SYTUACJE

WYCHOWAWCZE
 Sytuacja wychowawcza
• Najprościej mówiąc, jest to sytuacja,
w której odbywa się proces wychowania.

• Mówiąc dokładniej, jest splotem

konkretnych warunków i okoliczności,
w jakich przebiega proces
wychowawczego oddziaływania
wychowawcy na wychowanka.
 PRZYKŁAD
sytuacja opisana przez D. Chętkowskiego

Jak sobie poradzić z trudnym rodzicem

Nauczyciel jechał tramwajem z uczniami. Nie sprawdził, czy wszyscy

skasowali bilety. Podczas podróży trafiła się kontrola. Okazało się,
że jedna z uczennic (16 lat) jedzie na gapę i wypisano jej mandat.

Po kilku dniach do szkoły przyszła mama ukaranej dziewczyny, rzuciła

nauczycielowi mandat na biurko. Wykrzyczała, że w czasie podróży
nauczyciel był odpowiedzialny za jej córkę, jego zadaniem było
dopilnowanie, by skasowała bilet. Zdenerwowana matka
pozostawiła mandat do zapłaty nauczycielowi.

Nauczyciel, zgodnie z radą starszej koleżanki z pracy, oddał mandat

uczennicy. Ta przeprosiła nauczyciela za swoją mamę i obiecała, że
natychmiast zapłaci karę.
 Elementy procesu wychowania
wg K. Sośnickiego
1. Sytuacje wychowawcze
rozpoczynają proces rozwojowy wychowania
poprzez działanie na jednostkę i wywoływanie
u niej określonych przeżyć psychicznych.

2. Proces rozwojowy
polega na rozwoju różnych stron psychiki
człowieka (rozwój umysłowy, moralny, estetyczny,
fizyczny).

3. Rezultat procesu rozwojowego

jest efektem wychowania.
• Sytuacja wychowawcza wywołuje więc
przeżycia psychiczne i rozpoczyna proces
wychowania !

• Nie ma wychowania bez sytuacji

wychowawczej ???
 Sytuacja wychowawcza

okoliczności
oto
c nki
spo zenie w a r u
łec e
zne a te rialn
m

oddziaływanie
wychowanek wychowawca

„Wychowankiem nie jest

osobnik, który nie potrzebuje odpowiada
nad sobą pracować, ale właśnie na potrzeby rozwojowe
ten, kto czuje potrzebę pracy wychowanka
nad sobą”
L. Jeleńska
• Na sytuację wychowawczą wpływają
zarówno stany wewnętrzne jak i układy
rzeczy kształtujące się na zewnątrz.
Sytuacja wychowawcza obejmuje czynniki, które mogą
wywierać wpływ na człowieka

GODZINA (NP.
MIEJSCE
BARDZO
PÓŹNA)

EMOCJE
OSOBY
POGODA DOŚWIADCZENIE BIORĄCE
(NP. BARDZO
UDZIAŁ
ŁADNA)
W SYTUACJI
NASTRÓJ
 Elementy
• Obiektywna strona sytuacji
Wychowawca, wychowanek, grupa, zadania, rzeczy.
Oddziaływania wychowawcze osób
Wyrażają się w postaci zachowań i mogą mieć charakter zamierzony i
niezamierzony.
Oddziaływania wychowawcze rzeczy
Jeśli wobec rzeczy nie zostanie podjęta żadna czynność, to rzecz ta
znajduje się poza daną sytuacją wychowawczą. Na przykład, książka
znajdująca się w otoczeniu dziecka może oddziaływać dopiero wówczas,
gdy dziecko spostrzeże ją czy też zacznie przeglądać.

• Subiektywna strona sytuacji

Osobisty odbiór sytuacji obiektywnej przez wychowanka. Stanowi sytuację
psychologiczną każdego wychowanka. Uzależniona jest od wielu
czynników: dotychczasowe doświadczenia wychowanka, natężenie
związku emocjonalnego między wychowawcą a wychowankiem, stanem
psychofizycznym.
 Elementy
• Izomorficzność zdarzeń wobec celu
Czy w danej sytuacji wychowawczej realizowane są cele
wychowawcze?
Cel wychowania wg W. Okonia to pożądane i oczekiwane zmiany,
jakie (pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków
i warunków) kształtują się w osobowości wychowanka w postaci
poglądów, postaw, nawyków, cech.

• Czas i miejsce, obecność innych osób

Ich wpływ na sytuację.

• Aktywność wychowanka
Wychowanie jest tym skuteczniejsze im częściej wychowanek
przejawia własną aktywność.
 Jak tworzyć sytuacje wychowawcze ?

1. Postawić przed wychowankiem zadania,

by wzbudzić jego aktywność.
2. Stworzyć warunki, dzięki którym
wychowanek znajdzie informacje.
3. Wspierać emocjonalnie.
4. Stosować wzmocnienia.
• Sytuacje wychowawcze wychowawca
powinien wykorzystywać do realizacji
celów wychowawczych. Powinien też przy
tym spełniać swoje funkcje jako
wychowawca.
 Funkcje wychowawcy SKRÓT
• Wynikają one z różnorodności płaszczyzn,
w których funkcjonuje wychowanek.

• Odpowiadają one za rozwój w poszczególnych

sferach:

 Biologia: rozwijanie zdrowia, energii, motywacji,

procesów poznawczych.
 Społeczeństwo: socjalizacja, przygotowanie do
pełnienia ról społecznych i zawodowych.
 Kultura: przeżywanie i tworzenie kultury.
 Duchowość: wprowadzenie wychowanka w problemy
natury filozoficznej, światopoglądowej, religijnej.
 Normy
• Analizując sytuację wychowawczą, warto
wziąć po uwagę obowiązujące normy.

• Nie tylko w kontekście ich przekroczenia,

ale także prezentacji, jak postępować
zgodnie z nimi.
 Rodzaje norm
• Normy moralne
Norma moralna – norma obowiązująca ze względu na jej
uzasadnienie aksjologiczne w ocenach jakiś czynów jako
dobrych lub złych.

• Normy obyczajowe
normy uznane za obowiązujące w danym środowisku
społecznym ze względu na to, że w tym środowisku
upowszechnił się nawyk postępowania w określony
sposób w określonych sytuacjach połączony z
przekonaniem, że właśnie tak należy postępować.
Sankcją jest dezaprobata społeczna.
 Rodzaje norm
• Normy prawne
Mogą mieć źródło w normach moralnych i obyczajowych.

adresat okoliczności nakaz/zakaz zachowania

się

Normy te są uznane lub ustanowione przez odpowiedni

organ władzy.

• Normy religijne
dotyczą kultu religijnego.
Słyszałem i zapomniałem. Widziałem i
zapamiętałem. Zrobiłem i
zrozumiałem.
• Sztuka wychowania polega na realizacji
celów wychowawczych w sytuacji , w której
znajduje się wychowawca i wychowanek.

• Sytuacje wychowawcze dają możliwość,

by przekazywać treści wychowawcze w
konkretnych, realnych warunkach.
 PODSUMOWANIE
• Sytuacja wychowawcza to….
splot warunków i okoliczności, w których przebiega proces wychowywania.

• Sytuacja wychowawcza wyzwala….

przeżycia psychiczne w wychowanku, które wpływają na cały proces wychowania.

• Sytuacja wychowawcza ma dwie strony…

obiektywną i subiektywną.

• Na sytuację wychowawczą wpływają…

czas i miejsce, obecność innych osób, stany wewnętrzne i zewnętrzne.

• Podczas sytuacji wychowawczej powinny być realizowane…

cele wychowawcze.

• Podczas sytuacji wychowawczej nie wolno przekraczać…

norm prawnych, moralnych, obyczajowych.
Analiza Przykładowej sytuacji
wychowawczej
 PRZYKŁAD
sytuacja opisana przez D. Chętkowskiego

Jak sobie poradzić z trudnym rodzicem

Nauczyciel jechał tramwajem z uczniami. Nie sprawdził, czy wszyscy

skasowali bilety. Podczas podróży trafiła się kontrola. Okazało się, że
jedna z uczennic (16 lat) jedzie na gapę i wypisano jej mandat.
Zestresowana uczennica w domu opowiedziała rodzicom o zajściu.

Po kilku dniach do szkoły przyszła mama ukaranej dziewczyny, rzuciła

nauczycielowi mandat na biurko. Wykrzyczała, że w czasie podróży
nauczyciel był odpowiedzialny za jej córkę, jego zadaniem było
dopilnowanie, by skasowała bilet. Zdenerwowana matka pozostawiła
mandat do zapłaty nauczycielowi.

Nauczyciel, zgodnie z radą starszej koleżanki z pracy, oddał mandat

uczennicy. Ta przeprosiła nauczyciela za swoją mamę i obiecała, że
natychmiast zapłaci karę.
 Obiektywna strona sytuacji

Osoby biorące udział Nauczyciel, uczennica, matka uczennicy

Zadania Zapłacenie kary

Rzeczy Mandat
Subiektywna strona sytuacji
Sytuacja psychologiczna
wychowanka.
Uzależniona od: Uczennica najprawdopodobniej była zestresowana faktem
doświadczenia, dostania mandatu. Czuła też niepokój spowodowany
natężenie związku koniecznością jego spłaty. Agresywne zachowanie matki wobec
emocjonalnego nauczyciela wzbudziło w niej poczucie winy.
z wychowawcą, stanu
psychofizycznego.
Realizacja celów wychowawczych
Nauczyciel: tak. Kształtowanie odpowiedzialnej postawy wobec
Czy realizowane są cele swoich czynów.
wychowawcze? Jakie? Matka: nie. Pozbawiła córkę możliwości nauczenia się
ponoszenia konsekwencji swoich czynów.
 Czas i miejsce, obecność innych osób
Ich wpływ na sytuację
wychowawczą. Wydłużenie sytuacji w czasie, wielość miejsc. Dominująca pozycja
matki i nauczyciela wpływają na bierność uczennicy.

Aktywność wychowanka
Uczennica była biernym uczestnikiem zdarzenia. To matka wręczyła
bilet nauczycielowi, a następnie to nauczyciel wręczył bilet
W jakim stopniu uczennicy.Uczennica podporządkowała się najpierw zachowaniu matki,
wychowanek był aktywny? następnie zachowaniu wychowawcy. Aktywność wychowanka można
Czy można było podnieść było podnieść poprzez rozmowę poprzedzającą oddanie biletu przez
jego aktywność? nauczyciela. Uczennica mogłaby dojść do wniosku, że mając 16 lat jest
odpowiedzialna za skasowanie biletu w czasie podróży autobusem i
sama zaproponowałaby, że spłaci mandat.
Funkcje wychowawcy
Czy wychowawca wpłynął na tak/ w jaki sposób
rozwój: nie
Biologiczny Nie -
Nauczyciel pokazał uczennicy, że ponosimy odpowiedzialność
Społeczny Tak za nieprzestrzeganie reguł ustalonych przez instytucje, z której
usług korzystamy. Matka tej funkcji nie spełniła.
Kulturowy Nie -
Duchowy Nie -

Moralnych
Obyczajowych
Prawnych
Jakie przeżycia psychiczne
sytuacja wyzwoliła w
wychowanku?
Jaki mogą mieć one wpływ na
dalszy proces wychowania
(jakie sfery psychiki, cechy
mogą rozwijać i jakie mogą
dać rezultaty)?
Zrealizowane / przekroczone norm
Nauczyciel wykorzystał uczennicę do rozwiązania swojego konfliktu z
matką.
Matka zachowała się niegrzecznie w stosunku do nauczyciela.
Niedotrzymanie warunków korzystania z transportu publicznego.
Oddziaływanie na wychowanka
Uczennica prawdopodobnie była bardziej skupiona na konflikcie matka-
nauczyciel niż na zaistniałej sytuacji. Konflikt ten wywołał u niej
dodatkowy stres, niepokój i nie przyczyni się do jej rozwoju.
Zaistniała sytuacja jest dla uczennicy przykładem, że za swoje czyny
musi odpowiadać sama, a matka zamiast pomóc w rozwiązaniu sytuacji,
tylko ją zaostrzy.
 Literatura
• Teorie i koncepcje wychowania; Marian Nowak; Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne; Warszawa 2008
• Pedagogika. Podręcznik akademicki; Zbigniew Kwieciński,
Bogusław Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN; 2008
• Pedagogika; red. naukowa: Wiesława Ciechaniewicz; Wydawnictwo
Lekarskie PZWL; Warszawa 2008
• Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa; Sławomira
Wronkowska, Poznań
• Charakterystyka szkoły jako środowiska wychowawczego; Artur
Mrozowski
• http://www.eid.edu.pl
• Nauczycielskie perypetie. O wojnie wszystkich ze wszystkimi;
Dariusz Chętkowski; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Sopot 2010
Dziękuję

za uwagę