DİL

• ʺİnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabi bir vasıta, kendisine

mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen
canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli
antlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimai bir müessesedir.”.

• Dil insanın özüdür. Görsel alanı yani gözün gördüğünü aşma yetisine
sahiptir. Dünyayı döndüren dildir. Oysa biz dünyanın döndüğünü
göremeyiz. İşte yaşadığımız dünyayı portakal gibi mavi yapan dildir.
Söz yada dilden daha büyük bir güç yoktur. İnsanın gücüde buradan
gelir. Toplumda bireyde yalnızca dil ile vardır.
 Dil Bilim Nedir?

• En genel tanımıyla dil bilim dil yetisinin ve doğal dillerin bilimsel

olarak incelenmesidir.

• Dil yetisi iletişim aracı yardımıyla insanlar arasındaki iletişimi

sağlayan insana özgü bir yetidir. Buradaki iletişim aracı dildir.

• Dil bilimin temel görevi dil bilimin betimlemesini yapmaktır. Bu

betimleme her türlü kuralcılıktan uzak olguların salt gözlemine

dayanır.

• Dil bilimci bütün ilgisini doğal dillerin betimlenme yolları, bu dillerin

işleyişi ve yapısı konusundaki incelemelere vermiştir.

 • Dil Bilimin Görevi Nedir?

Bir dilsel topluluğa ait bireylerin zihinlerindeki ortak özelliği geniş ve

ayrıntılı bir biçimde tanıtmaya çalışmaktır.

 • Dil Bilimin Yeri

Dil bilim on dokuzuncu yüzyıldan başlayarak gelişen ve doğal diller

aracılığıyla dil yetisinin incelenmesini kendisine konu edinen yeni bir

bilim dalıdır.
 Dil Bilime Giriş

• Saussure’le dil bilimde meydana gelen en büyük değişiklik bu bilimin

nesnesine yani dile bakış açısının değişmesidir. Saussure’nin

özgünlüğü tarihsel gelişimden bağımsız olarak belli bir zaman kesiti

içinde dile bilimsel bir yöntem uygulamasından gelir.

• F.de Saussure’ün Genel Dil Bilim Dersleriyle bilimsellik özelliği kazanan dil

bilim genellikle Saussure öncesi ve sonrası olarak incelenmektedir.

 F.De Saussure Öncesi Dil Bilim

• İ.Ö.5.yüzyıl Kuralcı Dil Bilgisi

• 1660 Port Royal Dil Bilgisi

• 1816 Karşılaştırmalı ve Tarihsel Dil Bilgisi

• Yeni Gramerciler
 F. De. Saussure ve F. De. Saussure Sonrası Dil Bilim

• 1857-1913 Ferdinand. Saussure

• 1916 Genel Dil Bilim Dersleri

• 1926 Prag Dili Bilim Çevresi

• 1932 Kopenhag Okulu

• Amerikan Yapısalcılığı

• 1950 II. Harris Dağılımcılık

• 1957 Chomsky Üretici Dil Bilgisi

• 1960 R. Jakopson E. Benvaniste Söylem yada Sözcelem Dilbilim

• Sözcelem Kuramları

• Edim Bilim
GENEL DİL BİLİM
• F. De Saussure’ün Genel Dil Bilim dersleri ile başlayan dil bilimin

bilimsel dönemi günümüze gelinceye kadar üç temel evre geçirmiştir.

 Birinci Evre

• F.de. Saussure ve Amerikalı Dil Bilimci E. Sapir ile başlayan dilin eş

zamanlı boyutta incelemesine ağırlık veren ve dilin yüzey yapılarının

incelemesiyle yetinen evredir.

 İkinci Evre

• Bu evre dilin görünmeyen yapıları yada derin yapı kurallarına ilişkin

varsayımların oluşturulmasıyla başlar. L. Hjelmslev’in çalışmaları bu

yönde ilk adım olarak düşünülebilir. Ancak derin yapıların

incelenmesi en açık en yetkin anlatımını N. Chomsky’nin üretici

dönüşümsel dil bilgisinde olur.

 Üçüncü Evre

• Tümce düzeyinden daha büyük dilsel birimleri ele almasıyla

öbürlerinden ayrılır. Bundan böyle dil bilimci gerçek yaşamın çeşitli

durumlarında üretilen sözceler dizisi yani söylem (Hem sözlü hem

yazılı anlatımı içine alan Tümce sınırını aşan) ile ilgilenir. Artık

yazın dili yada siyasal dil kadar günlük dilde uğraş olanı olmuştur.
 Genel Dil Bilim Derslerinin Yönelimleri

• Dil bilim betimsel bir bilimdir.(Değer yargılarını bir yana bırakan dil

bilim tümüyle betimsel bir bakış açısı benimseyerek bilimsellik

özelliği kazanır)

• Sözlü dile verilen öncelik.(Sözlü dil önceliktir. Buna iki kanıt

sunarlar; söz yazıdan daha eski ve daha yaygın, bilinen yazı dizgeleri

dahi sözün üzerine kuruludur.)

 Dil ve Söz Karşıtlığı

• Dil ; göstergeler dizgesidir. İletişimi sağlar. Kendine özgü kuralları

vardır.

• Söz; bireysel bir eylemdir. Dilin gerçekleşmesidir.

• Dil-Söz karşıtlığı hem Saussure’ün kendi kuramının hem de çağdaş

dil bilimin temel ilkelerindendir.

 • Dil Bilim /Dil Bilgisi

• Dil bilgisi çok eski bir bilim dalıdır. İlk dil bilgisi İ.Ö. 4. yüzyılda

yazılmıştır.

• Dil bilgisi eski metinleri açıklamak ve kendi ana dilinin doğru

konuşma ve yazma sanatını öğretmek ve öğrenmek ister.

• Dil bilgisinin her şeyden önce eğitime yönelik amacı vardır. Uzman

olmayan kişiler onu daha çok bu yönüyle tanıtır. Dil bilgisi kitapları

okurlara bir dilin kullanımını yöneten kurallar konusunda bilgi verir.

Geçmişi ve amaçları bu olduğuna göre dil bilgisi genellikle kuralcıdır.

Yani iyi bir kullanımı benimsetmeye çalışır ve dil yanlışlarını değişik

yöntemlerle cezalandırır.
• Dilin düşünceyi yansıttığı fikri birçok dil bilgisi anlayışının temelini

oluşturur.

• Dil bilim on dokuzuncu yüzyılın sonunda dil bilgisinden farklı olarak

kendine özgü bir girişimi belirtmek için ortaya çıkmıştır. Her şeyden

önce dil bilimin bilimsellik özelliği taşıdığını söyleyebiliriz. Dil

bilgisi betimlediği dile eğitimsel yada felsefenin amaçlarıyla

yaklaşırken
• Dil bilimin dillerin betimlemesini yapmaktan başka amacı yoktur. Dil

bilimden diller birer araç oldukları için değil birer bilgi konusu oldukları

için söz edilir.

 Prag Dil Okulu(İşlevselcilik)

• 1926 yılında Mathesius’un girişimiyle kurulan Prag Dil Bilim Çevresi

Karçevski, N.S. Trubeskoy ve Jakapson katılmasıyla etki alanını

geliştirdi.
 Temel İlkeleri

• Dil, işlevsel bir dizge olarak düşünülmelidir.

• Dil bilimcinin dile yaklaşımı eş zamanlı olmalı ve konuşucunun

sezgisine başvurulmalıdır.

• Dili işlevsel düşüncesi sadece eş zamanlı düzleme değil aynı zamanda

art zamanlı düzlemde uygulanmalıdır.

• Prag dil bilim çevresinin amaçlarından biri de dillerin oluşturduğu

dizgelerin bir tipolojisini gerçekleştirmektedir.
 Fransız İşlevsel Dil Bilim Okulu

• Prag Dil Bilim Çevresinin bir uzantısı olan bu okulun en önemli

temsilcileri A. Martinet ve E. Benvenistedir. İşlevselci terimi

sözcelerde konuşucunun yaptığı çeşitli seçimlerin belirgin izlerini

bulmaya çalışan ve dilin iletişim işlevini vurgulayan F. De. Saussure

geleneğine bağlı dil bilim akımını belirtir.

 Kopenhag Dil Bilim Çevresi Glosematik

Danimarkadaki genel dil bilgisi çalışmalarından esinlenen V. Brandal,

L. Hjelmslev ve H.S. Uldal 1931 yılında yeni bir dil kuramı geliştirmek

amacıyla Kopenhag Dil Bilim Çevresini kurmuşlardır.

• Glosematik dili oluşturan birimleri iki düzlemde incelemeyi amaçlar

süreç ve dizge örneğin Türkçedeki kaş sözcüğü anlamından bağımsız

olarak k/a/ş seslerinden oluşan bir ses dizisi değiştirimle baş, taş, yaş

olur yeni dilsel birimlerin ortaya çıkmasını sağlar.

• F. De. Saussure’ün dil göstergelerinden kurulu bir dizgedir. Ve dil töz

değil bir biçimdir. İlkelerinden yola çıkan bu çevre dil incelemelerini

yapısalcı ilkeler çerçevesinden ele almaya yönelirken bu ilkeleri Prag Dil

Bilim çevresinin yaptığı gibi ses bilimsel temeller üzerine değil

mantıksal temellere oturtur.

 Amerikan Yapısalcılığı

• Çağdaş anlamda dil bilim çalışmaları Amerika'da insan bilimciler

yani budun bilimciler tarafından başlatılmıştır. Bu okulun ilkeleri F.

De. Saussure’e çok yakın olduğu için Amerikan Yapısalcılığı denilir.

• Başlıca temsilcisi L. Bloomfield’dir. İnsanın bütün davranışları gibi dil

yetisininde düşünce irade gibi iç faktörlerden bağımsız tamamiyle dış

koşulla açıklanır demektedir. Anlıkçılığa karşı çıkar. Dil bilimci somut

metnin gereci olan bütünce üzerinde çalışmalı.

• Avrupa ögeler arası karşılıklı ilişkiye önem verirken Amerika dilsel

ögeler yerine geçebilen eş zamanlı değişimleri birbirinin yerini

almalarına göre betimlediler.

 Edward Sapir Anlıkçılık

• Öncelikle dili incelemiştir. Yazar dilsel olgularla kültürel olgular

arasındaki yakınlığa dikkat çeker.

• E. Sapir dilsel yapılar üzerinde toplumsal örnekçelerin etkisini yada

tersine dil bilgisel ulamlarını kültürel kavramlar üzerindeki etkisini

ortaya koymaya çalışmıştır.

 Harris Dağılımsal Dil Bilim

• Dil ayrık dil bilgisel ögelerden olur. Bu ögeler zincir gibi küçük

ögelere bölünür. En küçük birim biçim birimdir.

• Ögelerin birleşimleri sonludur. Ve çizgiseldir.

 Noam Chomsky Üretici Dönüşümsel Dil
Bilgisi

• Bugün kim yeni daha doğrusu dil bilimden söz ederse zorunlu olarak

N. Chomsky’nin üretici dönüşümsel dil bilgisine göndermede bulunur.

Dilin içine konuşan bireyin yaratıcılığını yerleştiren N. Chomsky bir

yandan soyut yapıların üretiminin biçimsel ilkelerini açıklamak öte

yandan insan zekasının olağanüstü gücünü vurgulamak.

• Üretici dönüşümsel dil bilgisi kendinden önceki dil dilim okullarının

varsayımlarını sürdürmesine karşın onlardan kesin çizgilerle ayrılır.

• 1)Edinç/Edim:

Edinç her insanda gücül bir dilsel dizgedir. Edim ise edincin konuşucular

tarafından dilin kullanımı sırasında gerçekleşmesidir.

• 2) Derin Yapı/Yüzey Yapı

Soyut tümce yapısına derin yapı denilir. Derin yapılara uygulanan

dönüşümler sonucu gerçekleştirilen iletişime elverişli duruma ise yüzey

yapı denir.
Kardeşim iyileşti cümlesi derin yapıda;

• kardeşim iyi,

• kardeşim daha önce hastaydı,

• benim bir kardeşim var.

 Üretici Dönüşümsel Dil Bilgisi

• Chomsky önce sözcük düzeyini bir kenara bırakarak söz dizimsel

işlevlerle birleşim haline gelebilen dilin temel birimi tümcenin yapısını

ele alır. Daha sonra temel sz dizimsel ögeler bölünüp cebirsel (x) ve

(y) simgeleriyle gösterilerek üretimsel denilen bir süreç sırasında

isimlere ve eylemlere dönüşür.

• Chomsky’nin üretici dil bilgisi dilin neden bir göstergeler dizgesinden

oluştuğunu araştırmaz. Bunun yerine dil denilen dil bilgisi kurallarına

uygun tümcelerin bir anlam yükü taşıdığı bu sonsuz sayıda yinelenebilen

dizgenin biçimsel ve söz dizimsel işleyiş biçimini inceler. Böylece

çağdaş dil bilim dili tözel niteliğinden ayırarak anlamlı tümceler üreten

söz dizimsel dönüşüm sürecinin bir sonucu olarak betimlemektedir.