KAMU TERCİHİ VE ANAYASAL İKTİSAT

Anayasal iktisat veya diğer adıyla “İktisat Politikası Anayasası” siyasi iktidarı, ekonomik
yaşama müdahale etmek istedikleri zaman ne gibi anayasal sınırlarla sınırlanmanın
gerekli ve yararlı olduğunu araştıan bir alt bilim dalı olarak tanımlanabilmektedir.
 JAMES MCGILL BUCHANAN

BUCHANAN anayasal iktisatın öncülerindendir

Kennth Arrow’a karşı yaptığı eleştirilerle tanınmıştır
1986 yılında “kamu ekonomisi ve politik karar alma
teorileri”ne yaptığı katkılardan dolayı nobel iktisat
ödülü ile ödüllendirildi. bu ödülün verilmesinde
Buchanan’ın geliştirdiği “kamu tercihi teorisi”, “politik
sistemin bir mübadele olarak ele alınması ve politik
karar alma sürecinde oybirliği kuralının tekrar gündeme
getirilmesi” önemli birer unsur olmuştur.
 ANAYASAL İKTİSATIN GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ

VİRGİNİA POLİTİK İKTİSAT OKULU

James McGill BUCHANAN (1919-…)

*KAMU TERCİHİ

*ANAYASAL İKTİSAT

Gordon TULLOCK (1992-…)

 KAMU TERCİHİ
 Kurumsal karar alma sürecinin ekonomik
analizini yapan bir teoridir.
 Özel mallara tercihler piyasa ekonomisini
oluştururken ,kamusal mallara olan tercihler
Kamu Ekonomisi Teorisinin konusunu
oluşturmaktadır.
 Kısaca kamu ekonomisini analiz eden bir
araştırma alanıdır.
 ANAYASAL İKTİSAT

 Kamu ekonomisinde ekonomik karar

birimlerinin (siyasal iktidar,bürokrasi,seçmen
ve çıkar grupları) tıpkı piyasa ekonomisindeki
karar birimleri gibi rasyonel tercihlerde
bulunduğunu ve temel amaçlarının özel
çıkarlarını maksimize etmek olduğunu
savunmaktadır.
 Bu politika ekonomi ilişkisi 4 politik grup ve 4
ekonomik amaç şeklinde belirtilmektedir.
 Bunlar şu şeklilde gösterilebilir:
 Yasal iktidar oy maksimizasyonu
 Bürokrasi bütçe maksimizasyonu
 Çıkar ve baskı grupları rant maksimizasyonu
 Seçmenler ise fayda maksimizasyonunu
gerçekleştirmek eğilimindedir.
 Kamu tercihi teorisyenleri, siyasal iktidarın
ellerindeki güç ve yetkilerin mutlaka anayasal
normlarla sınırlandırılması gerektiği üzerinde
durmaktadır.
 Anayasal iktisat siyasal iktidarın başlıca harcama,
vergileme, borçlanma ve para basma yetkilerinin
anayasal normlarla sınırlandırılması gerektiği
üzerinde durmaktadır.
 Devletin iktisadi alandaki temel görev ve
fonksiyonlarının anayasada belirlenmesi
gerektiğini belirtmektedir.
 Rekabet,dış ticaret, sosyal güvenlik,gelir
dağılımına ilişkin bazı kurallarında anayasada
düzenlenmesi önerilmektedir.
 ANAYASAL İKTİSAT VE
GELENEKSEL İKTİSAT AYRIMI
GELENEKSEL İKTİSAT
 Ekonomik birimlerin ekonomik
yaşamla ilgili tercihlerini bu
tercihlerin yol açaçağı sonuçları
incler.
 Bu incelemeyi yaparken de
mevcut hukuki,kurumsal ve
anayasal yapı ile ilgilenmez
 İktisat politikacısı bu kurallara
uygun bulduğu çeşitli
alternatifleri siyasi iktiadara
sunar. Siyasilerde bu alternatifleri
kendi düşünce ve tercih
sistemine göre seçer ve uygular.
ANAYASAL İKTİSAT
 Doğrudan doğruya,ekonomik
yaşamın meydana geldiği
hukuki,kurumsal ve anayasal
çerçeveyi incelemeye yönelir.
 Toplumun mevcut hukuki, kurumsal
ve anayasal yapısı ve bu yapının
işleyiş özellikleri toplumdaki fertler ve
bireylerin tercihlerini belirler. Bu
tercihler sıralanır
 Öncelikle incelenmesi gereken konu
mevcut,hukuksal,kurumsal ve
anayasal yapı ve bu yapının nasıl
işlediği ve ne gibi sonuçlar
yarattığıdır.
 Bu görevide anayasal iktisat
yüklenmiştir
GELENEKSEL İKTİSAT
 Anayasal iktisat
hukuksal,kurumsal öneride
bulunma aşamasında
geleneksel iktisat teorisinden
yaralanmak zorundadır.
 Vaktiyle belirlenmiş bir
anayasa kuralı çerçevesinde
hareket etmekte olan siyasi
bir üniteye alternatif iktisat
politikası önermekle yetinir.
ANAYASAL İKTİSAT
 Öncelik verdikleri
incleme konularına göre
anayasal iktisat daha üst
düzey çalışma seçer.
 Tek amacı anayasa
değişikliği söz konusu
olduğu zaman konu ile
ilgili herkese yol
göstermek,değişikliği
açıklamaktır.
GELENEKSEL İKTİSAT ANAYASAL İKTİSAT

 Gelir vergisinin  Gelir vergisinin hangi

sabit,artan veya azalan gelir gruplarından ve ne
oranlı olması oranda alınması
halinde,vergi gerektiği ile ilgili
yükü,vergi alternatif anayasa
gelirleri,toplam kurallarını inceler.
talep,toplam arz ve  Buradada anlaşılacağı
genel fiyat seviyesi ne üzere anayasal iktisat
yönde ve ne ölçüde üst düzey kurallarla
etkileneceğini araştırır. ilgilidir.
 ANAYASAL İKTİSADIN TEMEL
VARSAYIMLARI
1.METODOLOJİK FERDİYETÇİLİK
İnsan faaliyetlerinin toplumsal ve özel diye ikiye
ayrılmasına kesinlikle karşıdır. Toplumsal
davranışın ortaya çıkışı ancak ferdin veya
fertlerin kendi zihinlerinde yapacakları bir
değerlendirmeden sonra olur.
Piyasada da politikada da ortaya çıkan sonuçları
yaratan tek unsur ferttir.
Ferdin dışında herhangi bir organik bir varlık söz
konusu değildir.
2.Ekonomik insan(Ferdi Rasyonallik)
 Tercih edilmesi mümkün herhangi bir şeyin
fert tarafından tercih edilme olasılığı ferde
yükleyeceği maliyet ile ters ferde sağlayacağı
yarar ile doğru orantılıdır(fayda-maliyet analizi)
 Politik yaşam bir toplumsal sözleşmeden
kaynaklanır. Böyle bir ortam içinde politika
kişisel çıkar-oy verme ticareti halindedir.
Politik karar veren kişilerde rasyonel davranan
kişiler olarak ele alınabilmektedir(homo-
ekonomicus)
 3.POLİTİK MÜBADELE
 Politika da sık sık tekrarlanan kişisel çıkar-oy verme
ticaretinin açıkça ortaya koyduğu gibi,bir mübadele
çeşididir.
 Anayasal iktisada göre ister seçmen ister
politikacı,ister bürokrat olsun bütün fertlerin kişisel
çıkar nedeni ve dürtüsüyle katıldıkları karmaşık bir
mübadele biçimidir.katılan bütün fertlerin refahını
arttıran ve kendiliğinden sonuca ulaşan bir
mübadele halinde olması gerekir.
 Bunu sağlamanın çaresi ise politikanın içinde hayat
bulduğu yasal, kurumsal ve anayasal çerçeveyi yeni
baştan düzenlemektir.
 ANAYASAL İKTİSATA KARŞIT GÖRÜŞLER

 Anayasal iktisada ilk karşı çıkanlar tutucu

muhafazakar kesimlerdir.
 İkinci grup ise Buchanan ın anayasa cahilleri adını
verdiği günlük geçim derdinde olan anayasal
sorunlarla ilgisi olmayan kesimdir.
 Diğer grup kişisel çıkarları ön planda tutanlardır.
Bunlar mevcut anayasadan memnundur ve
çıkarları onu gerektirir.
 Bu sebeplere sahip olmayan grup ise mevcut
ekonomik dengesizlikleri yaratan temel sorunlar
çözülmedikçe anayasal kuralları değiştirmek hiçbir
işe yaramaz kanısındadırlar. En önemli temsilcisi
Mancur Olsondur.
 Olsona göre toplum eğitilmedikçe anayasal
değişiklikler yapmak anayasal yutturmadan başka
bir şey değildir.
 ANAYASAL İKTİSATA KARŞIT
GÖRÜŞLER 2
 Bir başka karşıt grup ise gelişimciler adı verilen gruptur.bunlara
göre toplumsal düzeni sağlayacak olan kurallar uzun tatihsel bir
gelişimin sonucudur. Böyle bir oluşumu beklemeden anayasal
düzeni değiştirmek doğal düzenin gecikmesine sebep olur.
 Demokrasiyi çoğulculukla tanımlayanlar siyasi iktidarın
anayasayla sınırlanmasını aykırı sayarlar.
 Anayasal iktisada karşı olan sonuncu gurp politikayı içerdiği
yöntemlere göre değil ortaya koyduğu sonuçlara göre
değerlendiren gruptur.anayasal iktisat politikayı karmaşık bir
mübadele sistemi olarak ele alır. Burada önemli olan politik
bireylerin hiçbir zor ve aldatmaca olmadan politik ilişkilere
girişmesidir.
 Buchanan politikayı sonuç haline göre değerlendirenler
tarafından eleştirilmiştir.