ORGAN NAKLİ

Organ nakli nedir?

• Tedavisi mümkün olmayan hastalıklar nedeniyle;

görev yapamayacak derecede hasar gören organların yerine, canlı veya
ölüden alınan yeni, sağlam organın konularak hastanın tedavi
edilmesidir.
ORGAN BAĞIŞI
• Kişi hayatta iken, serbest iradesi ile tıbben yaşamı sona erdikten sonra
doku ve organlarının başka hastaların tedavisi için kullanılmasının izin
verilmesidir

• Bir bedel veya başkaca çıkar karşılığı, organ ve doku alınması ve

satılması yasaktır
(2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkındaki Kanun 3. madde)
Ülkemizde nakli Ülkemizde nakli
yapılan organlar yapılan dokular
¨Böbrek ¨ Kalp kapağı
¨Karaciğer ¨ Kornea
¨Kalp ¨ Kas ve kemik iliği
¨Akciğer ¨ Deri
¨Pankreas
¨İnce barsak

 Böbrek, karaciğer ve kemik iliği nakilleri canlı vericilerden de yapılması mümkündür.

ORGAN NAKLİ KİMLERDEN
YAPILIR ?
¨Canlı donör (verici)

¨Kadavra donör (verici)

Kadavra Donör
• Trafik kazası, kurşunlanma, beyin kanaması vs. gibi nedenlerle yoğun
bakımda tedavisi devam ederken geri dönüşümsüz beyin hasarı
gelişmiş (beyin ölümü gerçekleşmiş) kişilerden alınan organlarla
yapılır.

• (Böbrek, karaciğer, pankreas, kalp, kalp kapakları, ince barsak, kornea,

vs).
BEYİN ÖLÜMÜ NEDİR?
• Beyin fonksiyonlarının geri
dönüşümsüz olarak
kaybolmasıdır

• Beyin ve beyin sapı

fonksiyonlarının (kan akımı
ve elektriksel aktivite)
tamamen ortadan
kalkmasıdır.
BEYİN ÖLÜMÜ

• İlk olarak 1968 yılında Harvard'da tanımlanmış ve beyin ölümü

kriterleri Harvard Kriterleri olarak yerleşmiştir. Bu nedenle Beyin
ölümü tanısı dünyanın her yerinde aynı standartlarda konur.

Report of the Ad Hoc Committee of the Harvard Medical School to Examine the Definition of Brain Death
(JAMA, Aug 5,1968-Vol 205, No:6)
• Fizik muayene
(Bilinç kapalı, tam duyarsızlık ve cevapsızlık, spontan hareket, ağrılı
uyaranlara yanıt yok)

• Apne testi
(Spontan solunum yok)

• Beyin sapı refleksleri

(Refleksler yok)

ile tespit edilir.

• Gerektiğinde tanının EEG (düz trase), Doppler ultrasonografi,
anjiografi veya SPECT testlerinden biri ile desteklenebilir.

• Bu nedenle beyin ölümü gerçekleştiğinde, kişi tıbben ölü kabul edilir

Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetler Genel Müdürlüğü
tarafından 30.01.2001 tarihli ve 950 sayılı onay ile

Ülkemizde, 4 uzman hekim tarafından değerlendirme yapılarak

(hekimler kurulu) beyin ölümü kararı verilir ve buna dair rapor hazırlanır

• Anestezist
• Nörolog
• Beyin Cerrahı
• Kardiyolog

(2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkındaki Kanun 11. madde)
• İki Değerlendirme Arasındaki Süre Tayini ( Gözlem süresi )
• Beyin ölümü tanısının konulduğu birinci nörolojik muayenedeki klinik tablonun;

Yeni doğanda (2 Aya Kadar)……………………48 Saat

2 Ay – 1 Yaş……………………………………………24 Saat
1 -18 Yaş.....………………..…………………………12 Saat
18 Yaş Üzeri.....………………………………………24 Saat

sonra yapılan ikinci nörolojik muayenede de değişmeden devam ettiği gözlenmelidir.

Beyin- beyin sapı ölümü tanısı ile
karıştırılan en temel kavram?
BİTKİSEL HAYAT NEDİR?
¨Bitkisel hayattaki hastaların solunumları devam eder.

¨Beyin sapı sağlamdır.

¨Beyin fonksiyonları azalmış yada tamamen kaybolmuş olabilir. Ama

tam anlamıyla ölüm oluşmamıştır.

¨Bu hastalar aylarca yada yıllarca hareketsiz yaşamaya devam etmekte

ve bazen de düşük bir olasılıkla iyileşerek normale dönebilmektedir.
BEYİN ÖLÜMÜ BİTKİSEL HAYAT
DEĞİLDİR
Bitkisel hayatta; Beyin ölümünde;

• Hastanın solunumu devam • Solunum cihazına bağlıdır

eder

• Bazı durumlarda iyileşme • Hayata dönmesi mümkün

şansları vardır değildir
Bitkisel hayattaki insanların organları asla organ naklinde
kullanılmaz!
Beyin ölümü tanısı almış kişilerin hayata dönmesi mümkün
değildir!
Beyin ölümü tanısı konan hastalarda
tıbbi desteği kesme kararı;

20 Ağustos 1993 tarihli Organ Nakli Merkezleri Yönetmeliği (Ek-1)

“Hasta yakınına beyin ölümü deklare edildikten sonra organ bağış
izni alınamadığında, hastaya uygulanan tıbbi destek kesilir.”

1 Haziran 2000 tarihli Organ Nakli Hizmetleri Yönetmeliği (Ek-1)

“Hasta yakınına beyin ölümü deklare edildikten sonra hastaya
uygulanan tıbbi destek kesilebilir.”
2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması ve
Nakli Hakkındaki Kanun 12. madde

Alıcının müdavi hekimi ile organ ve doku alınması, saklanması,

aşılanması ve naklini gerçekleştirecek olan hekimlerin, ölüm halini
saptayacak olan hekimler kurulunda yer almaları yasaktır.

Beyin Ölüm Tespit Komisyonu ve Organ Nakil Ekibi farklı kişiler

olmalıdır
 Ulusal
Bölge
Donör Kaynağı Koordinasyon Organ Nakli Organ nakli
Koordinasyon
Merkezi Merkezi Merkezi bekleyen hasta
Merkezi (BKM)
(UKM)
• 29 Mayıs 2008 tarihinde uygulamaya konulan liste ile kadavra organ
bekleyen tüm hastalar tek havuzda toplanmaktadır

• Kadavra donörlerden elde edilen organ örnekleri söz konusu listede

yer alan hastaları kapsayan ve bilgisayar ortamında otomatik olarak
yapılan puanlama ile saptanan en uygun hastalara nakledilmektedir.
Türkiye Organ ve Doku Bilgi Sistemi
(TODS)
• Ülke genelinde tüm organ ve doku bağışları ile nakil bekleyen hasta
bilgilerini, verici kayıtlarını ve gerçekleşen nakillere ait alıcı ve verici
izlem bilgilerini içeren veri tabanı sistemidir

• Kadavra vericiye ait tüm organlar bu sistem üzerinden dağıtılır

• TODS’da kaydı olmayan hastalara, kadavradan organ dağıtımı ve nakli

ile canlıdan organ nakli yapılamaz
Organ ve Doku (Donör) Kaynağı Merkezi
• Organ ve doku alınabilecek potansiyel vericileri saptar.

• Tıbbi ölüm durumunu saptayacak kanunda belirtilen branşlara sahip

hekimleri temin eder.

• Her organ ve doku kaynağı merkezinde en az bir koordinatör

görevlendirilir.

• Beyin ölümü tanısı konulan her hastayı Bölge Koordinasyon Merkezine

bildirir.
Ulusal Koordinasyon Merkezi
• 24 saat kesintisiz hizmet verir

• Ülke genelinde organ ve doku nakli bekleyen hastaların ve nakil

merkezlerinin kayıtları tutar

• Bakanlıkça belirlenen kurallara uygun olarak, organ ve doku

çıkarımının koordinasyonu ile TODS üzerinden dağıtımı yapar
Bölge Koordinasyon Merkezleri
• Ulusal Koordinasyon Merkezine bağlı olarak çalışır

• Organ ve doku kaynağı merkezleri, doku tipleme laboratuvarları ile organ ve

doku nakli merkezleri arasında koordinasyonu

• Organ ve doku alım ekiplerinin, çıkarılan organ ve dokuların ve nakil

yapılacak hastaların merkezlere nakilleri ile koordinasyonunu

• Organ ve doku naklinin gerçekleştirilmesine ilişkin verici adayı ve alıcı ile ilgili
yapılması gereken tıbbi, idari ve hukuki işlemlerin tamamlanmasını, sağlar.
Organ Nakli Merkezi
• Bakanlıkça istenilen tüm bilgileri TODS’a kaydetmekle yükümlüdür.

• Sistemde tutulacak her türlü kişisel bilginin gizliliği esastır.

• Bu kapsamda, sisteme giriş yapacak olan kişiler, kaydı bulunan

hastaların bilgilerinin amaç dışı kullanımını engelleyecek önlemleri
almak, hasta haklarına ve kişisel haklara uymak ile yükümlüdür
 UYGUN BÖBREK NE DEMEK ?
• Böbrek transplantasyonu yapılabilmesi için alıcı ile
verici arasında ABO kan grubu sisteminde uyum
olmalıdır

• Bu uyum kuralları kan naklindeki gibidir ( O grubu

genel verici, AB grubu genel alıcı )

• Yani O kan grubu herkese böbrek verebilir, AB kan

grubu herkesten böbrek alabilir.

• Rh sisteminin ise bir önemi yoktur; yani Rh negatif

bir kişi Rh pozitif bir kişiden böbrek alabilir.
• Alıcı ile verici arasında uyum aranan ikinci sistem,
doku grubu olarak bilinen HLA sistemidir.

• HLA sistemi 6. kromozomun kısa kolu üzerinde

yerleşmiş doku uygunluk antijenlerini içerir.

• Böbrek transplantasyonunda önemli olan

A, B ve DR antijenleridir ve her insanda ikişer
tane bulunur.

• Böbrek transplantasyonunda
en iyi sonuç doku uygunluk antijenlerinde tam
uyum olduğu durumlarda alınmaktadır; vericide
alıcıda olmayan DR, B, A antijenleri arttıkça
alıcının böbreği reddetme olasılığı artmaktadır.
KARACİĞERDE SİSTEM NASIL
İŞLER?
• ABO kan grubu sisteminde uyum olmalıdır

• MELD (Model for End-Stage Liver Disease) puanlama sistemi

kullanılmaktadır

• Sistemin amacı son dönem kronik karaciğer hastalıklarının şiddetinin

değerlendirilmesinde ve adaletli organ dağıtımına yardımcı olması
adına tüm dünyada kullanılan bir sistemdir.
• MELD Skoru aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır

• MELD = 3.78 × [Bilirubin (mg/dL)] + 11.2 × [INR] + 9.57 × [Kreatinin (mg/dL)] + 6.43

• Bu puana göre hastanın 3 aylık sağ kalım süresi hesaplanır

 >40 — 71.3% mortalite

 30–39 — 52.6% mortalite
 20–29 — 19.6% mortalite
 10–19 — 6.0% mortalite
 <9 — 1.9% mortalite
• Hepatoselüler karsinom, hepatoblastom, kolanjiyokanser gibi bazı
hastalıklarda MELD skoruna özel düzenlemeler getirilmiştir.

• (Mortalite oranı artacağından mevcut puana ekstra puan

eklenmektedir)

• Özetle; bugün KC nakli olmak üzere organ bekleme listesine giren bir
hasta listenin en son sırasında yer almaz. MELD puanına göre
mortalite oranı ne kadar yüksekse o derecede listenin ön sıralarında
yer alır.
Canlıdan Organ Bağışı ve Nakli
• Alıcının en az iki yıldan beri fiilen birlikte yaşadığı eşi ile dördüncü
dereceye kadar (dördüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımlarından
yapılabilir.

Akrabalık Dereceleri
1. Derece Anne, Baba ve Çocuklar
2. Derece Kardeş, Torun, Dede, Nine
3. Derece Teyze, Amca, Hala, Dayı, Yeğen (kardeş çocuğu)
4. Derece 3. Derece akrabaların çocukları

 A kişisi eniştesine (ablasının eşine) organ vericisi olamazken, enişte a kişisine organ vericisi olabilir.
Akraba dışı canlıdan organ nakli,
• Naklin yapılacağı ilde oluşturulacak Etik Komisyonun verici ile alıcı
arasında, bu Yönetmeliğe ve diğer ilgili mevzuata aykırı herhangi bir
hususun bulunmadığını ve etik açıdan organ bağışının uygunluğunu
onaylaması ile gerçekleştirilecek akraba dışı kişilerden yapılır.

(Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği Madde 16)

 Akraba dışı canlıdan organ nakli için;
• Alıcının TODS’a kaydı yapılır
• Nakil için alıcı ve verici, aşağıda yer alan belgelerle birlikte Etik Komisyona
başvurur

Alıcı ve vericinin T.C. Kimlik Numarası

Vericinin mümeyyiz olduğuna dair rapor
Vericiden alınmış, en az iki tanıklı hekim onaylı muvafakat belgesi
Verici ve alıcının hekim onaylı bilgilendirme formu
Verici ve alıcının nâkile uygunluğunu bildiren sağlık raporu
Alıcı ile vericinin yakınlığının nereden kaynaklandığını gösteren dilekçe ve mevcut ise ilgili belgeleri
Alıcının ve vericinin gelir düzeyini gösteren beyanı
Vericinin borcunun olup olmadığına dair beyanı
Alıcının ve vericinin adres beyanı
Etik Komisyon, il sağlık müdür yardımcısı
başkanlığında aşağıdaki üyelerden oluşur
• Valilikçe görevlendirilecek il emniyet müdür yardımcısı ya da kaçakçılık ve
organize suçlarla mücadele şube müdürü

• Naklin yapılacağı hastane haricindeki kamu hastanesinden bir tabip

• Naklin yapılacağı hastane personelinden olmayan bir psikiyatri uzmanı

• Baro tarafından görevlendirilecek bir avukat

• Valilikçe görevlendirilecek bir sosyal hizmet uzmanı

Etik Komisyon
• 15 günde bir toplanır
• Gerekli gördüğü takdirde verici ve/veya alıcıyı ve akrabalarını dinler
• Komisyona sunulan bilgi ve belgelerin doğruluğunu araştırır
• Alıcı ve verici arasında etik ve yasal olmayan bir durumun bulunmadığı
kanaati oluştuğunda naklin etik açıdan uygunluğuna karar verir
• Acil nakil gereken hasta için başvuru olması halinde Komisyon
ivedilikle toplanır ve karar alır.
• Komisyonca uygun görülmeyen nakiller yapılamaz. Bir komisyonun
uygun görmediği başvuru için başka bir komisyon karar alamaz.
Organ bağışında bulunmak için;
• On sekiz yaşını doldurmuş
• Mümeyyiz
• Vericinin en az iki tanık huzurunda açık, bilinçli ve tesirden uzak olarak
önceden verilmiş yazılı ve imzalı veya en az iki tanık önünde sözlü
olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir hekim tarafından
onaylanması zorunludur

(2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkındaki Kanun 6. madde)
Organ Bağışları;
¨İl Sağlık Müdürlüğünde,

¨Hastanelerde,

¨Emniyet Müdürlüklerinde (Ehliyet alımı sırasında),

¨Organ nakli yapan merkezlerde,

¨Organ nakli ile ilgilenen Vakıf, Dernek vb. kuruluşlarda yapılabilir.

• Organ bağışında
bulunabilmek için;
organ bağış senedini iki
tanık huzurunda
doldurup imzalamak
yeterlidir.
• Organ bağış senedi imzalandıktan sonra organ bağış kartı
doldurulur ve bağış yapan kişiye verilir.
Organ ve doku alacak hekimlerin bilgi verme
ve araştırma yükümlülüğü
Vericiye, operasyonun yaratabileceği tehlikeler ile, bunun tıbbi,
psikolojik, ailevi ve sosyal sonuçları hakkında bilgi vermek;

Organ ve doku verenin, alıcıya sağlayacağı yararlar hakkında vericiyi

aydınlatmak;

Akli ve ruhi durumu itibariyle kendiliğinden karar verebilecek

durumda olmayan kişilerin vermek istedikleri organ ve dokuları almayı
reddetmek;
Vericinin evli olması halinde birlikte yaşadığı eşinin, vericinin organ ve doku
verme kararından haberi olup olmadığını araştırıp öğrenmek ve öğrendiğini
bir tutanakla tespit etmek;

Bedel veya başkaca çıkar karşılığı veya insancıl amaca uymayan bir düşünce
ile verilmek istenen organ ve dokuların alınmasını reddetmek;

Kan veya sıhri hısımlık veya yakın kişisel ilişkilerin mevcut olduğu durumlar
ayrık olmak üzere alıcının ve vericinin isimlerini açıklamamak zorundadırlar
• On sekiz yaşını doldurmamış ve mümeyyiz olmayan kişilerden organ ve
doku alınması yasaktır (Madde 5)

• Vericinin yaşamını mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye

sokacak olan organ ve dokuların alınması yasaktır (Madde 8)

• Verici ve alıcının sağlığı için söz konusu olabilecek tehlikeleri azaltmak

amacıyla gerekli tıbbi inceleme ve tahlillerin yapılması ve sonucunun
bir olurluluk raporu ile saptanması zorunludur (Madde 9)
Ölüden Organ ve Doku Alma Koşulu ve
Cesetlerin Bilimsel Araştırma İçin Muhafazası
• Bir kimse sağlığında vücudunun tamamını veya organ ve dokularını,
tedavi, teşhis ve bilimsel amaçlar için bıraktığını resmi veya yazılı
vasiyetle belirtmemiş bu konudaki isteğini iki tanık huzurunda
açıklamamış ise sırasıyla ölüm anında yanında bulunan eşi, reşit
çocukları, ana veya babası veya kardeşlerinden birisinin , bunlar yoksa
yanında bulunan herhangi bir yakınının muvafakatıyla ölüden organ
veya doku alınabilir.

• (2238 sayılı Organ Ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkındaki Kanun 14. madde)
• Aksine bir vasiyet veya beyan yoksa, kornea gibi ceset üzerinde bir
değişiklik yapmayan dokular alınabilir.

• Ölü, sağlığında kendisinden ölümünden sonra organ veya doku

alınmasına karşı olduğunu belirtmişse organ ve doku alınamaz.
• Kaza veya doğal afetler sonucu vücudunun uğradığı ağır harabiyet
nedeniyle yaşamı sona ermiş olan bir kişinin yanında yukarıda sayılan
kimseleri yoksa, sağlam doku ve organları, tıbbi ölüm halinin alınacak
organlara bağlı olmadığı 11. maddede belirlenen hekimler kurulunun
raporuyla belgelemek kaydıyla, yaşamı organ ve doku nakline bağlı
olan kişilere ve naklinde ivedilik ve tıbbi zorunluluk bulunan
durumlarda vasiyet ve rıza aranmaksızın organ ve doku nakli
yapılabilir. Bu hallerde, adli otopsi bu işlemler tamamlandıktan sonra
yapılır ve hekimler kurulunun raporu adli muayene ve otopsi
tutanağına geçirilir ve evrakına eklenir.
• Ayrıca vücudunu ölümden sonra inceleme ve araştırma faaliyetlerinde
faydalanılmak üzere vasiyet edenlerle yataklı tedavi kurumlarında ölen
veya bunların morglarına getirilen ve kimsenin sahip çıkmadığı ve adli
kovuşturma ile ilgisi olmayan cesetler aksine bir vasiyet olmadığı
taktirde 6 aya kadar muhafaza edilmek ve bilimsel araştırma için
kullanılmak üzere ilgili yüksek öğretim kurumlarına verilebilirler. Bu
cesetlerin defin hususu dahil tabi olacakları işlemler Adalet, İçişleri,
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlıklarınca bu Kanunun yayım tarihinden
itibaren 3 ay içinde çıkarılacak yönetmelikle belirlenir
Ceza Hükümleri
• Madde 15- Bu Kanuna aykırı şekilde organ ve doku alan, saklayan,
aşılayan ve nakledenlerle bunların alım satımını yapanlar, alım ve
satımına aracılık edenler veya bunun komisyonculuğunu yapanlar
hakkında, fiil daha ağır bir cezayı gerektirmediği taktirde iki yıldan dört
yıla kadar hapis ve 50 000 liradan 100 000 liraya kadar ağır para
cezasına hükmolunur.
ÖZETLE 2238 sayılı kanun
• 18 yaşını doldurmuş olmalı
• İki tanık ve hekim huzurunda onam
• Vericinin hayatını tehlikeye sokmamalı
• Alınması/satılması yasak
• Reklamı yasak
• Akli dengesi bozuk olandan yasak
• Vericinin eşinin haberinin olması
• Alıcı ve vericinin isimleri saklı olmalı
ÖZETLE 2238 sayılı kanun ve Etik İkilemler
• Aksine bir durum yoksa kornealar izinsiz alınabilir
• Kaza veya doğal afetlerde rıza aranmadan organlar alınabilir
• Sahipsiz cesetler 6 ay bekletilir sonra eğitim kurumlarında kullanılabilir