Geneza zasady państwa prawnego

 Podłoże filozoficzne – I. Kant

 Kształt prawny – R. von Mohl (I poł. XIX w.)
 Niemiecka idea „Rechtsstaat”
 Angielska idea „rule of law”
 Po II wojnie światowej – rozwój w państwach,
które odrzuciły totalitaryzm i rządy
autorytarne
 Dwa znaczenia
Państwo prawne w znaczeniu:
 formalnym (praworządne) – państwo, w
którym prawo jest (powinno być) ściśle
przestrzegane
 materialnym(sprawiedliwe) – państwo, w
którym prawo odpowiada uniwersalnym i
podstawowym założeniom sprawiedliwości,
 Do 1997 r.
 Wprowadzenie zasady demokratycznego
państwa prawnego do przepisów
konstytucyjnych – 1989 r.
 Stosowanie tej zasady przez TK i
kształtowanie jej treści na gruncie poprzednich
przepisów konstytucyjnych
 Po 1997 r.
 Obecny kształt zasady państwa prawnego –
art. 2 Konstytucji
 Elementy tej zasady:
 Art. 7 - zasada legalizmu (praworządności)
 Art. 8 - zasada konstytucjonalizmu

 Art. 10 – zasada podziału władzy

 Art. 45 ust. 1 – prawo do sądu (art. 77 ust. 2)

 Art. 77 ust. 1 – odpowiedzialność państwa za

nielegalne działania władz publicznych
 Zasada ochrony zaufania do
państwa i prawa
 Inaczej – zasada lojalności państwa wobec
obywatela
 Organy państwa powinny traktować obywatela
z zachowaniem minimalnych reguł uczciwości
 Przepisy nie mogą zastawiać pułapek,
formułować obietnic bez pokrycia, wycofywać
się ze złożonych obietnic
 Jednostce trzeba zapewnić bezpieczeństwo
prawne (pewność prawa)
 Bezpieczeństwo prawne jednostki (pewność
prawa, przewidywalność działań organów
państwowych, stabilność ukształtowanych
sytuacji prawnych)
 Ochrona zaufania do litery prawa, sposobu
jego interpretacji i stosowania
 Zakaz arbitralnej zmiany przepisów
 Zakaz działania prawa wstecz
 Dotyczy przepisów pogarszających sytuację
obywateli
 Szczególne znaczenie ma w prawie karnym i
podatkowym
 Nie ma charakteru absolutnego, ale moc
wsteczna może być nadana przepisom tylko
w wyjątkowych sytuacjach
Nakaz odpowiedniej vacatio legis
 Znaczenie vacatio legis
 Możliwości skrócenia standardowej vacatio
legis
 Możliwości zrezygnowania z vacatio legis
 Obowiązek wydłużenia vacatio legis:
 Przepisy podatkowe
 Przepisy wyborcze
 Zasada ochrony praw nabytych
1) Zakaz arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw
podmiotowych
2) Nie obejmuje praw nabytych niesłusznie lub
niegodziwie albo takich, które nie mają oparcia w
porządku konstytucyjnym
3) Ograniczanie praw nabytych jest dopuszczalne z
uwagi na konieczność ochrony innych wartości
konstytucyjnych np. równowaga budżetowa
 Zasada ochrony ekspektatywy
maksymalnie ukształtowanej
 Gdy przesłanki nabycia prawa podmiotowego
realizowane są kumulatywnie i sukcesywnie, w
pewnych odstępach czasu.
 Cel: ochrona tymczasowej sytuacji prawnej
podmiotu oczekującego na nabycie prawa.
 Problem momentu maksymalnego ukształtowania
ekspektatywy
 Wg TK zasada ta działa wówczas, gdy spełniono
wszystkie zasadniczo przesłanki nabycia praw pod
rządem danej ustawy
 Zasada ochrony interesów w
toku
 Wymogi (wyrok z 25 XI 1997 r., K. 26/97):
 1) prawnie określony horyzont czasowy
 2) przedsięwzięcie rozłożone w czasie

 3) faktyczne podjęcie realizacji przedsięwzięcia

przez jednostkę w czasie obowiązywania danej
regulacji
Wymóg ustanowienia przepisów zapewniających
finalizację tych przedsięwzięć.
 Zasada określoności prawa
 Przepisy należy formułować w sposób jasny i
precyzyjny
 Przepisy nie mogą rodzić niepewności
adresatów co do ich praw i obowiązków
 Szczególne znaczenie w prawie karnym i
podatkowym
 Przepisy powinny być jednolicie interpretowane
przez organy stosujące prawo, choć zmiany
interpretacji nie są wykluczone
 Zwroty niedookreślone, klauzule
generalne
 Obowiązek identyfikacji ich treści ciąży na organach
stosujących prawo
 Wymóg uwzględniania zasad prawa,
ogólnosystemowych wartości i standardów
konstytucyjnie chronionych
 Organ stosujący prawo musi mieć pewien margines
swobody
 Niekonstytucyjność, gdy inne metody usuwania
wątpliwości (w tym interpretacja) są
niewystarczające.
 Wzorzec kontroli
 Art. 2 jako wzorzec kontroli w postępowaniu
przed TK wszczętym skargą konstytucyjną
 Wzorzec subsydiarny
 Wzorzec samoistny ?
 Zasada podziału władzy
 Korzenie sięgają starożytności
 Rozwinięta w XVII i XVIII w. (Locke,
Montesquieu)
 Rozwijała się jako negacja absolutyzmu
monarszego, koncentracji władzy w rękach
jednej osoby
 Problem terminologiczny
 Podział władz czy władzy?
 Władza państwowa ze swej istoty jest jedna,
rozdzielić można poszczególne funkcje tej
władzy (funkcja ustawodawcza, wykonawcza,
sądownicza)
 Dwa znaczenia
Podział władzy:
 w sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) –
wydzielenie odrębnych kierunków (sfer)
działania państwa
 w sensie podmiotowym (organizacyjnym) –
powierzenie wykonywania poszczególnych
funkcji innym organom

Elementem jest system hamulców i równowagi

 Koncepcje
 Koncepcja domniemań kompetencyjnych – w
odniesieniu do kompetencji prawnie nie
przypisanych żadnemu organowi
 Koncepcja istoty poszczególnych władz (jądro
kompetencyjne) – pewnych kompetencji
przesuwać nie można
 Art. 10 Konstytucji
1. Ustrój RP opiera się na podziale i
równowadze władzy ustawodawczej, władzy
wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i
Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i
Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i
trybunały.
 Niektóre konstytucyjne organy nie mieszczą
się w klasycznym trójpodziale:
 Najwyższa Izba Kontroli
 Rzecznik Praw Obywatelskich

 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

 Krajowa Rada Sądownictwa

Problem czwartej władzy – kontrolnej, medialnej

 Preambuła do Konstytucji
„[…] ustanawiamy Konstytucję
Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa
podstawowe dla państwa oparte na […]
współdziałaniu władz […]”
 Art. 173 Konstytucji

Sądy i trybunały są władzą

odrębną i niezależną od innych
władz.

Art. 175 – wymiar sprawiedliwości

sprawują sądy
 Zasada niezależności władzy sądowniczej

Art. 173 – odrębność i niezależność, niezawisłość

Separacja – monopol na sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości (jądro kompetencyjne)
Ale nie izolacja – bo art. 173 nie znosi wymogu
równoważenia się z art. 10, w tym zasady
współdziałania
Ingerencja w ramach konstytucyjnych (prawo łaski,
powoływanie sędziów, ustawowa regulacja
ustroju sądów i postępowania sądowego)
 Wg TK zasada podziały władzy nie ma
znaczenia czysto organizacyjnego. Jej celem
jest m.in. ochrona praw człowieka przez
uniemożliwianie nadużywania władzy przez
którykolwiek ze sprawujących ją organów.
 Aspekt funkcjonalny - modyfikacje
klasycznego modelu podziału władzy
 Konstytucja przyznaje Sejmowi uprawnienia z
zakresu władzy wykonawczej (np. art. 116), a
prezydentowi i rządowi – prawodawcze (art. 92);
 problem funkcji rządzenia państwem
(prowadzenia polityki państwa) – art. 146 ust. 1
to coś więcej niż tylko wykonywanie ustaw;
 TK ma funkcje zbliżone do organu władzy
ustawodawczej (koncepcja „negatywnego”
ustawodawcy)
 Aspekt organizacyjny –
modyfikacja klasycznego modelu
 problem organów z rozdziału IX Konstytucji – czy są
to szczególne organy wykonujące ustawy (ale
niezależne od rządu) czy też mamy czwartą władzę
(władzę kontrolną);
 Problem „zazębiania się” zadań i kompetencji organów
różnych władz - inicjatywa ustawodawcza RM, udział
przedstawicieli RM w pracach legislacyjnych z prawem
zgłaszania poprawek (art. 119 ust. 2) – rząd jako tzw.
„promotor ustaw”; odpowiedzialność polityczna RM i
jej członków przed Sejmem oraz uprawnienia kontrolne
Sejmu
 Aspekt personalny
– modyfikacja klasycznego modelu
 dopuszczalność łączenia mandatu
parlamentarnego z członkostwem w Radzie
Ministrów
 Skutki akcesji
 Przystąpienie do UE zmodyfikowało treść
zasady trójpodziału władzy.
 Nastąpiło przesunięcie kompetencji, zmiana
charakteru niektórych wykonywanych funkcji
państwowych, zmiana sposobu ich
wykonywania