kuralları ile düzenlenir.

- Mevzu Hukuk: Bir ülkede belli bir zamanda

yetkili organlar tarafından yürürlüğe konulmuş
olan yazılı kurallara «mevzu hukuk»,
«konulmuş hukuk» denir. Çoğul: «Mevzuat».
Anayasa, Kanunlar, Cumhurbaşkanlığı
kararnameleri, yönetmelikler, tebliğler.
İkisi arasındaki
 Doğal Hukuk (Tabiî Hukuk- İdeal Hukuk- de lege

feranda).
 «Olması gereken» hukuk, olması beklenen, özü
adalet ve hakkaniyete dayanan hukuk demektir.
 Zamana ve mekana bağlı değildir. Doğada zaten
var olan ve akıl yoluyla ulaşılabilen kurallar.
 Örnek: Eski TCK m. 438… (Olan/ Olması gereken)

 Tarihi Hukuk : Yürürlükte kalkmış ve terk edilmiş

olan hukuk. Zamana ve toplumun ihtiyaçlarının
değişmesine bağlı olarak hukuk kuralları da değişir.

Hukukun «değişik» anlamları
 Hukuk: Onunla iyi bir hukukumuz var.

 Hukuk: Yargıtay’da hukuk dairesinde mi,
yoksa ceza dairesinde mi görevlisiniz?

HUKUK SİSTEMLERİ
 Kara Avrupası Hukuk Sistemi (köken: Roma-

Cermen Hukuku)
 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi(Common Law)
 Dini Hukuku Sistemleri
 Sosyalist Hukuk Sistemleri

HUKUK SİSTEMLERİ (Devam)
 Kara Avrupası Hukuk Sistemi

 “Kıta Avrupası” hukuku olarak da ifade edilir.
 İngiltere, İrlanda, Birleşik Krallık bölgesi, Galler ve Kuzey İrlanda
hariç bütün Avrupa anlaşılır.
 “Burada, kastedilen, temeli Roma-Cermen Hukuku kaynaklı olan,
Fransız, Alman, İtalyan, İsviçre, İspanyol vb. hukuk sistemleridir.
 Hukuk devriminden sonra Türk Hukuk sistemi de bu sisteme dahil
olmuştur.

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi

 Özellikleri
– Kurallar büyük ölçüde derlenmiş ve yazılı kurallar haline getirilmiştir.
– Büyük ölçüde içtihadi nitelikte değildir.
– Özel Hukuk- Kamu Hukuku ayırımı vardır
– Yargı ayrılığı vardır.

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi

 İngiltere’de doğmuş olan bu sistem, başta İngiltere, ABD,
Kanada, Avustralya, Güney Afrika, Hindistan ve eski
İngiliz sömürgesi olan birçok ülkede uygulanır.
 Bu sisteme “common law sistemi” de denmektedir.

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi

 Krallık mahkemeleri hakimleri tarafından oluşturulan
içtihatlar üzerine kuruludur (case law)
 Bu nedenle, çoğunlukla yazılı kurallar yerine, içtihatlar
mevcuttur.
 Kamu Hukuku- Özel Hukuk ayırımı yoktur.
 Yargı birliği ilkesi geçerlidir.

 Dini Hukuk Sistemleri

– İslam Hukuku
– Kilise Hukuku, vd.
 Sosyalist Hukuk Sistemleri

– Kamu hukuku kuralları ön plandadır

Hukuk Kurallarının Türleri
 Emredici Kurallar: Herkesin uymak zorunda olduğu, aksi
öngörülemeyen ve kararlaştırılamayan kamu düzenine ilişkin
kurallardır. Taraflar hukuki işlemlerle aksini kararlaştırsa da bu
anlaşmalar geçersizdir. Bu kuralları hakim yargılama sırasında
kendiliğinden (re’sen/ex officio/von amtes Wegen) dikkate alır.
 AMAÇ: Kamu Düzenini, Ahlak Kuralları ve Zayıf olanları
korumak
 Kamu hukuku alanı emredici kurallarla doludur. Örneğin ceza
hukuku, idare hukuku, vergi hukuku alanı gibi.
 Özel hukuk alanında ise irade serbestisi ilkesi geçerli olmasına
rağmen, burada da emredici kurallara rastlanır.
 Çoğunlukla madde metinlerinde; «yapılamaz», «yasaktır», gibi
açık ifadeler yer aldığı gibi, bazen işin niteliğinden de bu durum
ortaya çıkabilir.
Emredici Hukuk Kuralları
 Evlenme engellerine dair TMK m. 129

 Evlilik yaşına dair TMK m. 124
 On yıldan fazla süre için yapılmış hizmet sözleşmesini, şçi 1
ay önceden haber vererek sona erdirebilir (TBK m. 343)
 Anayasa Mahkemesi üyeleri en çok 12 yıl için seçilir (AY m.
147).
 Bir kimsenin aynı anda birden fazla yerleşim yeri olamaz
(TMK m. 19).
 Çekte Ticaret Kanunu’nun öngördüğü ibraz süreleri,
emredicidir. Bu süre değiştirilemez ve bu süre geçirilirse, çek
niteliği kaybolur.
Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
 Bunlara yedek hukuk kuralları da denir. Kanun

burada, taraflara bir serbestlik alanı bırakır. Eğer
taraflar örneğin sözleşmelerinde bu konuda bir
belirleme yapmamış ise bu hükümler devreye girer.
Yani ikinci sırada uygulanır. Bu tür hükümlerde
genelde «taraflar aksini öngörmemişse, aksi
kararlaştırılmamışsa» gibi ifadeler bulunur.
 Daha çok özel hukuk alanında görülür.
 Örn. Edinilmiş mallara katılma rejimi (TMK m. 202/2),
3098 sayılı Faiz Kanunu, TBK m. 93, TTK m. 371

Yorumlayıcı Hukuk Kuralları
 Bunlar tarafların karşı karşıya kaldığı bazı

durumları açıklığa kavuşturan kurallardır.
Tamamlayıcı kurallarda taraflar aksini
kararlaştırmadığı için boşluk dolduran
düzenlemelerdir. Oysa yorumlayıcı kurallarda
bir boşluk yoktur. Birkaç anlama gelebilen bir
iradenin ya da fiilin ne anlama gelmesi
gerektiğini belirleyen kurallardır.
 TBK m. 91, TTK m. 706/3
Tanımlayıcı Hukuk Kuralları
 Bu kurallar bir tanım verir. Bir kavram, kurum

tanımlanır.
 TTK m. 14: Bir ticari işletmeyi (kısmen de olsa)
kendi adına işleten kişiye tacir denir (tacirin
tanımı)
 TMK m. 19: Yerleşim yeri bir kişinin sürekli
kalma niyeti ile oturduğu yerdir.
 TMK m. 101/1: Vakıf tanımı

Yetki Verici Kurallar
 Yapılmasını hak sahibinin kendi iradesine

bırakan kurallardır. Örneğin TMK m. 26’ya
göre, adın değiştirilmesi gibi.
 Yine takibi şikayete bağlı suçlarda şikayet
etme-etmeme de yetki verici kurallardandır.

İlga Edici Kurallar
 İlga: Yürürlükten kaldırma; mülga: Yürürlükten kaldırılmış
(Abolished- außer Kraft setzen)
 Bir hukuk kuralını (kanun, yönetmelik, kararname vs.)
yürürlükten kaldıran kurallara denir.
 2012 tarihli yeni Türk Borçlar Kanunu’nun 647. maddesi
Yürürlükten kaldırılan Kanun (6098 sayılı yeni Türk

Borçlar Kanunu-2012)
MADDE 647
22/4/1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu yürürlükten
kaldırılmıştır.

Hukukta Yaptırım Kavramı
 Yaptırım (Müeyyide, sanction-Sanctio-Sanktion):

Hukuk kurallarına aykırı davranışın karşılığıdır.
Toplumsal düzeni sağlamanın ve hukuk
kurallarını uygulamanın en önemli aracıdır.
 Yaptırım uygulama yetkisi (tekeli) devlete aittir.
İhkak-ı hak (kendi hakkını alma), suçtur.
Borcunu ödemeyen kişinin malvarlığına alacaklı
değil, devletin yetkili organları belli bir usul
çerçevesinde el koyabilir.

Yaptırım Türleri
 KAMU HUKUKU
- Anayasa Hukuku Yaptırımları
- Ceza Yaptırımları
- İdare Hukuku Yaptırımları
- Vergi Hukuku Yaptırımları
 ÖZEL HUKUK
- Geçersizlik (Yokluk, Butlan, İptal)
- Tazminat
- Zorla İcra
Kamu Hukuku-Anayasa Hukuku
 Anayasa Madde 4: Anayasanın üstünlüğü ve

bağlayıcılığı ilkesi. Kanunlar anayasaya aykırı
olamaz.
 Anayasaya aykırı bir; kanun, cumhurbaşkanlığı
kararnamesi, TBMM iç tüzüğü yürürlüğe sokulursa,
Anayasa Mahkemesi’nde açılacak bir iptal davasında
bu hükümler iptal edilebilir (Yaptırım).
 Bir siyasi partinin kapatılması
 Milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılması
 Bir MV’ye oturumdan çıkarılma cezası verilmesi.
Kamu Hukuku-Ceza Hukuku
 Hukukta yaptırım denilince akla ilk gelen olgudur.

Ceza hukuku, kanunların «suç» olarak öngördüğü
eylemlere verilen yaptırımlarla doludur.
 TCK m. 2/1: «Kanunsuz suç ve ceza olmaz» ilkesi
(nullum crimen nulla poena sine lege- No crime and
punishment without law). Hukuki güvenlik ilkesi.
 Yaptırımlar: Hapis cezası, adli para cezası.
 Güvenlik tedbirleri de bir ayrı gruptur.
 Müsadere

Kamu Hukuku-Ceza Hukuku (Devam)
 Örnek: Resmi evrakta sahtecilik, insan öldürme, cinsel saldırı-
istismar, insan ticareti, uyuşturucu ticareti. Hapis cezası
gerektirir.
 Karşılıksız çek düzenlemek, çek bedeli kadar adli para cezası
(ceza hazineye gider).
 Güvenlik tedbiri: Suç işlediği isnadı ile bir dernek-şirket
yöneticisinin görevden alınması (TCK m. 50/1-d); uyuşturucu
kullanan kişinin tedavi edilmesi.
 Müsadere: Suç konusu eşyaya el konulması. Ör: Antalya kaçak
av-kamyonete el konulması
 Ölüm cezası (2004), sürgün cezası (1965) gibi cezalar artık
yoktur. Suçun şahsiliği ilkesi geçerlidir. Kimse bir başkasının
eyleminden dolayı cezalandırılamaz.

Kamu Hukuku-İdare Hukuku
 İdari yaptırımlar kamu hizmetlerinin doğru işleyebilmesi için
gereken idari işlemlerdir. Tek taraflıdır, önceden bir yargı kararı
gerekmez; doğrudan uygulanır. Arkasında yasal dayanak gerekir
(AY m. 123). Bu aşamadan sonra (idari veya adli) yargıya
taşınabilir.
 Örnek: Trafik cezası (sulh ceza mahkemesi)
 Sağlık koşullarına uymayan bir işyerinin kapatılması, kaçak inşa
edilen bir binanın yıkılması; para cezası verilmesi (sigara yasağı).
 Kabahatler Kanunu: Dilencilik, gürültü, rahatsız etme, çevreyi
kirletme gibi.
 Disiplin cezaları: Belli bir statüde bulunan kişilere, iç düzen
kurallarının ihlali nedeni ile verilen yaptırımlardır. Memur, öğrenci
gibi.

Kamu Hukuku-İdare Hukuku (Devam)
 İdari işlem ve eylemler için yaptırımlar:

Yokluk, iptal ve tazminattır.
 Yoklukta işlem hiç doğmamış sayılır. Örneğin
bir belediyenin, yargı organının yetkisine
giren bir konuda işlem yapması (fonksiyon
gaspı); Edirne Valiliği’nin Kars ili ile ilgili
aldığı bir karar (ağır ve bariz yetki tecavüzü).
İdari yargı organları, bu işlemlerin yoklukla
sakat olduğuna her zaman hükmedebilir.
Kamu Hukuku-İdare Hukuku (Devam)
 İptal, yokluk düzeyinde olmayan sakatlıklarda,
hukuka aykırı olarak alınan bir idari işlem için
kullanılır. Örneğin kopya çekmeyen bir öğrenciye,
haksız şekilde uygulanan disiplin cezası için idare
mahkemesinde iptal davası açılır. Haksız yere
görevden alınan memur da bu davayı açar.
 İdari işlem ve eylemlerden bir zarar doğdu ise, bu
zararın tazmini için idari yargıda «tam yargı davası»
açılır. Ör: Memur, görevden alındığı süre boyunca
maaşını alamadı; öğrenci haksız işlem yüzünden bir
dönem okulunu uzattı. Belediye haksız yere evi yıktı.
Maddi-manevi tazminat.
Kamu Hukuku- Vergi Hukuku
 Vergi kaybı cezası, özel ve genel usulsüzlük

cezaları, hatta vergi kaçakçılığı söz konusu
ise hapis cezası.

Özel Hukukta Yaptırımlar
 YOKLUK: İşlemin baştan hiç doğmaması

demektir. Bir işlemde kurucu unsur eksikse işlem
yok hükmündedir. Örneğin satım sözleşmesinde
bedelde anlaşılamaması; imam nikahı, aynı cins
iki kişinin evlenmesi.
 İşlemin yok hükmünde olduğu, her ilgili
tarafından her zaman ileri sürülebilir, bu işlemler
zamanla geçerli hale gelmez; hakim de bir
yargılamada kendiliğinden (re’sen) dikkate alır.

Özel Hukuk- Butlan (Kesin Hükümsüzlük)
 Butlanda (batıl olma durumu) işlemin kurucu unsurları vardır,
ancak işlemin içeriği; kanuna, ahlaka, kamu düzenine, kişilik
haklarına aykırıdır veya kanunda öngörülen şekil şartlarına
aykırıdır.
- Akıl hastası ile yapılan sözleşme,
- Birinin öldürülmesi ve karşılığında para ödenmesi (kiralık katil)
- Eroin alımı için yapılan anlaşma
- İki kardeşin evlenmeme anlaşması
- Taşınmaz satışının sözlü veya alelade bir kağıda yazılması, hatta
noterde yapılması (geçerlilik için tapuda işlem yapılması şarttır).
Butlanla sakat işlem, baştan itibaren hüküm ve sonuç doğurmaz. Zamanla
geçerli hale de gelmez.
Yoklukta «çocuk» hiç yoktur; butlanda «ölü» doğmuştur.

Özel Hukuk- İptal
 İptalde işlem baştan geçerlidir, ancak sonradan

hükümsüz hale getirilebilir. Bu istek tek taraflı
olarak veya bazen dava yoluyla istenmezse,
işlem belli bir süre sonra geçerli hale gelir.
 Ör: Sözleşmelerde hile, tehdit ile yapılma: 1 yıl
içinde iptal iradesi açıklanmazsa, işlem geçerli
olarak kalır.
 Anonim şirket genel kurulunun kararına karşı 3
ay içinde dava açılması gerekir. Yoksa işlem
herkes için geçerlidir.

Özel Hukuk- Zorla İcra
 Borcunu ödemeyen kişiye icra takibi

yapılması ve mallarının haczedilerek
satılması,
 Çocuk teslimi (kişisel ilişki kurma),
 Taşınmazın tahliyesi (icra kanalı ile)

Özel Hukuk- Tazminat
 Bir kişinin şahıs veya malvarlığı değerlerine hukuka

aykırı bir davranışla zarar veren kişi, özel hukuk
alanında (maddi-manevi) tazminata mahkum edilir
(haksız fiil-torture). TBK m. 49.
 Örneğin, bir kişinin haksız bir şekilde (meşru
müdafaa değil) dövülmesi, vücut bütünlüğünün zarar
görmesi, maddi ve/veya manevi tazminat gerektirir.
Hakaret çoğunlukla manevi tazminat gerektir.
 Sözleşmeye aykırı davranış da tazminat gerektirebilir
(maddi-manevi).

HUKUKUN KAYNAKLARI
(SOURCES OF LAW)

Yazılı Kaynaklar
 Normlar Hiyerarşisi:
 Anayasa-
 Kanun (Uluslararası Anlaşmalar)-
 Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri-
 (Tüzükler)
 Yönetmelikler-Tebliğler.

Normlar Hiyerarşisi
 Anayasa en üst kurallar dizgesidir. İlke metnidir.

Kanunlar, CB kararnameleri, Tüzükler,
Yönetmelikler, Tebliğler Anayasa’ya aykırı olamaz.
 Kanunlar, CB kararnameleri anayasaya aykırı olursa-
Anayasa Mahkemesi iptal eder.
 Tüzükler, Yönetmelikler, Tebliğler Anayasa ya da
kanunlara aykırı olursa idari yargı organları
(Danıştay veya idare mahkemeleri) bunları iptal eder.
 Usulüne uygun olarak yürürlüğe sokulan uluslararası
anlaşmalar kanun hükmündedir ve bunlar için
Anayasa Mahkemesi’ne dava açılamaz (AY. m. 90).

ANAYASA-Anatüze-Esas Teşkilat (Teşkilatı
Esasiye)
(Constitution- Verfassung)
 Anayasa, devletin temel teşkilatını ve bireylerin temel

hak ve hürriyetlerini düzenleyen en üst normlar
dizgesidir. Anayasalar ilke metinleridir. Tüm hukuk
kuralları anayasaya uygun olmak zorundadır.
 Anayasa, bir kanun metnidir (1982 Anayasası 2709
sayılı Kanun), ancak diğer kanunlardan farklı olarak
en üst ilkeleri içerir. Bu kanunun değiştirilmesi,
sıradan bir kanuna göre daha zordur.


Anayasal Tarih
 Anayasal Tarih: 1876 (Kanuni Esasi-1909 değişiklikleri)
 1921 Anayasası (Kurtuluş savaşı dönemi: Meclis
hükümeti sistemi)
 1924 Anayasası (Genç Cumhuriyetin ilk Anayasası)
 1961 Anayasası (27 Mayıs 60 Darbesi ile) (Parlamenter
sistem)
 1982 Anayasası (12 Eylül 80 Darbesi ile) (Güçlü
Cumhurbaşkanı- Parlamenter sistem).
 1982 Anayasası 2017 değişiklikleri (Cumhurbaşkanlığı
Hükümet Sistemi)

Anayasa Değişiklikleri
 Anayasa değişikliği için, 200 MV teklif.

 Görüşme iki defa yapılır (ivedilikle görüşme
yasağı)
 Kabul gizli oyla olur.
 360-399 arası çıkarsa, halkoylamasına
sunulabilir, geri gönderilebilir.
 400 ve daha fazla oyla geçmişse, CB; bunu
onaylayabilir, halkoylamasına sunabilir, geri
gönderebilir.
Kanun-Yasa-Tüze
(Statute, Act, Law/- Code/Gesetz)
 Kanun, TBMM’den «kanunların» yapılış usulüne
uygun olarak çıkarılan, CB tarafından resmi
gazetede yayımlanan hukuk kurallarıdır. Kanunlar
anayasaya aykırı olamaz.
 Kanunlar, genel, soyut, kişilik dışı, bir kez
kullanılmakla tükenmeyen hukuk kurallarıdır. Kişiye
özel kanun (kural olarak) çıkamaz.
 Kanun teklif etmeye MV yetkilidir. Komisyonlarda
görüşülüp olgunlaştırılan metin, genel kurula iner.
TBMM genel kurulunda tartılmalar/önergelerle
değişiklikler yapılabilir.

Kanun-Yasa-Tüze (Devam)
 TBMM’den geçmesi için, toplantı yeter sayısının

üye sayısının salt çoğunluğu olması gerekir.
(320 kişi katılmışsa, 161 evet).
 Ancak karar yeter sayısı, 151 kişiden az olamaz.
200 kişi katılsa idi, 101 evet ile kanun çıkamazdı.
 Kanunlar, CB tarafından 15 gün içinde Resmi
Gazetede yayımlanır ve yürürlüğe sokulur. CB,
isterse kanunu kısmen veya tamamen iade
edebilir (veto). İade edilen kanun 301 oyla iade
edilirse, CB kanunu yayımlar.

Kanunların Yürürlüğü
 RG’de aksi kayıt yoksa, yayımı tarihinde

yürürlüğe girer. Bazen kabul ve yayım tarihi ile
yürürlük tarihi farklı olabilir. Yürürlük daha
sonraya da bırakılabilir (3 ay, 1 yık sonra gibi)
 45 gün sonra yürürlüğe girme? 1322 sayılı
Kanun??
 Her kanunun bir numarası vardır. Kanunlar bu
sıra sayısı ile çıkar.
 Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal
denetimini Anayasa Mahkemesi yapar.

Uluslararası Anlaşmalar
(International Treaties)
 İki ya da daha fazla devlet arasında, devletin

yetkilileri tarafından imzalanan ve yetkili organların
onayı ile yürürlüğe giren ve kanun gücünde olan
düzenlemelerdir.
 UA’ları yayımlama yetkisi, CB’ye aittir. Ancak bunun
için bazen bunun için bir «uygun bulma kanunu»
yürürlüğe sokulur. Yani TBMM bir kanun çıkararak
bunun iç hukukun bir parçası haline getirir. Ancak
bazı UA’lar için kanunla onaylama şartı yoktur.
 Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamaz.

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri
 2017 Anayasa değişikliği ile hukukumuza girmiştir. Eski
KHK’nin yerini almıştır. Ancak olağan dönem KHK’leri için
TBMM’den bir yetki kanunu çıkarılması gerekmesine
rağmen, CBK’ler için bir yetki yasası gerekmez, CB bu
yetkiyi direkt Anayasa’dan alır.
 Normlar hiyerarşisinde, kanunla aynı güçtedir. Ancak
kanunla her alanda düzenleme yapılabilirken, CBK ile her
alanda düzenleme yapılamaz. Anayasa’nın 2. kısmının;
1., 2. ve 4. bölümlerindeki temel hak ve hürriyetler, kişi
hak ve ödevleri ile siyasi hak ve ödevler CBK ile
düzenlenemez. (OLAĞAN Dönemler)
 İstisna: OHAL CBK’leri ile bu alanlar dahil düzenleme
yapılabilir. Bunların yargısal denetimi yoktur.
Yönetmelikler (By-laws)
 CB, Bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin

(RTÜK, ÖSYM, Üniversiteler gibi) kendi
görev alanını ilgilendiren kanun ve CBK’lerin
uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara
aykırı olmamak üzere çıkarılan ve kural
olarak Resmi Gazete’de (RG) yayımlanan
yazılı kurallardır. Bazı yönetmelikler RG’de
yayımlanmaz. Ancak, kamuyu ilgilendiren
yönetmelikler yayımlanır.
Tüzük –KHK (Regulations-
Statutory Degree/)
 Tüzükler-2017 Anayasa değişikliği ile

kaldırılmıştır. Eski tüzükler yürürlükten
kaldırılıncaya kadar uygulanır.
 KHK- 2017 Anayasa değişikliği ile
kaldırılmıştır. Eski KHK’ler yürürlükten
kaldırılıncaya kadar uygulanır.

Yazısız Kaynaklar
(Örf ve Adet Hukuku)
 Bir örf ve adet kuralı eskiden beri

uygulanagelmekte ise, sürekli şekilde
tekrarlanagelmekte ise ve bunlara uyulması
konusunda genel bir inanç söz konusu ise ve
devlet tarafından da uygulanması konusunda
destek varsa örf ve adet kuralları hukukun
kaynağı olabilir.
 TMK m. 1.
 Büyük ana-baba ile kişisel ilişkiler.
Doktrin ve İçtihatlar
 Öğreti: Bilimsel görüşler, akademisyenlerin eserleri (kitap,
makale, bildiri, tebliğ). Hakim, öğreti görüşlerinden
yararlanabilir (TMK m. 1). Bağlayıcı değildir.
 İçtihat (yargı kararları): Precedent.
 Kıta Avrupası hukukunda yardımcı kaynaktır. Mahkeme
kararları diğer mahkemeler için asli kaynak değildir.
Ancak aynı yargı kolu içinde en üst mahkemenin o dosya
ile ilgili verdiği kararlarda son aşamada uyulması
zorunludur. Ancak o karar diğer bir mahkeme için
bağlayıcı değildir.
 İstisna: Yargıtay ve Danıştay İçtihadı birleştirme kararları
(unified desicions of supreme courts- Gözler, s. 47).


BİLKENT-BUSINESS LAW (2021-2022 Güz) - Dr. Öğr. Üyesi Serdar Hızır

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

BİLKENT-BUSINESS LAW (2021-2022 Güz) - Dr. Öğr. Üyesi Serdar Hızır

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BİLKENT-BUSINESS LAW (2021-2022 Güz) - Dr. Öğr. Üyesi Serdar Hızır

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dr. Öğr.

Üyesi Serdar HIZIR

 Toplumsal düzen kuralları, toplumsal yaşamın

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Değişkendir. Toplumdan topluma; aynı toplumda

 Yaptırım: Vicdani- Hor görme, Dışlama, ilişki

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

Ahlak Kuralları Hukuk Kuralları

4 Ahlak ve Hukuk kurallarının çakıştığı alan

 Ahlak kuralları ile hukuk kuralları bir arada

 Ahlak kuralları, hukuk kurallarına göre daha geniş uygulama

 Ahlak kuralları yazılı değildir; ancak hukuk kuralları

 Ahlak kuralları kişilere sade yükümlülük yükler. Ancak hukuk

 Ahlak kurallarının yaptırımı manevidir. Hukuk kuralları ise

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Din kuralları, birey ile tanrı arasında var olan;

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Din kuralları değişmezdir; hukuk kuralları ise dinamiktir.

 Din kuralları bir yandan uhrevi ilişkileri diğer yandan kişiler

 Din kurallarının yaptırımı uhrevidir. (Allah korkusu, cehennem

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Din ve ahlak kuralları ile ortak giden hukuk

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 «Hukuk» sözcüğünün farklı anlamları:

 Teknik Anlamıyla: Toplum içinde yaşayan kişilerin birbiriyle veya

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Toplumsal düzeni ve barışı sağlar

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

- Pozitif (yürürlükteki) hukuk: Bir ülkede, belli bir zamanda

Pozitif hukuk, «Maddi Hukuk» ve «Şekli Hukuk» olarak iki

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

- Mevzu Hukuk: Bir ülkede belli bir zamanda

 Doğal Hukuk (Tabiî Hukuk- İdeal Hukuk- de lege

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Tarihi Hukuk : Yürürlükte kalkmış ve terk edilmiş

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Hukuk: Onunla iyi bir hukukumuz var.

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi (köken: Roma-

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi

 Bu sisteme “common law sistemi” de denmektedir.

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Dini Hukuk Sistemleri

 Sosyalist Hukuk Sistemleri

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Evlenme engellerine dair TMK m. 129

 Bunlara yedek hukuk kuralları da denir. Kanun

Dr. Serdar HIZIR-Business Law-

 Bunlar tarafların karşı karşıya kaldığı bazı