Podstawy ekonomii

Wykład

Dr Łukasz Ziębakowski
Adiunkt
lukasz.ziebakowski@wsb.poznan.pl
Produkt krajowy brutto i jego
determinanty
Wzrost a rozwój

 W teorii i praktyce ekonomicznej funkcjonuje pojęcie rozwoju i

wzrostu gospodarczego. Pomiędzy tymi terminami istnieją
różnice, jednak często bywają błędnie używane zamiennie.
 Rozwój oznacza „proces przeobrażeń, zmian, przechodzenia do
stanów lub form bardziej złożonych lub pod pewnym względem
doskonalszych”.
 Wzrost natomiast, to „stawanie się coraz większym liczbowo,
ilościowo lub przestrzennie; stawanie się intensywniejszym;
powiększanie się, zwiększanie się”
Wzrost a rozwój gospodarczy
 Rozwój gospodarczy to historyczny (długofalowy) proces wewnętrznej
ekonomicznej i społecznej transformacji kraju, która doprowadza do
powstania społeczeństwa poszukującego dróg poprawy swojej sytuacji
gospodarczej i zorganizowanego w sposób umożliwiający i zachęcający
obywateli do inwestowania w kapitał materialny, ludzki i intelektualny,
niezbędny do nieprzerwanej jego akumulacji.
 Wzrost gospodarczy to proces zwiększania w czasie (z okresu na okres)
rezultatów działalności gospodarczej wyrażającej się w wielkości (wartości)
wytwarzanych dóbr i usług.
 Rozwój gospodarczy jest więc pojęciem szerszym niż wzrost
gospodarczy.
Wzrost a rozwój gospodarczy

 Możliwy jest wzrost gospodarczy bez rozwoju, np. w

niektórych krajach zwiększenie produkcji prowadzi do
powstania nowych gałęzi przemysłu lub usług i nie powoduje
zmian struktur społecznych, np. wzrostu dobrobytu.
 Natomiast niemożliwy jest rozwój bez wzrostu
gospodarczego. Rozwój gospodarczy przejawia się przez
zmiany struktur społecznych i gospodarczych. Najważniejsze
z nich dotyczą struktury tworzenia PKB i struktury
zatrudnienia.
Regres i stagnacja gospodarcza

 Tendencją przeciwstawną do wzrostu gospodarczego, tj.

spadku wytworzonej produkcji, jest regres gospodarczy,
który również nazywany jest recesją.
 Sytuacja gospodarcza, w której nie zachodzą istotne
zmiany w wielkości lub w strukturze wytwarzanej produkcji
nazywa się stagnacją (zastojem) gospodarczą.
Wahania koniunkturalne

C
PKB

B
Czas (miesiące/kwartały/lata)
Czynniki wzrostu gospodarczego – funkcja PKB

 W literaturze przedmiotu można spotkać interpretację funkcji produkcji,

która uwzględnia dwa czynniki: wykorzystywany kapitał i pracę. Jest to
odwołanie do gospodarowania w przedsiębiorstwach, czyli do skali mikro.
 Funkcję tę wykorzystuje się również analizując zależność między
czynnikami produkcji a wielkością PKB, obrazującą wzrost gospodarczy w
skali całego kraju. Biorąc pod uwagę skalę makro, oprócz wcześniej
wspomnianego kapitału (K) i pracy (L) należy uwzględnić jeszcze ziemię
(Z) oraz technologię (T).
PKB = f (K, L, Z, T)
Cechy państw rozwiniętych
 Podstawowymi cechami państw (wysoko) rozwiniętych gospodarczo są:
 wysoki PKB per capita;

 dominacja usług w strukturze zatrudnienia i w tworzeniu PKB;

 wszechstronnie rozwinięta infrastruktura techniczna i usługowa;

 duża produktywność pracy;

 duży udział przemysłu wysokich technologii;

 spadająca energochłonność produkcji dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań technicznych;

 niewielki lub ujemny przyrost naturalny wywołujący procesy starzenia się społeczeństwa;

 rozwinięta oświata i nauka;

 wysoki wskaźnik urbanizacji.

Mierniki rozwoju i wzrostu
gospodarczego
Produkt krajowy brutto
 Produkt krajowy brutto – PKB – (z ang. gross domestic product – GDP) to
pieniężna wartość bieżącej produkcji finalnej dóbr i usług wytworzonych na
terytorium danego państwa w określonym czasie.
 Jest to podstawowa wielkość makroekonomiczna, która po sprowadzeniu
do wspólnej waluty (najczęściej euro lub dolara amerykańskiego) umożliwia
prowadzenie statystyk porównawczych na arenie międzynarodowej.
 Wartość PKB może być szacowana na trzy sposoby:
 Suma rozmiarów działalności produkcyjnej,
 Końcowy rezultat działalności produkcyjnej,
 Suma dochodów i wydatków czynników wytwórczych.
PKB jako suma rozmiarów działalności
 Wysokość PKB szacowana w oparciu o sumę rozmiarów działalności produkcyjnej
oznacza wartość dodaną, która została wytworzona w sektorach instytucjonalnych,
powiększoną o podatki pośrednie (konsumpcyjne) i pomniejsza o dotacje do
produkcji.
PKB = wartość dodana + podatki pośrednie – dotacje
 Wartość dodana (nowo wytworzona) jest różnicą pomiędzy przychodem ze
sprzedaży dóbr i usług a kosztami rzeczowymi zużycia dóbr pośrednich, które
wykorzystano w procesie produkcji. Kolokwialnie ujmując, jest to przyrost wartości
produktu, jaki miał miejsce w tym procesie.
Wartość dodana = przychód ze sprzedaży – koszt produkcji
 Dobra pośrednie to takie, które zużywają się w całości w jednym cyklu
produkcyjnym.
PKB jako końcowy rezultat produkcji
 Za końcowy rezultat działalności produkcyjnej w gospodarce otwartej
uważa się sumę popytu na produkty i usługi, które są wytwarzane w
danym kraju. PKB jest definiowany wówczas jako suma wartości nakładów
na konsumpcję gospodarstw domowych (C), inwestycje przedsiębiorstw
(I), wydatków budżetowych (G) oraz eksportu netto (NX).
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki budżetowe + eksport netto
PKB = C + I + G + NX
 Eksport netto jest różnicą między eksportem (X) i importem (Z).
PKB = C + I + G + X – Z
Produkt narodowy brutto
 W Systemie Rachunków Narodowych wyróżnia się inne mierniki, które są pochodne
względem PKB. Polegają one na modyfikowaniu sposobu pomiaru.
 Produkt narodowy brutto – PNB – (z ang. Gross national product – GNP) jest sumą wartości
bieżącej produkcji finalnej dóbr i usług wytworzonych przez narodowe czynniki wytwórcze,
niezależnie od ich lokalizacji, w określonym czasie.
 Produkt narodowy brutto otrzymuje się poprzez skorygowanie produkcji krajowej brutto
o wartość dochodów netto czynników wytwórczych uzyskiwanych za granicą (F).
PNB = PKB + F
 Wartość netto (F) to różnica między dochodem narodowych czynników wytwórczych (z
własności i pracy), świadczących swe usługi poza granicami kraju, a wartością dochodów
obcych (zagranicznych) czynników wytwórczych funkcjonujących na terenie danego kraju.
F = dochody otrzymywane za granicą – dochody wypłacone cudzoziemcom
Produkt krajowy i narodowy netto
 Wcześniej zaprezentowane miary można sprowadzić do wartości netto. Produkt netto, w
odróżnienia od ujęcia brutto, uwzględnia wyłącznie prywatne krajowe inwestycje netto, nie
uwzględnia zaś wartości zużycia martwości majątku trwałego.
 Zatem w celu obliczenia produktu krajowego lub narodowego netto należy pomniejszyć
wartości te pomniejszyć o amortyzację (A).
 Produkt krajowy netto – PKN – (z ang. net domestic product - NDP)
PKN = PKB - A
 Produkt narodowy netto – PNN – (z ang. Net national product – NNP)
PNN = PNB - A
Wada wskaźnika PKB i PKN

 Jedną z zasadniczych wad stosowania PKB jako miernika

aktywności gospodarczej przy dokonywaniu zachodzących w czasie
zmian koniunkturalnych jest stosowanie do jego obliczeń
bieżących cen rynkowych. Jest to tzw. produkcja nominalna.
 Wszelkie wieloletnie porównania tak obliczanego produktu
pozostają pod wpływem zmian cen. Poziom PKB determinuje więc
inflacja, czyli wzrost przeciętnego poziomu cen.
 W celu wyeliminowania tej wady, tj. uwzględnienia wpływu zmian
cen na wartość produkcji stosuje się pomiar realnego PKB.
Realna produkcja (deflator)
 Produkt realny to wartość produkcji finalnej w danym czasie, obliczona w tzw.
cenach stałych. Zabieg ten polega na przyjęciu, że ceny pozostają na tym
samym poziomie co w przyjętym okresie badawczym.
 Realny PKB odzwierciedla w zdecydowanie bardziej precyzyjny sposób wielkość
fizycznej produkcji i może być podstawą międzyokresowych porównań rozwoju
gospodarczego.
 W praktyce obliczenie realnego PKB dokonuje się poprzez uwzględnienie w
nominalnym PKB wskaźnika zmian cen. Należy w tym celu posłużyć się tzw.
deflatorem PKB.
Realny PKB =
Deflator = 100% + inflacja = 1 + inflacja =
Zadanie 1

 W pewnym państwie w roku 2019 wytworzono 400 jednostek

produkcji. W roku 2005 PKB wynosiło 270. Przez ten okres
inflacja w badanym kraju wzrosła łącznie o 63,4%.
 Określ, ile wynosi PKB realne w tej gospodarce w 2019
roku, gdyby obowiązywały w niej ceny z roku 2005.
Kalkulacja tempa wzrostu gospodarczego
 Wzrost gospodarczy jest zjawiskiem relatywizowanym (zmiennym) w czasie.
Dla wskazania na dynamiczny aspekt zmian zachodzących w wytworzonej
produkcji do podstawowych i elementarnych miar wzrostu zalicza się tzw.
stopę wzrostu gospodarczego. Wskazuje ona na tempo przyrostu
wytworzonego produktu w danym okresie.
Stopa wzrostu PKB =
r=
 Ujemna wartość stopy PKB jest wyrazem recesji gospodarczej.
 Brak większych zmian (wyniki oscylujące około wartości zerowej) to
oznaka stagnacji.
Zadanie 2

 W 2018 roku w pewnym państwie wytworzono produkcję w

wysokości 200 jednostek pieniężnych. Rok później wielkość
produkcji wynosiła 245 jednostek pieniężnych.
 Oblicz tempo wzrostu gospodarczego.
Zadanie 3
 W kraju X w 2010 roku wytworzone PKB wynosiło 8 888 dolarów, rozwija
się ono w średniorocznym tempie 6%.
 Natomiast w kraju Y w tym samym roku wytworzone PKB wynosiło 2 034
dolarów, ale rozwija się w średnim tempie 10% w skali roku.
1. Wskaż, po ilu latach gospodarka państwa Y osiągnie poziom PKB
wytworzonego w państwie X w 2010 roku.
2. Oblicz, po ilu latach gospodarka Y dogoni gospodarkę X, jeżeli zostanie
utrzymane tempo wzrostu w obu tych państwach.
Zadanie 4

Uzupełnij poniższą tabelę o wartości wytworzonego dochodu narodowego

w latach 2005-2009. Określ fazę cyklu koniunkturalnego.

Rok Stopa wzrostu PKB PKB na koniec roku (w jp.) Faza cyklu
2004 10 % 110 -
2005 7%
2006 0%
2007 -4%
2008 2%
2009 5%
Rozwój gospodarczy a liczba ludności

 Za istotną miarę rozwoju gospodarczego państw (lub

regionów) uznaje się również relację wielkości wytworzonego
produktu do liczby mieszkańców danego kraju (lub regionu).
W celu zobrazowania sytuacji wyliczany jest wskaźnik PKB per
capita.
PKB per capita =
 Istotne jest również porównanie tempa wzrostu
gospodarczego danego państwa (regionu) z tempem wzrostu
liczby ludności.
Zadanie 5

 W Polsce wytworzona w 2019 roku produkcja wynosiła 2,288

biliona złotych. Wówczas Polskę zamieszkiwało 37,97 mln
osób.
 Oblicz poziom PKB per capita.
Produktywność pracy

 Jedną z miar rozwoju gospodarczego państw (lub regionów)

jest także produktywność (wydajność, efektywność) pracy.
Liczy się ją jako relację wytworzonej w danym okresie
produkcji do liczby pracujących lub zatrudnionych.
Produktywność pracy =
 Kluczowe w tym przypadku jest porównanie tempa wzrostu
gospodarczego danego państwa (regionu) z tempem wzrostu
zatrudnienia. Wówczas można określić, czy wzrost
gospodarczy jest prozatrudnieniowy, czy też nie.
Zadanie 6

 W Polsce wytworzona w 2019 roku produkcja wynosiła 2,288

biliona złotych. Liczba osób pracujących w tym roku wynosiła
15,948 mln osób.
 Oblicz przeciętną produktywność pracy.
Regionalne zróżnicowanie
rozwoju gospodarczego
Państwa według rozwoju w 2014 roku (wg HDI)
Państwa według rozwoju w 2018 roku (wg HDI)
Zróżnicowanie w rozwoju regionalnym na świecie (2019 r.)

Udział w światowym eksporcie

Grupa państw Udział w światowym PKB (w %) Udział w ludności świata (w %)
towarów i usług (w %)
Kraje rozwinięte (39), w tym
43,1 63,0 14,1
m.in.:
• Stany Zjednoczone 15,9 10,3 4,3
• Strefa Euro (19) 12,5 26,3 4,5
• Japonia 4,1 3,7 1,7
• Wielka Brytania 2,4 3,6 0,9
Kraje rozwijające się i rynki
56,9 37,0 85,9
wschodzące (156), w tym:
• Państwa Europejskie niebędące
7,6 6,2 5,0
członkami Strefy Euro (16)
• Rozwijające się kraje azjatyckie
31,5 18,2 48,2
(30), w tym:
• Chiny 17,4 10,8 18,5
• Indie 7,1 2,2 18,1
• Ameryka Łacińska (33) 7,6 5,1 8,3
• Bliski Wschód i niektóre
państwa Afryki Północnej i Azji 7,2 5,9 10,7
Środkowej (32)
• Afryka Subsaharyjska (45) 3,1 1,7 13,6
Lista państw rozwiniętych (wg MFW)
1. Australia 9. Francja 17. Kanada 25. Norwegia 33. USA

2. Austria 10. Grecja 18. Korea Płd. 26. Nowa Zelandia 34. Szwajcaria

3. Belgia 11. Hiszpania 19. Litwa 27. Portugalia 35. Szwecja

4. Cypr 12. Hong-Kong 20. Luksemburg 28. Puerto Rico 36. Tajwan

5. Czechy 13. Irlandia 21. Łotwa 29. San Marino 37. Wielka Brytania

6. Dania 14. Islandia 22. Makau 30. Singapur 38. Włochy

7. Estonia 15. Izrael 23. Niderlandy 31. Słowacja

8. Finlandia 16. Japonia 24. Niemcy 32. Słowenia

Znaczenie państw w światowej produkcji za 2019 r.

 We współczesnej gospodarce można wyróżnić tzw. Potęgi gospodarcze, które wiodą prym
według różnych kryteriów. Pierwsza z klasyfikacji przedstawia państwa według ich
udziału w światowej produkcji (czyli w PKB).
 Największe udziały w światowym PKB posiadają Stany Zjednoczone oraz Chiny, które łącznie
produkują 34,6% światowej produkcji.
 Udział pięciu najsilniejszych gospodarek świata, tj. USA, Chin, Japonii, Indii oraz Niemiec
wynosi prawie ponad połowę światowej produkcji.
 Odsetek dwunastu największych gospodarek świata stanowi 2/3 udziałów w globalnym PKB.
 Polska pod tym względem zajmuje 20 miejsce (dane za rok 2019 według MFW). Udziały te
wynoszą 0,98% światowego PKB.
Znaczenie państw w światowej produkcji
Włochy, 1.9% Meksyk, 1.9% Korea Południowa, 1.8%
Francja, 2.2%

Wielka Brytania, 2.3%

Brazylia, 2.4%
Pozostałe, 33.3%
Indonezja, 2.6%
Rosja, 3.1%

Niemcy, 3.4%

Japonia, 4.0%

Indie, 6.7%

USA, 16.0%
Chiny, 18.6%
Klasyfikacja wg. dochodu narodowego per capita

 Klasyfikacja państw według wartości wytworzonej produkcji (PKB) jest

nieprecyzyjna i nie pozwala na sformułowanie prawidłowych wniosków odnoście
zjawisk gospodarczych i poziomu życia w danym państwie.
 W związku z tym wartość wytworzonego produktu należy podzielić przez liczbę
ludności w danym państwie i wyznaczyć dochód narodowy w przeliczeniu na
jednego mieszkańca (per capita). Wskaźnik ten w zdecydowanie większym
stopniu informuje o poziomie rozwoju gospodarczego i jakości życia.
 Ponadto wartość tego wskaźnika musi być ujednolicona do wspólnej waluty (np.
jak w analizowanym przypadku - dolara), tak aby porównania międzynarodowe
miały sens.
 100
120

20
40
60
80

0
1. Luksemburg 109.6

2. Szwajcaria 81.9

3. Irlandia 79.7

4. Norwegia 68.0

5. USA 63.1

6. Singapur 58.5

7. Dania 58.4

8. Islandia 57.9

9. Katar 57.2

10. Australia 51.9

15. Niemcy 45.5

21. Francja 39.3

22. Wielka Brytania 39.2

23. Japonia 39.1

39. Czechy 22.6

43. Litwa 19.9

Klasyfikacja wg. dochodu narodowego per capita (w tys. $)

46. Grecja 18.2

52. Polska 15.3

65. Chiny 10.6

67. Rosja 10.1

90. Brazylia 6.5

125. Ukraina 3.4

151. Indie 1.9

Klasyfikacja wg indeksu globalnej konkurencyjności
 Globalny raport konkurencyjność
określa zdolność do zapewnienia
rozwoju społeczno- gospodarczego
państw w dłuższej perspektywie.
Ocenie poddano 141 państw i
terytoriów (za 2019 r.) i jest oparta
ona na ponad 90 kryteriach, które
ujęte zostały w trzech filarach:
 Kryteria kluczowe:
 Instytucje,
 Infrastruktura,
 Bieżąca sytuacja makroekonomiczna,
 Służba zdrowia i edukacja elementarna.
 Czynniki postępu:
 Społeczna odpowiedzialność biznesu,
 Innowacyjność.
 Czynniki zwiększające
konkurencyjność:
 Nauka i szkolnictwo wyższe,
 Efektywność rynku dóbr i rynku pracy,
 Rozwój rynków finansowych,
 Technologie,
 Wielkość rynku.
 Indeks globalnej konkurencyjności
może przybierać wartości od 0 do
100%.
 100

10
20
30
40
50
60
70
80
90

0
1. Singapur 84.8

2. USA 83.7

3. Hong Kong 83.1

4. Holandia 82.4

5. Szwajcaria 82.3

6. Japonia 82.3

7. Niemcy 81.8

8. Szwecja 81.2

9. Wielka Brytania 81.2

13. Korea Południowa 79.6

14. Kanda 79.6

15. Francja 78.8

18. Luksemburg 77.0

24. Irlandia 75.1

28. Chiny 73.9

32. Czechy 70.9

37. Polska 68.9

Klasyfikacja wg indeksu globalnej konkurencyjności (w %)

43. Rosja 66.7

47. Węgry 65.1

48. Meksyk 64.9

59. Grecja 62.6

68. Indie 61.4

71. Brazylia 60.9

85. Ukraina 57.0