Chương 4:

BIỂU DIỄN TÍN HIỆU VÀ HỆ THỐNG TRONG

MIỀN TẦN SỐ RỜI RẠC

4.1 NHƯỢC ĐIỂM CỦA FT

4.2 CHUỖI FOURIER RỜI RẠC (DFS)

4.3 BIẾN ĐỔI FOURIER RỜI RẠC (DFT)

4.4 BIẾN ĐỔI FOURIER NHANH (FFT)

 4.1 NHƯỢC ĐIỂM CỦA FT

Biến đổi Fourier dãy x(n): X ( e j )   x( n )e  j n

n 

X(ej) có các hạn chế khi xử lý trên thiết bị, máy tính:
1. Tần số  liên tục
2. Độ dài x(n) là vô hạn: n biến thiên -∞ đến ∞

Khi xử lý X(ej) trên thiết bị, máy tính cần:

 Rời rạc tần số  -> K
 Độ dài x(n) hữu hạn là N: n = 0  N -1
 Biến đổi Fourier của dãy có độ dài hữu hạn theo tần số rời
rạc, gọi tắt là biến đổi Fourier rời rạc – DFT (Discrete Fourier
Transform)
Sơ đồ chuyển đổi tín hiệu giữa các miền
 4.2 CHUỖI FOURIER RỜI RẠC CỦA TÍN HIỆU
TUẦN HOÀN (DFS- Discrete Fourier Series)

 n ) tuần hoàn với chu kỳ N:

 Xét tín hiệu x(
 n )  x( n  lN )
x(
 n ) được biểu diễn bởi tổng các hàm
Tín hiệu tuần hoàn x(
mũ phức (tập hàm trực giao).
2
j nk
 Xét hàm mũ phức ek ( n )  e
N
tuần hoàn với chu kỳ N:
2 2
j ( n  rN )k j nk
ek ( n  rN )  e N e N  ek ( n )
2 2
j ( k  lN )n j nk
e k  lN ( n )  e N e N  ek ( n )
  n ) có thể biểu diễn bởi một chuỗi
 Tín hiệu tuần hoàn x(
Fourier dưới dạng:
N 1 2
1 j nk
 n)
x(
N
 X ( k )e N

k 0

2 N 1 2 2
j mn 1 j nk  j mn
 x(
 n )e N 
N
 X ( k )e N eN

k 0

N 1 2 N 1 N 1 2
j mn 1 j  k  m n
  x(
 n )e N 
N
  X ( k )e N

n0 n0 k 0

2
N 1 1 N 1 j  k  m n 
  X ( k )
 e N

k 0  N n0 
 2 2
N 1 j mn N 1 1 N 1 j k m n 
  x(
 n )e N   X( k )  e N
  X(m )
n0 k 0  N n0 
2
1 N 1 j  k  m n 1: k  m
e
 Do: N 
N k 0 0 : k  m

 Hay ta có cặp phân tích và tổng hợp của chuỗi x(

 n) :
2
 N 1  j kn X(k ) 
X ( k ) 


  n )e N
x( tuần hoàn
n0
 X( 0 )  X ( N )
N 1 2
 1 j kn
X( 1 )  X ( N  1 )
 x( n )  
N n0
 ( k )e N
X
.....

 n )N - Dãy tuần hoàn có chu kỳ N

x(
 N 1
X ( k )   x(
kn
 n )W N
n0
 X ( k )  W N x(
N 1
 n)
X ( k )   x(
kn
 n )W N
n0
W N - toán tử biến đổi
4.3 BIẾN ĐỔI FOURIER RỜI RẠC (DFT)
4.3.1 ĐỊNH NGHĨA BIẾN ĐỔI FOURIER RỜI RẠC VỚI
CHUỔI KHÔNG TUẦN HOÀN CÓ CHIỀU DÀI HỮU HẠN N
x(n)M – chuỗi không tuần hoàn có chiều dài M mẫu nên phổ là liên tục.

Tạo ra chuỗi tuần hoàn có chu kỳ N, trong mỗi chu kỳ chứa x(n)M với N≥M

x  n  N

x  n  N    x  m  rN M
r 

x  n  N  x  n  rect N  n 
 4.3 BIẾN ĐỔI FOURIER RỜI RẠC (DFT)
4.3.1 ĐỊNH NGHĨA BIẾN ĐỔI FOURIER RỜI RẠC VỚI
CHUỔI KHÔNG TUẦN HOÀN CÓ CHIỀU DÀI HỮU HẠN N
 DFT của x(n) có độ dài N suy ra từ DFT của TH tuần hoàn:
2
 N 1  j kn
N 1 j
2   x( n )e N : 0  k  N  1
X ( k )   x ( n )e N
kn
X ( k )   n 0
n0 0 : k còn lại

 N 1
2
 N : 0  k  N 1
kn
j x( n )W
WN  e N X ( k )   n0
0 : k còn lại

 WN tuần hoàn với độ dài N:
2 2 2
j ( r  mN ) j r j r
 j 2 m
W N( r  mN )  e N e N e e N  W Nr
 3
X ( k )   x( n )W4kn :0 k 3
n0

W40  W44  W48

W41  W45  W49
• X(k) biểu diễn dưới dạng modun & argument:
X ( k )  X ( k ) e j ( k )

X ( k ) - phổ rời rạc biên độ

Trong đó:
 ( k )  arg[ X ( k )] - phổ rời rạc pha

 Cặp biến đổi Fourier rời rạc:

 N 1


X ( k )   x( n )W N
kn
: 0  k  N 1
n0
 N 1
 x( n )  1
 
N k 0
X ( k )W  kn
N : 0  n  N 1

 N 1 2
X(k )   x( n )W Nkn : 0  k  N 1
WN  e
j
N
n0

2
j
N  2; WN  e 2

W20  1  W22  W24 W21  1  W23  W25

2
j
N  4; WN  e 4

W40  1 ; W41   j ; W42  1 ; W43   j

2
j
N  8; WN  e 8

1 1 1 1
W80  1 ; W81  j ; W82   j ; W83   j
2 2 2 2
1 1 1 1
W84  1 ; W85   j ; W86  j ; W87  j
2 2 2 2
Ví dụ 4.3.0: Tìm DFT của xung  (n)
Chọn chu kỳ dãy tuần hoàn là N

N 1 N 1
1 0  k  N 1
X(k )   x( n )W Nkn    ( n )W Nkn 
k
n0 n0 0

X(k )  X( k ) e  
j k

1 0  k  N 1
X(k )  
0 k
 k   0 k
Ví dụ 4.3.1: Tìm DFT của dãy: 
x(n)  1,2,3,4

 3
X ( k )   x( n )W4kn
n0

2
j 0 1 2 3
WN  e N W4  1; W4   j; W4  1; W4  j
3
X ( 0 )   x( n )W40  x( 0 )  x( 1 )  x( 2 )  x( 3 )  10
n0
3
X ( 1 )   x( n )W41n  x( 0 )  x( 1 )W41  x( 2 )W 42  x( 3 )W43 
n0

1  2    j   3   1  4  j  2  j 2
3
X ( 2 )   x( n )W42 n  x( 0 )  x( 1 )W42  x( 2 )W44  x( 3 )W46  2
n0

3
X ( 3 )   x( n )W43 n  x( 0 )  x( 1 )W43  x( 2 )W46  x ( 3 )W49  2  j 2
n0
 /X(k)/
10

5 2 2 2 2
2

-1 0 1 2 3 4 k

X(k) = 10 (-2+j2) -2 (-2-j2)

arg{X(k)}
 3/4
/2

-1 0 1 2 3 4 k
-/2

- -3/4
BT: Tìm DFT của dãy: 
x(n)  2,2,4,6

 3
X ( k )   x( n )W4kn
n0

2
j 0 1 2 3
WN  e N W4  1; W4   j; W4  1; W4  j
3
X ( 0 )   x( n )W40  x( 0 )  x( 1 )  x( 2 )  x( 3 )  10
n0
3
X ( 1 )   x( n )W41n  x( 0 )  x( 1 )W41  x( 2 )W 42  x( 3 )W43 
n0

2  2    j   4   1  6  j  2  j 8
3
X ( 2 )   x( n )W42 n  x( 0 )  x( 1 )W42  x( 2 )W44  x( 3 )W46  2
n0

3
X ( 3 )   x( n )W43 n  x( 0 )  x( 1 )W43  x( 2 )W46  x ( 3 )W 49  2  j8
n0
BT: Tìm DFT của dãy:  
x(n)  2,2,4,6 , N  4
 

X (k )  10,  2  8 j ,  2,  2  8 j

 Ví dụ: 4.3.2:
a) Tìm FT của dãy x(n)=an u(n), với /a/<1
b) Tìm DFT của dãy x(n)=an rectN(n)
c) Vẽ phổ biên độ & pha của FT và DFT với a=3/4, N=16

j 1
 Biến đổi FT của x(n): X ( e )
1  ae  j

j 1
X(e )
1  2a cos   a 2

j a sin 
 
arg  X ( e )  arctg
1  a cos 
 N 1
N
1  a
 Biến đổi DFT của x(n):   1 a
a n

n 0
N 1 N 1
1 aN
X ( k )   a nWNkn   aW
n 0 n 0
 N
k n

1  aWNk

1 aN
X( k ) 
2
1  2a cos k  a2
N
2
a sin k
arg  X ( k )  arctg N
2
a cos k 1
N
 /X(ej)/
4

a=3/4

0  2 

/X(k)/
4

a=3/4
N=16

0 8 16 k
 arg[X(ej)]
/2
a=3/4

0  2 

-/2

arg[X(k)]
a=3/4
N=16

0 8 16 k
4.3.2 CÁC TÍNH CHẤT CỦA DFT
a. Tuyến tính
DFT DFT
 Nếu: x1 ( n )N 
 X1 ( k ) N x2 ( n )N  X 2 ( k )N
DFT
 Thì: a1 x1 ( n )N  a2 x2 ( n )N 
 a1 X 1( k )N  a 2 X 2 ( k )N

Nếu: Lx1  N1  N 2  Lx2 Chọn: N  max{ N1 , N 2 }

b. Dịch vòng
DFT
 Nếu: x( n )N 
 X( k )N
DFT kn
 Thì: x( n  n0 )N 
W N 0 X ( k ) N gọi là dịch vòng của
x(n)N đi n0 đơn vị
Với: x( n  n0 )N  x(
 n  n0 )N rect N (n)
4.3.2 CÁC TÍNH CHẤT CỦA DFT
x( n  n0 )N  x(
 n  n0 )N rect N (n) gọi là dịch vòng của
x(n)N đi n0 đơn vị
 
Ví dụ 4.3.1: Cho: x ( n)  1 ,2,3,4 
a) Tìm dịch tuyến tính: x(n+3), x(n-2)
b)Tìm dịch vòng: x(n+3)4, x(n-2)4
x(n)
4
3
2
1 n
0 1 2 3
x(n+3) x(n-2)
4 4
3 3
a)
2 2
1 n 1 n
-3 -2 -1 0 0 1 2 3 4 5
 x(n) x(n-1)4
b) 4 4
3 3
2 2
1 n 1 n

0 1 2 3 0 1 2 3
N

x(n+1)4
4
3
2
1 n

0 1 2 3
c. Chập vòng
DFT DFT
 x (
Nếu: 1 N n )   X1 ( k ) N x2 ( n )N   X 2 ( k )N
DFT
 x
Thì: 1 ( n )N  x2 ( n )N   X 1( k )N X 2 ( k )N
N 1
Chập vòng 2
Với: x1 ( n )N  x2 ( n )N   x1 ( m )N x2 ( n  m )N dãy x1(n) & x2(n)
m 0

Dịch vòng dãy

Và: x2 ( n  m )N  x 2 ( n  m )N rect N ( n ) x2(-m) đi n đ/vị
Chập vòng có tính giao hoán:
x1 ( n )N  x2 ( n )N  x2 ( n )N  x1 ( n )N

Nếu: Lx1  N1  N 2  Lx2 Chọn: N  max{ N1 , N 2 }

Ví dụ 4.3.2: Tìm chập vòng 2 dãy
N 1
x3 ( n )N  x1 ( n )N  x2 ( n )N   x1 ( m )N x2 ( n  m )N với N-1n 0
m 0

 Chọn độ dài N: N1  3, N 2  4  N  max{ N1 , N 2 }  4

3
x3 ( n )4  x1 ( n )4  x2 ( n )4   x1 ( m )4 x2 ( n  m )4 : 0  n  3
m 0

 Đổi biến n->m:

 Xác định x2(-m)4:

 x2(m) Gập tín hiệu không x2(-m)
4 tuần hoàn 4
3 3
2 2
1 m 1 m

0 1 2 3 -3 -2 -1 0

x 2 ( m ) x2 (  m )4  x 2 (  m )rect 4 ( n )
4 4
3 3
2 2
1 m 1 m

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 0 1 2 3
 Xác định x2(n-m) là dịch vòng của x2(-m) đi n đơn vị
với 3  n  0

x2(0-m)4 x2(1-m)4
4 4
3 3
2 2
1 m 1 m

0 1 2 3 0 1 2 3

x2(2-m)4 x2(3-m)4
4 4
3 3
2 2
1 m 1 m

0 1 2 3 0 1 2 3
 Nhân các mẫu 3

x1(m) & x2(n-m) x3 ( n )4   x1 ( m )4 x2 ( n  m )4 : 0  n  3

m 0
và cộng lại:
x1(m) 3
4
3
 n=0: x3 ( 0 )4   x1 ( m )4 x2 ( 0  m )4  26
m 0
2
1 m 3
0 1 2 3  n=1: x3 ( 1 )4   x1 ( m )4 x2 (1  m )4  23
N m 0
x2(0-m)4
4 3
3
2
 n=2: x3 ( 2 )4   x1 ( m )4 x2 ( 2  m )4  16
m 0
1 m

3
 x1 ( m )4 x2 ( 3  m )4  25
0 1 2 3
 n=3: x3 ( 3 )4 
m 0

Vậy: x3 ( n )4  x1 ( n )4  x2 ( n )4   26, 23,16, 25


 Ví dụ 4.3.3: Tìm chập vòng 2 dãy x1(n)4=x2(n)4=rect4(n) N=4

Cách 1
N 1

N 4 x3 ( n )N  x1 ( n )N  x2 ( n )N   x1 ( m )N x2 ( n  m )N
m 0

3
 n=0: x3 ( 0 )4   x1 ( m )4 x2 ( 0  m )4  4
m 0

3
 n=1: x3 ( 1 )4   x1 ( m )4 x2 (1  m )4  4
m 0

Vậy: x3 ( n )4  x1 ( n )4  x2 ( n )4   4, 4 ,4 ,4

 DFT
Cách 2 x1 ( n )N  x2 ( n )N   X1 ( k )N X 2 ( k )N
N 1 N 1
N 1
 x1( n )W W 
N
X1 ( k )  X 2 ( k )  kn
 kn 1 a
n0 n0
N
  1 a
a n

n 0

N 1
k 0: X1 ( 0 )   N
W 0

n 0 N : k  0
X1 ( k )  
N 1
1  W NkN  0: k 
k 0: X1 ( k )   N
W kn

1  WN k
0
n0

N 2 : k  0 x3  n  
IDFT
 X3( k )
X 3 ( k )  X1 ( k )X 2 ( k )  
 0: k 

IDFT
x3 ( n )  x1 ( n )  x2 ( n )   X3( k )
Ví dụ 4.3.3: Tìm chập vòng 2 dãy x1(n)=x2(n)=rectN(n) N 4
N 1
1
x3 ( n )  x1 ( n )  x2 ( n ) 
N
 3
X ( k )W  kn
N 
k 0

 1 2 0n
 N WN 0  n  N 1 N 0  n  N 1
 N  
0 0 n
n
d. Tính đối xứng
DFT
 Nếu: x( n )N 
 X( k )N
 DFT 
 Thì: x ( n )N 
 X ( k )N

e. Quan hệ Parseval
DFT
 Nếu: x( n )N 
 X( k )N
N 1 N 1
1
  X ( k )N
2 2
 Thì: x( n )N 
n0 N k 0
f. Chập tuyến tính sử dụng DFT
 Kết quả phép chập tuyến tính của 2 dãy x1(n)N1 và x2(n)N2 sẽ
giống với chập vòng nếu thêm các mẫu 0 vào sau các dãy
x1(n) và x2(n) để có chiều dài tối thiểu là N1+N2 - 1:
1

x1(n)N1 * x2(n)N2 = x1(n)N1+N2 -1  x2(n) N1+N2 -1

 Lưu đồ phép chập tuyến tính thông qua DFT được mô tả:

X1(k)
x1(n)N1+N2 -1 DFT
X3(k)
x IDFT x3(n)N1+N2 -1

x2(n)N1+N2 -1 DFT
X2(k)
 Ví dụ 4.3.4: Cho 2 dãy
Hãy tìm x3(n)=x1(n)*x2(n) và x3(n)=x1(n)5  x2(n)5
 Chập tuyến tính của 2 dãy:

x3 ( n )  x1 ( n )  x2 ( n )  { 2 , 7 ,16 ,17 ,12 }



 Kết quả sẽ tương tự đối với phép chập vòng nếu thêm
vài mẫu 0 vào sau 2 dãy x1(n) và x2(n) để có độ dài tối
thiểu là 5:
x1 ( n )5  { 2 , 3, 4 , 0 , 0 } và x 2 ( n )5  { 1, 2 , 3, 0 , 0 }
 

x3 ( n )5  x1 ( n )5  x2 ( n )5  { 2 , 7 ,16 ,17 ,12 }


4.3.3 KHÔI PHỤC BIẾN ĐỔI Z & FT TỪ DFT
a. Khôi phục biến đổi Z
N 1
 Biến đổi Z của dãy x(n)N: X ( z )   x( n )z  n
n0

N 1
1
 Biến đổi IDFT của X(k) là: x( n ) 
N
 X ( k )W  kn
N
k 0

N 1
1
N 1 N 1
 n
X( z )   x( n )z n
 
n0  N
 X ( k )W
k 0
 kn
N z

n0

 
N
 k 1
N 1 N 1 N 1 1 W z
 X ( k )N  W 
1 n 1
 X ( k )N
 k 1 N
X( z )  N z 
N k 0 n0 N k 0 1  W N k z 1
(1  z  N ) N 1 X (k ) N
X ( z) 
N
 (1  W k z 1 )
k 0 N
b. Khôi phục biến đổi Fourier
 Mối quan hệ giữa biến đổi Z & FT: X ( e j )  X ( z ) z e  j

 Theo mối quan hệ giữa ZT & DFT:

( 1  z  N ) N 1 X(k )
X( z ) 
N
 ( 1  W  k z 1 )
k 0 N

( 1  e  j N ) N 1 X ( k )N
X(e j
)
N
 j(
2
k  )
k 0
(1  e N )
x x x x
j j j j x
 Do: 1  e  jx  e 2 (e 2 e 2 )  j 2e 2 sin
2
N
N 1 sin  N 1  
 j
1 2
 k
X ( e j ) 
N
 X (k ) N  
e  2 N 

k 0 sin(  k)
2 N