Bu eğitim materyali

UZAKTAN EĞİTİM DERSLERİ için

hazırlanmış olup
SADECE EĞİTİM AMAÇLI
kullanılacaktır
Ossa cranii
• Cranium, kafa iskeletinin
tümüne verilen isimdir.

• Beyni çevreleyen kısmına

neurocranium

• Ağız ve burun boşluklarını

çevreleyen kısmına ise
visserocranium denir.

• Toplam 22 kemikten oluşur

 Bregma

Lambda

Pterion

Asterion
Neurocranium Kemikleri
• 8 adettir
• Os frontale: 1
• Os ethmoidale: 1
• Os occipitale: 1
• Os sphenoidale: 1
• Os temporale: 2
• Os parietale: 2

• Üst bölümüne calvaria

• Alt bölümüne basis cranii denir
Neurocranium Kemikleri
Calvaria
Neurocranium Kemikleri
Basis crani
Os frontale
• 3 bölümden oluşur.
• Squama frontalis
• Pars orbitalis
• Pars nasalis

Squama frontalis

• Embriyolojik dönemde iki

parça, 6 yaş civarında tek
parça haline gelir.
• Sutura metopica (sutura
frontalis persistens)
Squama frontalis

• Arkaya ve yukarı doğru

uzanan geniş ve yassı
kısımdır.
• Facies externa
• Tuber frontale
• Arcus superciliaris
• Glabella
• Margo supraorbitalis
• Proc. Zygomaticus
• İncisura (foramen)
frontalis: medialde
• İncisura (foramen)
supraorbitalis: lateralde
Squama frontalis

• Processus
zygomaticus’un arka
kenarı, linea temporalis
olarak uzanır.
• Linea temporalis Superior
• Linea temporalis inferior
• Facies temporalis: Linea
temporalis’in arka-arka
alt kısmında kalan sahaya
denir
Squama frontalis
• Squama frontalis’in arka yüzü facies interna
adını alır ve beyin zarları ile komşudur.
• Sulcus sinus sagittalis superioris
• Foveolae granulares
• Crista frontalis
• Foramen caecum, Crista frontalisin alt ucunda
bulunur, İçinden vv. emisseria geçer. Sinus
sagittalis superior’u burun boşluğuna bağlar.
Squama frontalis
• Squama frontalis’in arka kenarı
margo parietalis adını alır
• Parietal kemikler ile frontal
kemik arasında oluşan suturaya
sutura coronalis denir
• Margo sphenoidalis: Margo
parietalis’in proc. zygomaticus’a
yakın bölümü sfenoid kemik ile
eklem yaptığı için margo
sphenoidale adını alır.
Pars nasalis
• Margo supraorbitalisler arasındaki çentik şeklindeki kısımdır
• Nasal kemik, lacrimal kemik ve maxilla ile eklem yapar. Pars nasalis’in nasal kemik ile eklem
yapan kısmına margo nasalis denir. Burada bulunan ve aşağı doğru uzanan çıkıntıya spina
nasalis denir.
Pars orbitalis
• Orbitanın tavanını oluşturur.
• Pars orbitalis’ler arasında kalan
çentiğe inc. ethmoidalis denir
ve ethmoid kemikle eklem
yapar.
• Inc. ethmoidalis’in kenarlarında
bulunan çukurlara foveolae
ethmoidales denir. Bunlar
ethmoid kemikteki benzer
çukurlarla birleşerek cellulae
ethmoidales’leri oluştururlar.
Pars orbitalis
• İncisura ethmoidalis’in kenarında bulunan ve burun ile orbitayı birbirine bağlayan deliklere
Foramen ethmoidale anterius ve posterius denir.
Pars orbitalis
• Pars orbitalis’in orbitaya bakan yüzünün dış kısmındaki çukura fossa glandulae lacrimalis
denir. Canlıda burada gözyaşı bezi bulunur.
• İç tarafta bulunan küçük çukurluğa fovea trochlearis denir.
• Burada bazen spina trochlearis denilen bir çıkıntı bulunabilir.
Pars orbitalis
• Juga cerebralia (beynin oluklarına uyan çıkıntılar)
• İmpressio gyrorum (beyin kıvrımlarının yapmış olduğu izler)

Juga cerebralia

Impressio gyrorum
Os frontale

• Frontal kemikte orta hattın her iki

yanında ve arcus superciliaris’lerin
uçları hizasında sinus frontalis
bulunur.
• Inc. ethoidalis’in önünde sinus
frontalis’in buruna açılan delikleri
görülür. Bunlara apertura sinus
frontalis denir. Bu sinus meatus nasi
medius’a açılır.

• Bu sinus’u ikiye ayıran bölmeye

septum sinium frontalium denir.
Os frontale
•Eklem yaptığı kemikler:
•Sfenoid kemik
•Ethmoid kemik
•Parietal kemik: 2 adet
•Nasal kemik: 2 adet
•Maxilla: 2 adert
•Lacrimal kemik: 2 adet
•Zygomatik kemik: 2 adet
Os parietale
• İki yüzü dört kenarı ve dört köşesi
vardır.
• Margo frontalis
• Margo sagittalis
• Margo occipitalis
• Margo squamosus
• Angulus frontalis
• Angulus occipitalis
• Angulus mastoideus
• Angulus sphenoidalis

• Asterion
Os parietale
• Margo frontalis frontal kemikle eklem
yaparak sutura coronalis’i oluşturur.
• Margo sagittalis karşı taraftaki parietal
kemikle birleşerek sutura sagittalis’i
yapar
• Margo occipitalis occipital kemikle
birleşerek sutura lambdoidea’yı yapar.
• Margo squamosus temporal kemiğin
margo parietalis’i ile birleşerek sutura
squamosa’yı yapar.
Os parietale

• Fonticulus anterior
(Bregma)
• Fonticulus posterior
(Lambda)
Os parietale
• Dış yüz: Facies externa
• Tuber parietale
• Linea temporalis superior
• Linea temporalis inferior
• For. Parietale arka köşeye yakın olarak
bulunur.
Os parietale
• İç Yüz: Facies interna
• Angulus sphenoidalis, ön alt köşedir.
• Sulcus arteria meningea media
• Sulcus sinus sagittalis superioris
• Sulcus sinus sigmoidei, arka alt
köşede bulunur.
Os parietale

• Eklem yaptığı kemikler:

• Karşı os parietale,
• os frontale,
• os occipitale,
• os temporale,
• os sphenoidale
Os occipitale

• Foramen magnumu çevreleyen

4 parçadan oluşur
• Pars basilaris: 1 tane
• Pars lateralis: 2 tane
• Squama occipitalis: 1 tane
• Bu 4 parça yenidoğanlarda ayrı
ayrıdır
• 2 yaşında kemikleşmeye başlar.
6 yaşında tamamen kemikleşir
Pars basilaris

• Foramen magnumun önünde

bulunur.
• Sfenoid kemiğin korpusuyla bir
kıkırdak aracılığı ile eklem
yapar. Bu birleşme yerine
synchondrosis
sphenooccipitalis denir.
• Üst yüzde clivus adında
bulbusun oturduğu bir
çukurluk bulunur.
• Sulcus sinus petrosi inferioris
yan kısımlarda bulunur.
Pars basilaris

• Alt yüzün ortalarında görülen

kabartıya tuberculum
pharyngeum denir. Buraya
raphe pharyngis tutunur.
Pars lateralis
Foramen magnum’un her
iki yanında bulunur.
•Condylus occipitalis alt
yüzünde görülen oval şekilli
eklem çıkıntılarıdır. Atlas ile
eklem yaparlar.
•Kondillerin arka
tarafındaki çukura fossa
condylaris, bu çukurda
bulunan kanala canalis
condylaris denir.
Pars lateralis
• Kondillerin tabanında bulunan kanala ise canalis nervi hypoglossi denilir.
• İçinden n. hypoglossus ve a. pharyngea ascendens’in bir dalı geçer.
Pars lateralis

• Pars lateralis’in üst

yüzündeki kabarık yapıya
tuberculum jugulare denir.
• Bunun arka dış kısmında
sulcus sinus sigmoidei
denilen bir oluk bulunur.
• İncisura jugularis temporal
kemikteki aynı isimli çentik
ile birleşerek foramen
jugulare’yi yapar.
• Proc. jugularis, incisura
jugularisin arkasında
bulunur.
Pars lateralis

•Foramen jugulare: Bu kanaldan

geçenler:
•N. glossopharyngeus,
•N. vagus,
•N. accessorius
•Sinus petrosus inferior
•V. jugularis interna
Squama occipitalis
• Inion’dan foramen magnum’a
kadar uzanan ibiğe denir.
• Margo mastoideus
• Margo lamdoideus
Squama occipitalis
• Dış yüz
• Protuberentia occipitalis
externa (inion)
• Crista occipitalis externa
• Linea nuchalis Superior
• Linea nuchalis Suprema
• Linea nuchalis İnferior

• Linea nuchalis suprema’nın

üstünde kalan düz alana
planum occipitale, altında
kalan pürtüklü alana planum
nuchale denir.
Squama occipitale
İç yüzü:
•Eminentia cruciformis iç yüzü
4 çukurluğa böler

•Bu çıkıntının ortasındaki

kabarık alana protuberentia
occipitalis interna denir.

•Fossa cerebralis
•Fossa cerebellaris
Squama occipitale
• Protuberentia occipitalis
interna’dan foramen
magnum’a kadar uzanan
kristaya crista occipitalis
interna, yanlara doğru devam
eden oluklara sulcus sinus
transversi, yukarı doğru
seyreden oluğa ise sulcus sinus
sagittalis superior denilir.

• Sulcus sinus transversi yan

taraflarda yön değiştirerek
sulcus sinus sigmoidei olarak
devam eder.
• Bu oluk paryetal, temporal ve
oksipital kemiklerde bulunur
Os occipitale

For. Magnum’un ön-arka

çapı daha geniştir.
Topografik nokta olarak
bu çapın for. magnumu
kestiği ön noktaya basion,
arka noktaya ise opisthion
denir.
For. magnum cavitas
cranii’yi canalis
vertebralis’e bağlar.
Os occipitale

Spuama occipitalisin kenarları

parietal kemikle birleşerek
sutura lombdoidea’yı,
Temporal kemiğin mastoid
parçası ile birleşerek sutura
occipitomastoidea’yı meydana
getirir.

Bazen squama occipitalis’in

üst kısmı ayrı bir kemik olarak
gelişebilir. Bu kemiğe os
interparietale (Os incae)
denir.
Ossa suturalia:
Os occipitale

• Eklem yaptığı kemikler:

• Os parietale
• Os temporale
• Os sphenoidale
• Atlas
Os ethmoidale
• Burun boşluğunun üst ve
arka kısmının, burun
bölmesinin, burun dış
duvarlarının ve kafatası
tabanının ön kısmının
yapısına katılır.
• 4 bölüm
• Lamina cribrosa: 1 tane
• Lamina perpendicularis: 1
tane
• Labyrinthus ethmoidalis:
2 tane
Os ethmoidale

Lamina cribrosa: 1 tane

Lamina perpendicularis: 1 tane
Labyrinthus ethmoidalis: 2 tane
Lamina cribrosa
Frontal kemiğin orbital parçaları
arasında bulunur.
ince ve delikli bir yaprak şeklindedir.
Buradaki deliklere foramina cribrosa
denir ve koku sinirinin lifleri geçer.
Lamina perpendicularis
• Kemik levha olup orta hatta
burun bölmesinin yapısına katılır.
• Ortasından yukarı doğru uzanan
ibik şeklindeki çıkıntıya crista galli
denir.
• Septum nasi
Labyrinthus ethmoidalis
• Ethmoid kemiğin her iki yanında
bulunan kemik kıvrımlardan ve
boşluklardan ibarettir.
• İçinde Cellula ethmoidalis anterior,
media, posterior olarak gruplanan
hava ile dolu boşluklar vardır.
• Lamina orbitalis orbitanın medial
duvarının yapısına katılan kısmı düz
bir kemik levhadır.
• For. ethmoidale anterius, posterius,
burun ile orbitayı birbirine bağlayan
deliklerdir.
Labyrinthus ethmoidalis
• Labyrinthus ethmoidalisin iç yüzünde
kıvrılmış yaprak şeklinde iki adet
kemik lamina olan concha nasalis
superior ve media bulunur.
• Konkaların altında solunum havasının
geçtiği geçitler vardır.
• Meatus nasi superior, medius
Labyrinthus ethmoidalis
Bulla ethmoidalis, orta konkayı kaldırınca burun boşluğunun dış duvarında bulunan kabartıdır.
Bu alanın ön alt kısmında aşağıya ve arkaya doğru uzanan kemik çıkıntıya proc. uncinatus
denir.
Bulla ethmoidalis ile proc. uncinatus arasında kalan çukurluğa infundibulum ethmoidale denir.
Infundibulum’u meatus nasi medius’a bağlayan geçite hiatus semilunaris denir.
Labyrinthus ethmoidalis
İnfundibulum ethmoidale
Sinus frontalis
Sinus maxillaris (Hiatus semilunaris)
Cellulae ethmoidales ant/medii
Labyrinthus ethmoidalis
Eklem yaptığı kemikler:
Os frontale,
Os sphenoidale
Os nasale (2)
Maxilla (2)
Os lacrimale (2)
Os palatinum (2),
Concha nasalis inferior (2)
Vomer
Os sphenoidale
• Kafatası tabanının ortasında, temporal ve oksipital kemiklerin önünde yer alır.
Os sphenoidale
Kanatlarını açmış bir kuşa benzer. 4 bölümü var.
• Corpus sphenoidalis Ortada bir gövdesi
• Ala minor Yanlarda büyük ve küçük kanatları
• Ala major
• Proc.pterygoideus Aşağı doğru uzanan iki çıkıntısı
Corpus sphenoidale
• Sfenoid kemiğin gövdesi küp
şeklindedir.
• Ön yüzünde ve orta hatta bulunan
ibik şeklindeki çıkıntıya crista
sphenoidalis denir.
• Rostrum sphenoidale korpusun alt
yüzünde bulunan çıkıntıdır.
Corpus sphenoidale
• Gövdesi içindeki boşluğa sinus
sphenoidalis denir.
• Septum sinium sphenoidalium
ile iki boşluğa ayrılır.
• Sphenoid sinusun, burun
boşluğunun arka üst kısmına
açılan delikleri (apertura sinus
sphenoidalis) gövdenin ön
yüzünde görülür.
Corpus sphenoidale
• Jugum sphenoidale küçük kanatlar arasında kalan düz sahadır.
• Ön tarafa doğru olan çıkıntıya spina ethmoidalis denir.
• Sulcus prechiasmaticus düz sahanın arkasında yer alan oluktur.
• Bu oluğun devamı yanlarda canalis opticus ile birleşir.
Corpus sphenoidale
Fossa hypophysialis-Tuberculum sellae-Dorsum sellae=Sella turcica
Corpus sphenoidale
Processus clinoideus medius-posterior
Synchondrosis sphenooccipitalis
Sulcus caroticus: Corpusun yan yüzünde bulunur
Lingula sphenoidalis
 Ala minor
• Proc. Clinoideus anterior
• Fissura orbitalis superior
• Canalis opticus: n. Opticus
ve a. Ophthalmica geçer
Ala major
• 4 yüzü vardır:
• Facies cerebralis
• Facies temporalis
• Facies maxillaris
• Facies orbitalis
Facies cerebralis
• Foramen rotundum: N. maxillaris
• For. Ovale: N.mandibularis
• For.spinosum: A.meningea media geçer
Facies maxillaris
• Fossa infratemporalis’in
tavanının yapısına katılır
• Fossa pterygopalatinayı
arkadan sınırlar
• Bu yüz for.rotundumun
maxillaya bakan yüzüdür
Facies temporalis
•Crista infratemporalis ile 2 bölüme
ayrılır
•fossa temporalis
•fossa infratemporalis
Facies orbitalis
• Margo zygomaticus
• Fissura orbitalis inferior
Proc. pterygoideus
• Lamina lateralis, Lamina medialis
• İncisura pterygoidea
• Hamulus pterygoideus
Proc. pterygoideus
• Fossa pterygoidea (arka tarafta iki lamina arasındaki oluk)
• Fossa scaphoidea
Proc. pterygoideus
• Sulcus pterygopalatinus: canalis pterygopalatinusu (canalis palatinus majoru
oluşturur
• Canalis pterygoideus
Os sphenoidale
• Eklem yaptığı kemikler:
• Vomer, Os ethmoidale, os
frontale, os occipitale, os
parietale, os temporale, os
zygomaticum, os palatinum,
Os temporale

• Yenidoğan çocuklarda 3 ayrı

parça halindedir:
• Pars squamosa
• Pars petrosa
• Pars tympanica

• Erişkinlerde 3 parça birleşir ve

tek kemik oluşur
Pars squamosa

• Facies temporalis
• Sulcus arteria temporalis
media
• Proc. Zygomaticus
• Crista supramastoidea
• Tuberculum articulare
• Fossa mandibularis
• Trigonum suprameatum
(Macewen üçgeni)
Pars squamosa
• Fossa mandibularis
• Facies articularis
• Fissura petrotympanica
(Glaser yarığı)
Pars squamosa
• Facies cerebralis
• Margo parietalis
• Inc. parietalis
• Margo sphenoidalis
• sutura sphenosquamosa
Pars petrosa=pyramis
• Apex partis petrosa
• For. lacerum
• Apertura interna canalis carotici
• Fissura petrosquamosa
Pars petrosa
• Eminentia arcuata:İç kulaktaki canalis
semisircularis anterior’un yaptığı
kabarıklık
• Tegmen tympani:Orta kulak
boşluğunun tavanını yapar
Pars petrosa=pyramis
• Impressio trigeminalis
• Sulcus nervi petrosi majoris:
• Hiatus canalis nervi petrosi
majoris
• Sulcus nervi petrosi minoris:
• Hiatus canalis nervi petrosi
minoris
Pars petrosa
• Margo superior partis petrosa:
• Sulcus sinus petrosi superioris:
• Porus acusticus internus:
• Meatus acusticus internus:
• Facies inferior partis petrosa
Pars petrosa
• Fossa subarcuata:
• Apertura externa aquaductus
vestibuli:
 Pars petrosa
• İnc. jugularis
• For. Jugulare
• Proc. intrajugularis
• Sulcus sinus petrosi inferioris
Pars petrosa
• Canalis caroticus: A. Carotis
interna geçer
• İç ağzına apertura interna
canalis caroticus
• Dış ağzına apertura externa
canalis caroticus denir
• Proc. styloideus
Pars petrosa
• Fossa jugularis
• Canaliculus mastoideus
• Proc.styloideus
• For.stylomastoideum: N.facialis
dışarı çıkar
• Fossula petrosa
Pars petrosa
• Fossula petrosa
• Apertura canaliculi tympanici
• Apertura canaliculi cochlea
Pars petrosa

• Canalis musculotubarius
• Semicanalis musculi tensor
tympani
• Semicanalis tubae auditoria
Processus mastoideus
• Proc. Mastoideus: 1-2 yaşlarına
kadar bulunmaz
• Cellulae mastoidea
• Antrum mastoideum

• For.mastoideum
• İnc.mastoidea
Processus mastoideus

Sulcus arteria occipitalis:

İnc. mastoidea
Processus mastoideus
• Sulcus sinus sigmoidei: İç
yüzdedir
• Foramen mastoideum
• Incisura parietalis
• Margo occipitalis
Pars tympanica
• En küçük parça, pyramisin dış
yüzünde
• Anulus tympanicus
• Porus acusticus externus
• Meatus acusticus externus
Pars tympanica

Vagina processus styloidei

Sulcus tympanicus
Pars tympanica
fissura tympanosquamosa
fissura petrosquamosa,
fissura petrotympanica (Glasser yarığı)
fissura tympanomastoidea
Eklem yaptığı kemikler

• Os occipitale, os parietale, os
sphenoidale, os zygomaticum,
mandibula
Basis cranii bölümleri

• Fossa cranii anterior Fossa cranii anterior

• Fossa cranii medius
• Fossa cranii posterior Fossa cranii medius

Fossa cranii posterior

KAYNAKLAR
1- Standring S. Gray's Anatomy The Anatomical Basis of Clinical
Practice (40th Edition). London:Churchill Livingstone, 2008.
2- Drake, R. L, Vogl, W., Mitchell A.W.M. (2018) Tıp Fakültesi
Öğrencileri için Gray’s Anatomi: 3. Baskı. (Cumhur, M., Taşcıoğlu, B.,
Tunalı S. Çev.) Baş ve Boyun. Ankara Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara.
3- Taner, D. (2010) Fonksiyonel Nöroanatomi: 8. Baskı. ODTÜ
Yayıncılık, Ankara.
4- Yıldırım, M. (2013) Resimli Sistematik Anatomi. İstanbul Nobel Tıp
Kitabevleri, İstanbul.
5- Arıncı, K., Elhan A. (2006) Anatomi 1 ve 2. Cilt. Güneş Kitabevi
Ltd. Şti, Ankara.
6- Dere, F. (2010) Nöroanatomi Fonksiyonel Nöroloji Atlası ve Ders
Kitabı 3. Baskı. Adana Nobel Tıp Kitabevi, Adana.
7- Snell, S. (2000) Tıp Fakültesi Öğrencileri için Klinik Nöroanatomi.
(Yıldırım, M. Çev.) Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul.
8- Waschke, J., Böckers, T.M., Paulsen, F. (2016) Sobotta Anatomi
Konu Kitabı. (Sargon, M. F. Çev.) Güneş Tıp Kitabevleri, Ankara.
9- Arifoğlu, Y. (2019) Her Yönüyle Anatomi 2. Baskı. İstanbul Tıp
Kitabevleri, İstanbul.
10- Urban Fischer, F Paulsen, J Waschke. Sobotta İnsan Anatomisi
Atlası (Çeviri Editörü:Prof.Dr.S.Tuna Karahan). Medipres Yayıncılık,
İstanbul, 2019.