IX.

TECHNIKI BADAWCZE W
NAUKACH SPOŁECZNYCH
Badanie dokumentów
 Zagadnienia
• Pojęcie technik badawczych

• Cechy techniki badania dokumentów, jako

pracy ze źródłami historycznymi

• Pojęcie i klasyfikacje źródeł historycznych

 Czym są techniki badawcze?
To:

1. Szczegółowe czynności postępowania

wynikające z doboru określonej metody i
przez nią uwarunkowane, które pozwalają
uzyskać wiarygodne informacje, opinie, fakty
lub porządkować zgromadzone dane.
 Czym są techniki badawcze?
2. Są zwykle starannie wypracowanymi
dyrektywami działania; ograniczają się do
pojedynczych czynności lub czynności
pojedynczo jednorodnych

3. W sensie logicznym są podrzędne w

stosunku do metody

4. W sensie rzeczowym mają znacznie

węższy zakres niż metoda
 Technikami badań są:
• Obserwacja (gdy ogranicza się ją do
prostego spostrzegania jednostkowych
faktów, zjawisk w ściśle wyznaczonym
czasie i miejscu)
• Wywiad

• Ankietowanie

• Badanie dokumentów
Technika badania dokumentów
• Dokument w rozumieniu szerokim
• Dokumenty = źródła historyczne

• Technika - polega na gromadzeniu

wstępnych, opisowych i ilościowych
informacji o badanej instytucji, grupie
społecznej, zjawisku społecznym (…).
Umożliwia też poznawanie biografii
jednostek i opinii.
 Definicja źródła historycznego
• Formułowana od pocz. XIX wieku
• Początkowo pojmowanie bardzo wąskie
Np. definicja J.G. Droysena:
Teksty zapisane z myślą o przekazaniu
informacji następnym pokoleniom
• Ewolucja w pojmowaniu pojęcia ciągu XIX
i XX wieku, np. Stanisław Kościałkowski:
Wszelki ślad istnienia czy działania
ludzkiego w przeszłości
 Definicja J. Topolskiego
Źródło historyczne to wszystko to z czego
możemy czerpać informacje o przeszłości
społecznej, gdziekolwiek one się znajdują,
wraz z tym co owe informacje przekazuje

• Nowością w tym ujęciu: podkreślenie

dwupłaszczyznowości źródła historycznego –
1. informacja i 2. kanał informacyjny
(1. odzwierciedla poziom świadomości społeczeństwa
2. przejaw rozwoju kultury, techniki)
 Klasyfikacje źródeł
• Główne wypracowane w ciągu XIX i XX
wieku (ale początki wcześniej; propozycje
pojawiają się do dziś w związku z nowymi
typami źródeł historycznych)

• Różne, w zależności od przyjmowanych

kryteriów podziału
Kryterium: forma źródła

• pisane i
• niepisane: obrazowo-dźwiękowe, materialne,
ustne

Kryterium: nośnik informacji

* przekazy ustne, * pisane, * fonograficzne,

*wizualne, * drukowane, * nośniki komputerowe
 Kryterium: istnienie lub nieistnienie
informatora
• bezpośrednie i
• pośrednie
Kryterium: zakres
• Potencjalne
-wszystko to z czego badacz może czerpać informacje
* efektywne
-zbiór informacji zaczerpniętych lub gotowych do zaczerpnięcia
Źródła wytworzone przez badacza: wywiad, ankieta,
relacje
 Podział źródeł pisanych
• Opisowe (narracyjne)
-”opowiadające”, subiektywne, wymagają
wnikliwej oceny wiarygodności

• Dokumentowo-aktowe
-wytwór instytucji i urzędów, bardziej
wiarygodne i obiektywne
 Gatunki źródeł historycznych
pisanych
• Dokumentowo-aktowe

-dokumenty (poświadczenie stanów prawnych,

ustawodawstwo, konstytucje, protokoły, układy
międzynarodowe)
-statystyki
-akta
 administracji państwowej i samorządowej
 sądowe, notarialne, hipoteczne
 administracji kościelnej
 gospodarcze
 Gatunki źródeł historycznych pisanych

• Opisowo-narracyjne
1. historiograficzne: dzieła historyczne, traktaty
naukowe z minionych epok, kroniki, biografie,
2. pamiętnikarskie
 pamiętnik właściwy
 wspomnienia
 autobiografia
 dziennik
 raptularz
 diariusz
 Gatunki źródeł historycznych pisanych

• opisowo-narracyjne
3. publicystyczne
 publicystyka prasowa – artykuły, felietony
 publicystyka pozaprasowa – druki ulotne,
traktaty polemiczne
4. epistolarne
 Listy lub
 Serie listów
 Wiedza źródłowa
• Całość informacji zaczerpnięta ze źródeł
lub całość informacji możliwych do
zaczerpnięcia ze źródeł (w celu uzyskania
odpowiedzi na postawione pytanie
badawcze)
• Pojęcie funkcjonuje w opozycji do wiedzy
pozaźródłowej