Renesans – „odrodzenie”

Ponowne narodziny myśli antycznych w literaturze, sztuce, filozofia, w duchu

chrześcijaństwa.
Ramy czasowe we Włoszech, szczyt renesansu XV w.
W Polsce XVI śmierć Kochanowskie – koniec XVI w.
Główne prądy: reformacja i humanizm
Przedstawiciele:
• Giordano Bruno
• Marsilio Ficino z Florencji
• Giovanni Pico della Mirandola
Antropocentryzm
• Gło­si, że czło­wiek sta­no­wi naj­waż­niej­sze od­nie­sie­nie w świe­cie.
• „Człowiek jest miarą wszechrzeczy” – Protagoras.
• Człowiek jest kowalem swojego losu.
• „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” – Terencjusz
• Indywidualizm
• Homo Homini Lupus est („człowiek człowiekowi wilkiem”) - oznacza, że
człowiek w stanie natury jest egoistyczny i walczy przeciw wszystkim.
• Wolność wyboru
• Ludzie inspirowali się ideom antyczną: humanizm, ład, proporcja, umiar,
złoty środek, epikureizm
Filozofia
• Irenizm (Erazm z Rotterdamu) - tendencja, która przejawiała się w dążeniu
do ustanowienia pokoju, tolerancji między różnymi odłamami
wyznaniowymi.
• Makiawelizm (Niccolò Machiavelli) – „Cel uświęca środki”, pogląd głoszący
zasadę równej wartości wszelkich środków, także podstępu i zdrady, o ile
gwarantują one osiągnięcie danego politycznego celu.
• Egalitaryzm (Tomasz Morus) - głoszący całkowitą równość wszystkich ludzi
wobec prawa (pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym)
• Aurea mediocritas (złoty środek) – zasada oparta na przekonaniu, że w życiu
należy cenić rozum, sprawny umysł, dopisujące zdrowie, pogodną starość
Filozofia (Biblijna)
• Luteranizm (Marcin Luter) - ruch reformacyjny, stanowi jeden z nurtów protestantyzmu i
ewangelicyzmu. Opierają swoją wiarę na czterech zasadach: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko
wiara, tylko łaska. Głosił, że Pismo Święte to jedyne źródło wiary, likwidacja klasztorów,
zniesienie celibatu księży.
• Kalwinizm (Jan Kalwin) - głosił zasadę predestynacji (przeznaczenia) i zbawienia przez wiarę.
Ludzie od chwili urodzenia są przeznaczeni przez Boga albo do zbawienia, albo do potępienia.
• Anglikanizm (Henryka VIII) - Zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego jest król, który mianuje
arcybiskupów i biskupów. Anglikanizm odrzuca władzę papieża, celibat duchownych, mszę i
wiarę w czyściec
• Husytyzm (Jan Hus) -głosili szereg reform w zakresie religii, sprzeciwiali się władzy papieża,
głosili potrzebę odnowy kościoła przez nawiązanie do tradycji pierworodnego chrześcijaństwa.
• Neoplatonizm – doskonałość człowieka jako bożego stworzenia.
Cechy literatury:
• Świecka – zachęca do korzystania z życia
• Refleksyjna – mówi o cierpieniu np. Urszulka – Jan Kochanowski
• Dydaktyzm
• Parenetyka
• Humanizm
• Rozrywka
• Pisana w języku narodowym
• Zgodnie z zasadami sztuki poetyckiej
• Pieśń
• Hymn
• Tren
• Tragedia
• Sielanka -utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego
Twórcy literatury:
• Mikołaj Rej – ojciec języka polskiego
• Andrzej Frycz Modrzewski – traktat o rzeczypospolitej
• Jan Kochanowski – odprawa posłów greckich, pieśni, fraszki, treny,
Psałterz Dawidów
• Łukasz Górnicki - Dworzanin polski
• Szymon Szymonowic – sielanki
• Piotr Skarga – Kazania sejmowe (parenetyczność)
Wzorce osobowe:
• Szlachcic ziemianin – pracuje i odpoczywa w zgodzie z rytmem natury, w razie potrzeby
staje w obronie ojczyzny, pielęgnuje tradycje i obyczaje, dobry chrześcijanin np. Żywot
człowieka poczciwego , Fraszki Kochanowskiego , pieśń świętojańska (Na lipę, Na dom w
Czarnolesie, pieśń o Sobótce)
• Dworzanin – wykształcony, przestrzega dworskiej etykiety, nienaganne maniery, kurtuazja,
szanuje kobiety, patriota, szanuje swojego pana np. Łukasz Górnicki „Dworzanin polski”
• Humanista (poeta doctus) – rozległa wiedza, szeroko wykształcony, inspiruje się twórcami
antycznymi, angażuje się w społeczeństwo obywatelskie, tolerancja religijna, człowiek jest
najważniejszy, znaczenie edukacji np. pieśni i treny Kochanowskiego
• Obywatel patriota – w czasie pokoju służy ojczyźnie dla jej dobra, tworzenie silnego
wojska, przekłada interes państwa nad własny, gotowy do oddania życia za kraj, dostrzega
potrzebę reform państwowych i społecznych np. Piotr Skarga „Kazania sejmowe”,
Kochanowski „Pieśń o spustoszeniu Podola”, „Odprawa posłów”  Antenor
Motywy w literaturze:
• Humanizm – zgodnie z teorią antropocentryczną, człowiek jest w centrum zainteresowania, ideały antyczne,
harmonia, złoty środek, angażowanie się w sprawy państwa, wrażliwy dla drugiego człowieka, na przyrodę,
otwarty na świat, tolerancyjny np. fraszki, treny, pieśni, „Odprawa posłów greckich”, „Żywot człowieka
poczciwego”
• Arkadia – wymyślił go Wergiliusz, wyidealizowana kraina zamieszkana przez pasterzy, którzy żyją daleko od
cywilizacji, w zgodzie z naturą  kraina Szczęścia, Raj dla człowieka np. Jan Kochanowski pieśni, „Pieśń o
Sobótce”, „Na lipę”, „Żywot człowieka poczciwego”
• Bóg – stwórca, artysta i architekt, który zbudował dobry i chrześcijański świat, dobry, mądry, opiekun świata
np. Hymn „Czego chcesz od nas panie”, treny
• Exegi monumentum (Horacy) – „stawiam sobie pomnik (trwalszy niż ze spiżu)”, wyraża przekonanie, że poeta
osiąga nieśmiertelną sławę poprzez swoją twórczość
• Ideał państwa i ojczyny – model społeczeństwa przez obywateli, poddani muszą dbać o interes ojczyzny, role
dydaktyczną np. ksiądz Skarga „Kazania sejmowe”, Kochanowski „Odprawa posłów greckich”, „Pieśń o
spustoszeniu Podola”  „ Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”
• Theatrum mundi – ludzie to są aktorzy w teatrze, teatr to życie, a Bóg to reżyser. „Człowiek Boże igrzysko”
Kochanowski
• Deus ridens (Bóg śmiejący się z człowieka) - człowiek jest jedynie
marionetką w rękach Boga, nie ma na nic wpływu, nie decyduje o
swoim losie, jest jedynie marionetką w teatrze, którym jest świat, a
jego życie jest grą, zmaganiem się z różnymi rolami, które zostały z
góry wyznaczone, po odegraniu których odchodzi czyli umiera.
• Deus artifex (topos Boga-artysty) mówi o tym, że dzięki Bogu -
wielkiemu artyście, kreatorowi powstał świat - pierwsze wielkie
dzieło sztuki.
Przewodzące filozofie
• Stoicyzm
• Epikureizm
• Horacjanizm - Kluczowe jest pojęcie "złotego środka" i dążenie do
osiągnięcia go. Oznaczało to unikanie zachowań skrajnych,
opanowanie, niepoddawanie się silnym namiętnościom.
Środki retoryczne:
• Alegorie
• Hiperbole
• Personifikacja
• Anafora
• Wyliczenia
• powtórzenia
Pieśni:
• Religijna – sławi wielkość stwórcy, śpiewana w kościele jako pieśń
pochwalna, apostrofa np. „Czego chcesz od nas Panie”
• Filozoficzna – Humanizm renesansowy, oparty na motywach
antycznych, afirmacja życia ziemskiego, optymizmu renesansowego
np. „Serce roście patrząc na te czasy”
Dwie postawy życiowe: człowiek szczęśliwy, człowiek frustrat
• Patriotyczna – np. „O spustoszeniu Podola”, „Wy, którzy pospolitą
rzeczą władacie”
Budowa klasycznego utworu:
• Prolog
• Epejsodion
• Stasimon
• Eksodos
• Epilog

Dodatkowe:
• Cnota to są najwyższe wartości, dobro, szlachetność, doskonałość
moralna
Utwory:
• Jan Kochanowski, wybrane pieśni, fraszki
• tren IX, X, XI, XIX
• Odprawa posłów greckich
• Kazania sejmowe – Piotr Skarga
• Pamiętniki – Jan Chryzostom Pasek
• Makbet – William Szekspir