Podstawy ekonomii

Wykład

Dr Łukasz Ziębakowski
Adiunkt
lukasz.ziebakowski@wsb.poznan.pl
Główne doktryny ekonomiczne
Pojęcie doktryny
 Przez doktrynę rozumie się ogół poglądów, twierdzeń i założeń z określonej
dziedziny wiedzy lub z w odniesieniu do jakiegoś obszaru działalności.
 Cechy charakterystyczne doktryn:
 doktryny niekiedy podejmują problemy wykraczające poza klasyczne poznanie naukowe,
 od teorii naukowych doktryny różnią się też brakiem pełnego uzasadnienia całości
przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych wniosków,
 mają często wyraźnie normatywny charakter.

„...idee ekonomistów i filozofów mają większy wpływ, niż się ogólnie przyjmuje. I to zarówno
wtedy, gdy mają rację, jak i wtedy, gdy się mylą. W rzeczywistości światem rządzą idee.”
Friedrich von Hayek
Ekonomia głównego nurtu a heterodoksyjna

 Cechy ekonomii głównego nurtu:

 uznanie modelu homo oeconomicus,
 budowanie teorii makroekonomicznych na podstawach mikroekonomicznych,
 stosowanie analiz ilościowych.

 Cechy ekonomii heterodoksyjnej:

 Brak wykorzystania analiz ilościowych,
 Podkreśla się ograniczoną racjonalność uczestników rynku (niedoskonała
wiedza, zła percepcja, irracjonalne i oportunistyczne zachowania),
 Człowiek ujmowany jest w szerszym, niż tylko ekonomicznym kontekście
(model homo socialis/sociologicus).
Klasyfikacja szkół ekonomii
Szkoła klasyczna i
Ekonomia głównego nurtu
neoklasyczna Instytucjonalizm

Ekonomia heterodoksyjna
Monetaryzm Ewolucjonizm

Szkoła realnego cyklu

koniunkturalnego Szkoła historyczna

Nowa ekonomia Szkoła austriacka

klasyczna (psychologiczna)

Keynesizm i
neokeynesizm Marksizm
Etapy rozwoju myśli ekonomicznej
1. Historyczny fundament: Starożytność i Średniowiecze,

2. Historyczne początki ekonomii: Fizjokratyzm, Leseferyzm, Merkantylizm, Ekonomia klasyczna

(początki podziału na różne nurty liberalizmu).

3. Próby kwestionowania uniwersalizmu liberalnej wizji gospodarki (Simone de Sismondi i jego

„socjalizm utopijny”, Niemiecka szkoła narodowa i Szkoła historyczna, Marksizm).

4. Etap ewolucji liberalnej wizji gospodarki: Szkoła austriacka, Ekonomia neoklasyczna, Ekonomia
matematyczna.

5. Wyzwania ze strony instytucjonalizmu i keynesizmu oraz etap osłabienia roli liberalizmu w

ekonomii.

6. Liberalizm z nowymi elementami (Ekonomia dobrobytu, Ordoliberalizm, Ekonomia ewolucyjna)

7. Liberalizm redivivus - Neoliberalizm: Ekonomia głównego nurtu, Konsensus Waszyngtoński.

8. Dylemat zawodności rynku czy zawodności państwa? Post-liberalizm i Neokeynesizm

 Liberalizm czy
interwencjonizm gospodarczy?
Liberalne nurty ekonomii
Klasyczna szkoła ekonomii – Adam Smith (1723 – 1790)

 Sformułował ekonomię jako jedną całość wyodrębnioną z innych nauk. Stąd uważany jest za „ojca
ekonomii”. Przedstawił on system ekonomiczny obrazujący życie całego kraju, który był oparty na
następujących założeniach:
 Sprawne funkcjonowanie społeczeństwa zapewnia samoregulujący się mechanizm rynkowy, zatem państwo nie powinno
ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka” rynku dokonuje optymalnej alokacji zasobów do
poszczególnych dziedzin wytwarzania.
 Rynek jest mechanizmem, który definiuje i reguluje ceny, ilości dóbr i usług oraz dochody.
 Rola państwa powinna ograniczać się do absolutnego minimum (tzw. „Stróża nocnego”) – stanowiąc prawo i walczyć z
monopolami, które są największą barierą sprawiedliwej i naturalnej konkurencji.
 Siłą napędową gospodarki jest interes własny jej uczestników, a głównym regulatorem tego co dzieje się w gospodarce jest
konkurencja.
 Źródłem wszelkiego bogactwa jest praca ludzka, lecz nie każda praca je tworzy - powstaje ono tylko w wyniku pracy
produkcyjnej, czyli tej, która stwarza materialne środki zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.
 Wzrost produktywności determinowany jest podziałem pracy - każdy powinien wykonywać tę czynność, którą najlepiej
opanował.
 Barierę wolnego handlu międzynarodowego stanowią cła, które należy obniżać lub zlikwidować.
 Prawo podatkowe powinno być pewne i stabilne, zaś system podatkowy powinien być oparty na daninach prostych, tanich w
poborze (zasady podatkowe A. Smitha).
Klasyczna szkoła ekonomii – Jean Baptiste Say (1767-1832)

 Trzy czynniki produkcji – produkcja realizuje się jako powiązanie trzech elementów jakimi są: praca,
kapitał i ziemia.
 Płace, zyski i renty gruntowe są cenami usług za poszczególne czynniki, określane przez popyt na nie i
ich podaż.
 Człowiek nigdy nie ma dosyć, stąd będzie dążyć do maksymalizacji użyteczności poszczególnych
dóbr i usług.
 Nadprodukcja jest niemożliwa, co najwyżej może pojawić się jako zjawisko marginalne lub przejściowe.
Produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu.
 „Ten kto tworzy podaż, przy okazji tworzy popyt” – producent, żeby uruchomić produkcję musi
zakupić surowce, materiały, siłę roboczą, tym samym tworząc dochody ich sprzedawców. Zwiększanie siły
nabywczej jest tej samej wielkości co dodatkowa produkcja. Z chwilą zakończenia wymiany okazuje się
zawsze, że produktem zapłacono za produkt.
 Oszczędności są jedynie chwilowym odroczeniem konsumpcji lub inwestycji.
 Podatki powinny być proste, umiarkowane pod względem ilości, sprawiedliwie rozłożone i
nakładane w myśl moralności społecznej. Ponadto za złe podatki uważał te, które pociągają za sobą
wysokie zobowiązania wobec skarbu państwa i szkodzą produkcji krajowej.
Klasyczna szkoła ekonomii – David Ricardo (1772-1823)

 Uznawał, że społeczeństwo tworzą grupy o przynajmniej częściowo sprzecznych interesach.

 Praca jest jedynym źródłem bogactwa.
 Stworzył pierwsze teorie zysku (właściciel przejmuje część tego, co wytworzyli jego pracownicy). Zysk
jest źródłem akumulacji, akumulacja natomiast stanowi źródłem finansowania inwestycji, które
przyczyniają się do dalszego rozwoju.
 Wartość towaru jest określana przez wielkość nakładów pracy potrzebnych do jego wytworzenia.
 Każdy podatek jest „złem”, gdyż podatki sprzyjają obniżaniu się stopy życiowej społeczeństwa i całej
gospodarki. Podkreślał fakt oceny systemu podatkowego jako całości, a nie konkretnych podatków. O
efektach negatywnego opodatkowania nie przesądza pojedynczy podatek, lecz „suma skutków
podatkowych razem wziętych”.
 Opodatkowanie powinno zostawić każdego podatnika w takiej samej sytuacji majątkowej i dochodowej
w jakiej go zastało (tzw. reguła edynburska - „leave them as you find them”). Rekomendował
konieczność porównywania warunków dochodowych i majątkowych podatników zarówno przed
opodatkowaniu, jak i po nim.
Klasyczna szkoła ekonomii – Thomas Malthus (1766-1834)

 Zaznaczał, że bogactwo narodu może rosnąć, nie pociągając za sobą

polepszenia sytuacji każdej jednostki czy grupy społecznej. Ma to miejsce
wówczas, gdy liczby obywateli rośnie szybciej, niż rośnie ilość dobór przeznaczona
do zaspokojenia ich potrzeb.
 Twierdził, że system liberalny i nierówności, które wywołuje pozwalają na
polepszenie się sytuacji części społeczeństwa, ponieważ system ten ogranicza
przyrost demograficzny. System wspólnoty (równości) skazuje nieodwołalnie
na nędzę całe społeczeństwo.
 Doszedł do wniosku, że wzrost ludności zachodzi w postępie geometrycznym
(1, 2, 4, 8, 16, 32…), podczas gdy produkcja środków żywności rośnie w
postępie arytmetycznym (1, 2, 3, 4, 5, 6 …).
 Poziom dochodów wpływa na przyrost naturalny.
Neoklasycyzm – Alfred Marshall (1842-1924)

 Zwolennik stosowania analizy marginalnej, nigdy nie porzucał osiągnięć szkoły

klasycznej. Podkreślał konieczność powrotu do analiz makroekonomicznych.
 W przeciwieństwie do klasyków nie uważał, że koszty produkcji determinują cenę,
a w przeciwieństwie do neoklasyków nie twierdził, że determinuje ją popyt.
Wartość towaru jest określana zarówno przez podaż, jak i przez popyt. Jest
autorem prawa popytu i podaży (zasada ceteris paribus).
 Sprecyzował pojęcie elastyczności popytu – relatywnego wzrostu popytu
wywołanego relatywnym spadkiem ceny (i odwrotnie).
 Uzasadniał wyodrębnienie czwartego czynnika produkcji – przedsiębiorczość
(organizację).
 Rozdzielenie analizy krótko- i długookresowej.
Neoklasycyzm – Artur Cecil Pigou (1877-1959)

 Obrona kapitalizmu, lecz z podkreśleniem dobrobytu ogółu

społeczeństwa (tzw. ekonomia dobrobytu). Dobrobyt społeczny jest sumą
potrzeb poszczególnych jednostek.
 Interwencja państwa jest zasadna tylko ze względu na zjawisko tzw.
efektów zewnętrznych.
 „Podatek Pigou” – redystrybucja.
 Twórca pojęcia „kapitał ludzki”.
 Konsumenci dążą do maksymalizacji korzyści, producenci zaś do
maksymalizacji zysków.
 Rynek pracy jest najdoskonalszym z wszystkich, gdyż zawsze występuje
na nim równowaga.
Monetaryzm – Milton Friedman (1912-2006)

 Uznał podaż pieniądza za główny czynnik wpływający na poziom produktu narodowego brutto. Zalecał zwiększanie
podaży pieniądza w tempie odpowiadającym wzrostowi produktu narodowego brutto, co miało zapewnić stabilizację
gospodarczą.
 „Inflacja to zjawisko pieniężne” - Koniunktura, ulega wzmocnieniu nie wtedy, gdy państwo zwiększa wydatki, lecz gdy
umiarkowanie podnosi ilość pieniądza (na tyle umiarkowanie, by nie dopuścić do wzrostu inflacji).
 Odcięcie się od teorii ingerencji państwa Keynesa. Uważał, że gospodarka kapitalistyczna pozostawiona sobie zachowa
niezbędną stabilność, przy pewnym akceptowanym społecznie poziomie bezrobocia. Popierał przedsięwzięcia
podejmowane w celu ograniczenia wpływu państwa, a mianowicie: prywatyzację, deregulację, cięcie wydatków z
budżetu na wydatki socjalne, opiekę zdrowotną i oświatę. Dążył również do zaprzestania rządowej interwencji na
rynkach walutowych.
 Nierówności w gospodarce są zjawiskiem naturalnym i sprawiedliwym. Przeciwnik zasiłków społecznych, które nazywał
„darmowymi obiadami”.
 Wskazywał na różną efektywność gospodarowania pieniądzem w zależności od źródła jego pochodzenia oraz na własne
i cudze pieniądze (4 stopnie efektywności).
 „Efekt wypychania” - rozpatrywał działanie tego efektu po wyizolowaniu czystego bodźca fiskalnego, nie związanego z
ekspansją monetarną, a więc kiedy następuje zmiana poziom wydatków budżetowych lub obciążeń podatkowych bez
zmian ilości pieniądza w obiegu. Bodziec fiskalny może zadziałać negatywnie w ten sposób, że zahamuje lub nawet obniży
poziom inwestycji prywatnych – właśnie „wypychając” je z procesów gospodarki narodowej. Dla dochodów poniżej
minimum egzystencji domagał się wprowadzenia podatku ujemnego.
Interwencjonizm
Pruska szkoła historyczna – kolebka interwencjonizmu

Wilhelm G.F. Roscher (1817-1894), Werner Sombart (1863-1941), Max Weber (1864-1920)
 Ludzkie działania stanowią nierozerwalną jedność i nie można ich dzielić (na tą jedność składa się
7 elementów: język, religia, sztuka, nauka, prawo, gospodarka, państwo)
 Skupianie się właściwie na historii gospodarczej, a nie ekonomii; uważano, że teorię ekonomiczną
można skonstruować opierając się tylko na materiale indukcyjnym (monografiach historycznych).
 Do osiągnięcia ogólnego dobrobytu niezbędne jest kierownictwo państwa (podwaliny
interwencjonizmu).
 Podatki są procentem należnym państwu z tytułu dostarczania kapitału duchowego
 Idea repartycyjnego systemu ubezpieczeń społecznych.
 Rozbudowane zasady podatkowe (Adolf Wagner - 1835-1917):
– fiskalne (wydajność, elastyczność, stałość),
– gospodarcze (nienaruszalność majątku, przerzucalność),
– sprawiedliwości (powszechność, równość, zdolność podatkowa),
– techniczne (pewność, taniość, dogodność).
Keynesizm – John Maynard Keynes (1883-1946)

 Krytyka teorii klasycznej.

 Bez ingerencji państwa gospodarka jest skazana na niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych
(interwencjonizm gospodarczy). Gospodarka nie powraca samoczynnie do stanu równowagi.
 Twórca popytowej teorii dochodu narodowego. Rozmiary produkcji zależą od rozmiaru popytu, a
niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych zwiększa bezrobocie.”.
 Popyt globalny (AD) tworzą: wydatki konsumpcyjne społeczeństwa (C), wydatki inwestycyjne
przedsiębiorstw (I), wydatki rządowe i samorządowe (G).
AD = C + I + G
 Dodatkowy popyt można osiągnąć poprzez wydatki na cele publiczne. Ważne są same wydatki bez
względu na użyteczność.
 Prywatne inwestycje pobudzić można niskimi stopami procentowymi.
 Przekonywał, że o wielkości zatrudnienia decydują: skłonność do konsumpcji i stopa nowych inwestycji.
Poziom zatrudnienia wyznacza poziom płac (krytyka Pigou).
 Podkreślał istnienie „bezrobocia przymusowego
 Zwolennik progresywnego opodatkowania dochodów.