‫موضوع سیمینار‪:‬‬

‫تــهیه كــنند ه ‪ :‬مـحـــــــــــمـد شــفـیق ( امــــــــیــری )‬

‫اســتاد رهنما ‪ :‬محـــــترم پـوهنمـل مسعود « ســــعيد »‬
‫استا د سمينار‪ :‬محترم پوهنوال غالم رسول " صمدی"‬

‫سال ‪1387 :‬‬

 ‫مقدمه‪:‬‬
‫در كتب مراجع خارجي دو اصطالح وجود دارد كه يكي ‪ pruning‬وديگري بنام ‪ training‬آمده است‪.‬‬
‫تربيت و شاخه بري درختان ميوه براي موفقيت درامر باغداري ضروري مي باشد‪ .‬اندازه ميوه‪ ،‬كيفيت‪،‬‬
‫مديريت آفات و امراض از تربيت و شاخه بري تاثير مي پذيرد‪.‬‬
‫درختان شاخه بري نشده ميوه كم يا اصًال ميوه توليد نمي كنند و درخت پناهگاه حشرات و امراض مي شود‪.‬‬
‫در اين نوع درختان شاخ ها مزاحم رشد همديگر گرديده ودچار پيچيدگي وخميدگي ميگردد‪.‬‬
‫واز سوي ديگر دليل ُپر برگي‪ ,‬نور كافي در داخل شاخه ها نرسيده و به ترتيب برگها و شاخسارهاي داخلي‬
‫خشك ميگردد و ازبين ميروند و توليد گل و ميوه محدود گرديده و ميوه هاي بي كيفيت توليد ميدارد‪.‬‬
‫براي جلوگيري از اين حالت بايد درخت به شكل هاي مرغوب آرايش گردد‪ .‬تا از تجمع ومزاحمتي كه شاخه‬
‫باهمديگر دارد جلو گيري گردد‪ .‬و درنهایت درخت توانمند‪ ,‬نيرومند وُپرحاصلي داشته باشيم‪.‬‬
 ‫تاريخچه‪:‬‬
‫انسانها از قديم به اهميت شاخه بري پي برده و نظر داشتند كه جهت حفظ تعادل بين قسمت هاي بااليي‬
‫وپاييني درختان‪ ,‬بايد درختان شاخه بري گردد‪.‬‬
‫در قرن اول ودوم دوران ششمين سلسله چين جهت قد كوتاه نمودن درختان از شاخه بري درسطح‬
‫وسیع استفاده میگردد‪.‬‬
‫در قرن (‪ ) 13-11‬در طی دوران سلسله تانگ رویش شکل ده ی درختان به اوج خود رسید و درخت‬
‫سیب و زردآلو را به شکل بون سای تغییر شکل دادند‪.‬‬
‫در حدود ‪ 1700‬سال بعد از میالد درختان زردآلو توسط سامورایی ها بشکل بون سای تربیه شده‬
‫اند(‪)4‬‬
‫مبدای آغاز شکل دهی درختان میوه در قرن چهاردهم یا پانزدهم است‪.‬‬
‫در آغاز قرن بیست لورت و واگنون ویل عالم فرانسوی نوع سیستم شاخه بری سبز یا تابستانی را‬
‫برای درختان سیب جهت تسریع ونموی جوانه گل پیشنهاد کرد‪.‬‬
‫تقریبا از سال ‪ 1915‬به بعد عکس العمل فریولوژیکی درختان نسبت به شاخه بری مورد توجه‬
‫قرارگرفت‪(4(.‬‬
 ‫شاخه بری ‪:‬‬
‫شاخه بری عبارت از فن قطع کامل و یا جرئی شاخه‪،‬‬
‫ریشه‪ ،‬پوست‪ ،‬برگ‪ ،‬گل و یا میوه به منظور تحت تاثیر‬
‫قرار دادن و نحوه رشد و بار دهی نبات میباشد‪.‬‬
‫شاخه بری یکی از عملیات مهم باغبانی بوده و از حدود‬
‫سه هزار سال قبل شناخته شده و مورد استفاده قرار دارد‪.‬‬

‫زمان شاخه بری‪:‬‬

‫زمان شاخه بری بستگي‪,‬به نوع نبات و هدف از شاخه بری‬
‫دارد‪ .‬و در دو موقع سال میتواند اجرا شود‪:‬‬
‫در زمستان که بنام شاخه بری زمستانی یا شاخه بری سیا یاد‬
‫میشود‪ .‬دومي در فصل تابستان اجرا گردیده که بنام شاخه بری‬
‫سبز یاد میگردد‪.‬‬
‫همچنان ‪ water sprote‬و ‪ ,Sucker‬پا جوش ها‪ ,‬بوته‬
‫های ذینتی و برگ نیز در فصل تابستان شاخه بری میگردد‪.‬‬
‫این شاخه بری خیلی مهم بوده باید شخصی ماهر علمی و فنی‬
‫شاخه بری نماید‪.‬‬
 ‫بری‪:‬‬ ‫انواع شاخه‬
‫شاخه بری شاخه‪:‬‬ ‫‪.1‬‬
‫شاخه بری ریشه‪:‬‬ ‫‪.2‬‬
‫شاخه بری برگ‪:‬‬ ‫‪.3‬‬
‫شاخه بری پوست‪:‬‬ ‫‪.4‬‬
‫خم سازی شاخه ها‪:‬‬ ‫‪.5‬‬
‫شاخه بری گل و میوه‪:‬‬ ‫‪.6‬‬

‫روش های شاخه بری‬

‫‪ .1‬روش میخانیکی‬
‫‪ .2‬روش کیمیاوی‬
‫درروش كيمياوي ميتوانم ازمشتقات‬
‫پيچيده استيك اسيد ونفتا لين اسيد‬
‫استفاده ميشود‪.‬اندول بيوتاريك اسيد با عث‬
‫توقف رشد سكر ها ميگردد‪.‬‬
 :‫بری‬ ‫اشکال شاخه‬
:Central Leader system .1

Open Center system .2

Modified leader system .3

head training system .4

Cordon training system .5

trellis training system .6

Spindle Bush ، Tatura ‫و نیز از اشکال‬

‫ نیز‬trellis، Arbor ، Hedge ،Topiary

.‫میتوانیم نام برد‬

 ‫شاخه بری درختان جوان ناک و سیب‪:‬‬
‫شاخه بري سیب‪ :‬طول عمر اقتصادی درختان سیب حد‬
‫اکثر صد سال و بطور متوسط ‪50‬سال است‪ .‬که طی این‬
‫مدت درخت میتواند تا ‪ 15‬متر ارتفاع پیدا کند سن بار‬
‫وري درارقام مختلف متفاوت است و بطور طبیعی از‪–4‬‬
‫‪15‬سال تغییر می کند‪.‬شاخه بری همشه باید براساس‬
‫عادت در گل ومیوه دهی صورت میگیرد‪ .‬سیب و ناک‬
‫تقریبا دارای خواص مشابه میباشد‪ .‬گل سیب از یک‬
‫جوانه ‪ Mixed compound bud‬که به شکل نهایی‬
‫و یا جانبی روی اسپر های یک تا سه ساله (انواع‬
‫‪ compact‬یا ‪ ) spur type‬یا در شاخه های جوان‬
‫یک ساله و یا روی هر دو نوع بوجود می آید‪ .‬بصورت‬
‫عموم درختان سیب که شاخه های عمودی ونموی عمودی‬
‫دارد بشکل ‪ modified L S‬و سایر ورایتی ها که‬
‫نموی افقی دارد بشکل ‪ O c s‬و ارقام قد کوتا درختان‬
‫سیب به سیستم ‪ trellis system‬تربیه میگردد‪ .‬در‬
‫سابق درختان سیب مانند سایر میوه جات ‪pome fruit‬‬
‫به سیستم ‪ central leader‬تربیه می گردید‪ .‬وبعضي‬
‫ورايتي سيب وناك را به شكل‪,cordon‬و ‪double‬‬
‫‪ cordon‬تربيه ميگردد‪.‬وبعضآ ورايتي هايي سيب را‬
‫به سيستم ‪ spindle bush‬وبعضآ به شكل طاق وتونل‬
‫كه به منظورتزييني بكار ميرود شاخه بري ميگردد‪.‬‬
 ‫سال اول‬
‫نهال ها درسال اول بايد بعد از كاشت با قيچي باغباني به اندازه‬
‫‪ 90‬الی ‪100‬سانتی متر قطع گردد تا در سال آینده نوده ها ی‬
‫جدید تشکیل ميگردد‪.‬‬

‫سال دوم‬
‫زمان شاخه بري در فصل خواب درخت(زمستان)ميباشد‪ .‬بخش‬
‫هاي صورتي رنگ رشد سال قبل را نشان ميدهند؛ اين قسمتها‬
‫نبايد شاخه بري شوند‪.‬‬

‫سال سوم‬
‫زمان شاخه بري فصل استراحت درختان مي باشد‪.‬روش شاخه بري‬
‫شبيه سال دوم مي باشد‪.‬‬

‫سال چهارم‬
‫روش شاخه بري مشابه سال سوم مي باشد‪ .‬بخش صورتي نبايد شاخه بري‬
‫شوند مگر اينكه آلوده به بيماري باشند‪.‬‬
‫سال پنجم‬
‫درختان به باردهي میرسند و شكل اصلي درخت تشكيل ميشود‪.‬‬
 ‫مفیدیت شاخه بری بعد از نهال شانی‪:‬‬
‫‪ .1‬یک تعادل خوب بین قسمت های هوایی و قسمت های‬
‫تحتانی درخت‪.‬‬
‫‪ .2‬بدست آوردن تنه راست‪ ،‬شاخه های جدید با نموی‬
‫مناسب‪ ,‬طول مناسب و موقعیت مناسب‪ ,‬جهت گذاشتن‬
‫تهداب چوکات عمده درخت‪.‬‬
‫‪ .3‬شاخه های ناخواسته‪ ،‬شکسته‪ ،‬خشک‪ ،‬و مریض‪،‬متقاطع‬
‫دور گردیده‪.‬‬
‫‪ .4‬تنظيم موقعيت شاخ هايي عمده‬
‫‪ .5‬تنظيم نمويي جسماني وميوه گيري‬
‫‪ .6‬كنترول قد نبات‬
‫‪ .7‬داخل شدن شعاع آفتاب كافي در داخل درخت‬
‫‪ .8‬آسان ساختن عمليات زراعتي وكنترول آفات وامراض‬
‫‪ .9‬ازدياد عمر درخت‬
‫‪ .10‬دوباره جوان سازي وشكلدهي‬

‫اينكه به چه اندازه سر نهال قطع گردد به فکتور های ذیل‬

‫ارتباط دارد‪)9,6( .‬‬
‫‪ .1‬آیا نهال پیوندی ما قبال شاخچه های مناسب داشته است‬
‫یانه‪.‬‬
‫‪ .2‬سیستم تربیه‪.‬نهال های پیوندی که شاخچه ندارد به‬
‫صورت عموم به اندازه ‪ 90 -60‬سانتی مترباالتر از‬
‫زمین قطع گردد‪.‬‬
 ‫شاخه بری بعد از احداث‪:‬‬
‫در تمام درختان ‪ Spure‬و شاخه ها به اندازه ‪ 45cm‬باالتر از سطح‬
‫زمین قطع می گردد‪ .‬شاخه های تحتانی در انتقال سامان و وسایل‪ ،‬دوا‬
‫پاشی درکنترول ‪ Sucker‬مزاحمت میکند‪.‬‬
‫در وقت نهال شانی تنها وقتی که انجام های شاخه های جانبی قطع گردد که‬
‫نموئی زیاد داشته باشد‪.‬‬
‫حلقه برداری پوست درخت باالتر از پندک جهت تشویق نموی پندک بوده تا‬
‫شاخچه جدید تولید گردد‪.‬‬
‫شاخه بری و تربیه درخت سیب در جریان فصل نموئی باعث نموی بدنی‬
‫زیاد‪ ,‬انکشاف و تنظیم یک چوکات منظم می گردد‪.‬‬
‫وسايل شاخه بري در فاصله هر برش بايد با محلول ‪ %10‬مايع سفيد کننده‬
‫ضد عفونی شود ‪.‬‬
‫انتخاب شاخه مرکزی‪:‬‬
‫کوتا نمودن شاخه مرکزی باعث تشویق نموی شاخچه های جانبی گردیده و‬
‫درختان ‪ Central Leader‬به یک نوده عمودی مرکزی قوی ضرورت‬
‫دارد‪.‬‬
‫هر نوده نمو کننده باعث هدایت ‪ Auxin‬بطرف پائین میگردد‪.‬‬
‫شاخچه مرکز وقتی انتخاب می گردد که نموی شاخچه اقال ‪ 10‬سانتی متر‬
‫باشد‪.‬‬
‫دروقت قطع نوده ها کوشش گردد انساج هیچ نوده ها زخمی نگردد‪.‬‬
 ‫تمام نوده های که زاویه خوردتر دارد و در جای غیر مطلوب‬
‫موقعیت دارد‪ .‬قبل از اینکه درازی آن به ‪ 15- 10‬سانتی متر برسد‬
‫باید قطع گردد‪.‬‬
‫بار دهي قبل از وقت‪:‬‬
‫نهالی هاي که از قوریه آورده شده بعد از ختم سال اول به گل‬
‫منشیند دراين حالت گلها بايد دور گرديده تا چوكات درخت تقويه‬
‫گردد‪.‬‬
‫شاخه بری و تربیه درحال استراحت به منظور‬
‫چوکات‬
‫این نوع شاخه بری دارای دو هدف عمده است‪:‬‬
‫‪1‬جهت تشویق و نظم شاخه مرکزی‬
‫‪2‬انتخاب و انکشاف شاخه های عمده‬
‫منجمنت شاخه مرکزی‪:‬‬
‫درخت که بصورت درست و آزاد ایستاده است نموی قوی شاخه‬
‫مرکزی اولین ضرورت برای چوکات منظم است که دو مرحله‬
‫دارد‪.‬‬
‫یک شاخه مرکزی انتخاب و بقیه شاخه های رقیب قطع گردد‪.‬‬
‫در ورایتی های که حفظ شاخه مرکزی مفید است نوده های سال قبل‬
‫و یا موسم نمویی به اندازه ‪ 3/1‬ام حصه قطع گردد‪.‬‬
‫در سیستم های که نیاز به پایه است شاخه مرکزی قوی مطلوب‬
‫نیست شاخه مرکزی باید کوتاه گردیده تا نوده های جانبی تولید‬
‫گردد‪.‬‬
 ‫انتخاب شاخه های عمده ‪:‬‬
‫انتخاب شاخ های عمده در درختان سیب و ناک یکی از مرحله مهم تربیه و شاخه بری شمرده‬
‫میشود‪.‬انتخاب شاخ های عمده طوریکه قبال شرح شد با زاویه بزرگتر شروع میگردد‪ .‬زاویه‬
‫بزرگتر نموی شاخ عمده را قوی و حاصل زیاد بدون شکستن شاخه بدست میاید‪ .‬اما در زاویه‬
‫های خورد تر پوست باالی همدیگر فشار آورده و چوپ یک با دیگر یکجا میگردد‪.‬در سیستم‬
‫های حمایوی سیستم ِه رمی شاخ های عمده به اطراف تنه باید یک نوع موقعیت داشته باشد تا‬
‫نور آفتاب بطور منظم داخل گردد‪.‬‬
‫تربیه و شاخه بری شاخ های عمده ‪:‬‬
‫انتخاب و شاخه بری شاخ های عمده اساس یک باغ کامیاب را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫مفیدیت فراخی (وسعت بيشتر زاويه) در شاخ های عمده‪:‬‬
‫• غلبه نهایی در شاخ مرکزی باعث جلوگیری از نموی عمودی درشاخ های عمده‬
‫جانبی میگردد‪.‬‬
‫• مزاحمت بین شاخ های عمده کم گردیده‪.‬‬
‫• شاخ های عمده جانبی تشویق گردیده‪.‬‬
‫• درخت را به گل گرفتن و میوه گرفتن تشویق میکند‪ .5 .‬اصالح کیفیت در میوه‪.‬‬
‫تخنیک ها و طریقه های ذیل برای فراخ کاری شاخه های عمده استعمال میگردد‪:‬‬
‫‪ .1‬فراخ کاری شاخه های عمده‪.‬‬
‫‪ .2‬بسته نمودن شاخ های عمده بطرف پایئن‪.‬‬
‫‪ .3‬بار نمودن شاخه های عمده‬
‫‪ .4‬ايجاد برش در قاعده شاخچه هاييکالن‪.‬‬
‫‪ .5‬شاخه بری شاخ ها ی عمده‪.‬‬
 ‫‪:‬شاخه بري ريشه در سيب و ناك‬
‫ريشه از دو طريق به رشد نبات كمك ميكند‪ ,‬يكي جذب آب‬

‫كه به عنوان نيروي محركه رشد به كار ميرود و‬

‫‪.‬ديگري از طريق هارمون ها‬

‫‪:‬اثرات شاخه بری‬

‫اثر شاخه بری بر غلبه پندک نهایی‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری باالی رشد درخت‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری بر فوتوسنتیز‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری بر ذخایر کاربو هایدریت‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری باالی تشکیل میوه‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری باالی بار دهی ساالنه‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری باالی کیفیت میوه‪.‬‬ ‫•‬

‫اثر شاخه بری باالی تولید هارمون‪.‬‬ ‫•‬

 ‫نتيجه گيري‪:‬‬
‫درختان يك باغ خوب بايد طوري تربيه گرددكه سالم و حاصل خوب داشته و اقتصادي باشد‪.‬‬
‫درختان باغ بايد چوكات منظم و قوي داشته و داراي شاخ هاي عمده و شاخچه هاي منظم باشد‪.‬‬
‫درين نوع باغ ها نور آفتاب نيز بقدر كافي داخل درخت گرديده و شاخچه هاي نمويي خوب نموده و هم‬
‫چنان ميوه خيلي با كيفيت توليد مي گردد‪.‬‬
‫درختان جديد ناك و سيب از سال اول احداث باغ به تربيه و شاخه بري و مراقبت جدي نياز دارد‪ .‬تا‬
‫چوكات درخت منظم و شاخه ها منظم در چهار طرف واقع گردد‪.‬‬
‫در اكثر ممالك فعًال درختان سيب و ناك به شكل‪ modified Leader‬تربيه مي گردد‪.‬‬
‫اما اكثر ورايتي هاي ديگر سيب كه نموي افقي و شاخه هاي افقي دارد به سيستم ‪Open center‬‬
‫تربيه مي گردد‪ .‬اين درختان بصورت افقي نموي خوب داشته و حاصل خوب ميدهد‪.‬‬
‫ولي در ارقام قد پست كه پايه مادري كوتا دارد‪ .‬اين نوع درختان سيب به سيستم ‪ trellis‬تربيه مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫در سيستم ‪ modified leader system‬نيز سه الي پنج عدد شاخه عمده انتخاب گرديده كه از‬
‫شاخه مركزي زاويه اي باز تر داشته باشد‪ .‬درختان سيب و ناك كه پايه مادري قد پست دارد به شكل‬
‫‪ trellis‬تربيه مي گردد‪ .‬ا زشاخه بري كوردون وطاق تونل نيز ميتوان در سيب وناك ميتوان استفاده‬
‫كرد‪.‬‬