VİBRASYON

VİBRASYON

• Vibrasyon, devamlı durumdaki periodik hareketi açıklamak

amacıyla kullanılan bir terimdir.
• Bu periodik hareket, bir sarkacın yaptığı basit harmonik
hareket şeklinde olabileceği gibi çok daha kompleks ve büyük
olabilir.
• Vibrasyon başka bir tanımda referans bir pozisyona göre
gerçekleşen mekanik bir osilasyondur.
 VİBRASYON

• Periodik hareket, işitilebilen frekans ranjı (20-20000 Hz)

içerisinde meydana gelen vibrasyonda olduğu gibi çok küçük
hava taneciklerini kapsayabilir.
• Buna ilaveten periodik hareket vakum tüpleri, köprüler veya
savaş gemileri gibi çok büyük yapıların-kütlelerin tamamını
veya bir kısmını da kapsayabilir.
• Sıklıkla da vibrasyon terimi ikinci tip hareketi açıklamak
amacıyla kullanılmaktadır ve solid-borne ya da mekanik
vibrasyon olarak tanımlanmaktadır.
 VİBRASYON

• Birçok önemli mekanik vibrasyon, 1 veya 2 Hz ile 2000 Hz

arasındaki frekans ranjı içerinde meydana gelmektedir.
• Bununla beraber bazı özelleşmiş alanlarda hem alçak hem de
yüksek frekanslar önem kazanmaktadır. Örneğin, sismolojik
çalışmalarda çok küçük frekanslara kadar inerek çalışma
yapmak gerekirken, hoparlör konilerinin dizayn edilmesinde
20.000 Hz’e kadar olan vibrasyonlar üzerinde çalışılması
zorunludur.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon ile ilgili terimler:

 Yerdeğişimi (displacement)
 Hız (velocity)
 İvme ( Acceleration)
 Jerk
• Vibrasyon yerdeğişimi, hız, ivme ve jerk bakımından
ölçülebilir. Bu yüzden öncelikle bu terimlerin kısaca
incelenmesi yararlı olacaktır.
 VİBRASYON

• Yerdeğişimi, cismin yaptığı hareketin büyüklüğü şeklinde

genel olarak tanımlanabilir.
• En basit durumunda yerdeğişimi basit harmonik hareket
olarak düşünülebilir ve böyle bir durumda meydan gelen
sinüzoidal hareketin hesaplanmasına yönelik formül şu
şekildedir:
x = A sin wt (birimi mil veya metre)
A: amplitüd
w: Frekansın 2 katı
t: zaman
VİBRASYON
VİBRASYON

• Yandaki şekilde de görüldüğü

gibi;
• A: tepe noktası olarak gösterilen
büyüklüktür.
• Tepe noktasında tepe noktasına
olan amplitüd 2A olarak ifade
edilir.
• RMS yerdeğişimi A/ 2 olarak
ifade edilir ve değeri 0.707A’dır.
• Yerdeğişiminin ortalama değeri
2A/ olarak ifade edilir ve değeri
0.636A’dır.
• Tepe noktasında tepe noktasına
olan amplitüdün ortalama değeri
4A/ olarak ifade edilir ve değeri
1.272A’dır.
VİBRASYON
VİBRASYON

• Hız: yerdeğişiminde meydana

gelen değişikliğin birim
zamandaki sıklığıdır.
• Bu açıdan sinüzoidal bir
hareket için hız eşitliği şu
şekildedir:
v = w A cos wt
(birimi inç/sn veya m/sn)
v: hız
w: frekansın 2 katı
t: zaman
• Formüle göre hız, yerdeğişimi
ve frekans ile doğru orantılıdır.
VİBRASYON

• İvme: hız değişiminin birim

zamandaki sıklığıdır.
• Bu açıdan sinüzoidal bir hareket
için hız eşitliği şu şekildedir:
a = -w2 A sin wt
(birimi inç/sn2 veya m/sn2)
a: ivme
w: frekansın 2 katı
t: zaman
A: amplitüd
• Formüle göre ivme, yerdeğişimi
ve frekansın iki katı ile doğru
orantılıdır.
VİBRASYON

• Jerk: ivme değişikliğinin

birim zamandaki sıklığıdır.
• Birimi inç/sn3 veya m/sn3
 VİBRASYON

• Yerdeğişimi, cismin • x = A sin wt

hareketinin büyüklüğü
olarak genel olarak
tanımlanabilir.
• Hız: yerdeğişimindeki • v = w A cos wt
değişikliğin birim
zamandaki sıklığıdır.
• İvme: hız değişiminin • a = -w2 A sin wt
birim zamandaki sıklığıdır.
• Jerk: ivme değişikliğinin
Bu eşitlikler sinüzoidal vibrasyonlar
birim zamandaki sıklığıdır. için geçerlidir.
VİBRASYON
VİBRASYON
VİBRASYON
VİBRASYON
VİBRASYON
 VİBRASYON

• İvlenme ve hız düzeyi (acceleration level – velocity level)

terimleri isimlerinden de anlaşılacağı gibi referans bir ivme ve
hız değerine bağlı olarak mevcut ivme ve hız değerlerini dB
cinsinden ifade etmemize olanak sağlar.
 Hız için referans değer; 10-8 m/sn ( ya da 10-6 cm/sn)
 İvme için referans değer; 10-5 m/sn2 ( ya da 10-3 m/ s2)
 VİBRASYON

• Rezonans frekansı: Titreşen cismin fiziksel parametreleri

vasıtasıyla belirlenen titreşimin doğal frekansına rezonans
frekansı denir.
• Bir cismi kendi rezonans frekansında titreştirmek kolay iken
başka bir frekansta titreştirmek daha zordur.
• Titreşen birçok cismin çok sayıda rezonans frekansı vardır.
İdeal olarak titreşen bir cisim, kendi fundemental frekansında
ve bu frekansın harmoniklerinde titreşim gösterecektir.
VİBRASYON

• Fundemental frekans şöyle

hesaplanabilir:
f1= Vw/2L

Vw= T/m/L

T: yayın gerilimi
M: yayın kütlesi
L: yayın uzunluğu
 VİBRASYON

• Vibrasyon tipleri ve kaynakları:

 Bükülme tarzındaki vibrasyonlar ( bending vibrations)
 Burgu tarzındaki vibrasyonlar ( torsional or twisting
vibrations)
 Uzama tarzındaki vibrasyonlar (entensional and shear
vibrations)
 Aksiyel ya da katı cisim vibrasyonları (axial or rigid-body
vibrations)
 Kesik kesik- aralıklı vibrasyonlar ( intermittent vibrations)
 Eğilme tarzındaki vibrasyonlar ( flexural vibrations)
 Dağınık rastgele hareketler (random motions)
 VİBRASYON

• Bükülme tarzındaki vibrasyonlar ( bending vibrations): İki

yapı arasındaki açıda değişiklik olması şeklinde meydana gelen
vibrasyonlardır.
• Dört alt tipi vardır. Bunlar;
 Yuvarlanan tarzda (rocking)
 Kesici tarzda (scissoring)
 Sallanan tarzda (wagging)
 Bükülen tarzda (twisting)
 VİBRASYON

• Bükülme tarzındaki vibrasyonların kaynaklarına örnekler:

 Motor ve makinelerdeki şaftlar
 Yaylı enstrumanlar
 Yaylar
 Kayıt teypleri
 Köprüler
 Çamaşır makineleri
 Demiryolları
 Uçak kanatları
 Zincirler
 Pervaneler
 VİBRASYON

• Burgu tarzındaki vibrasyonlar ( torsional or twisting

vibrations):
 VİBRASYON

• Bugu tarzındaki vibrasyonların kaynaklarına örnekler

• Resiprokal olarak çalışan aletler:
 Gaz ve dizel ile çalışan makineler
 Kapaklar
 Kompresörler
 Pompalar
• Dönerek çalışan aletler:
 Elektrik motorları
 Fanlar
 Türbinler
 Pervanaler
 Vitesler
 Makaralar, kasnaklar
 VİBRASYON

• Uzama tarzındaki vibrasyonlar (entensional and shear

vibrations):
• Vibrasyonel kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen yerdeğişimi,
dalga ilerlemesiyle aynı doğrultuda meydan gelmektedir.
 VİBRASYON

• Uzama tarzındaki vibrasyonların kaynaklarına örnekler:

 Kemerler
 Matkaplar
 Zımbalar
 Sıkıştırma makineleri
 Elektrik motor ve jeneratörlerdeki humlar
 VİBRASYON

• Aksiyel ya da katı cisim vibrasyonları (axial or rigid-body

vibrations):
 VİBRASYON

• Aksiyel ya da katı cisim vibrasyonların kaynaklarına örnekler:

• Birbirine resiprokal çalışan aletler:
 Gaz ve dizel makineler
 Kompresörler
 Baskı makineleri
 Sıkıştırma makineleri
 Karıştırıcılar
• Otomobiller
• Motorlar
 VİBRASYON

• Kesik kesik- aralıklı vibrasyonlar ( intermittent vibrations):

İsminden de anlaşılacağı gibi ara ara meydana gelen vibrasyon
tipidir.
 VİBRASYON

• Kesik kesik- aralıklı vibrasyonların kaynaklarına örnekler:

 Ateşli silahlar
 Daktilolar
 Otomobiller
 Patlayıcılar
 Depremler
 Mandallı çarklar
 Mancınıklar
 VİBRASYON

• Eğilme tarzındaki vibrasyonlar ( flexural vibrations):

• Vibrasyonel kuvvetler ile yerdeğişimi, dalga ilerlemesiyle aynı
doğrultuda meydan gelmememktedir.
 VİBRASYON

• Eğilme tarzındaki vibrasyonların kaynaklarına örnekler:

 Uçaklar
 Dairesel testereler
 Hoparlör konileri
 Köprüler
 Zeminler
 Duvarlar
 Vitesler
 VİBRASYON

• Dağınık, rastgele hareketler (random motions): Belirli bir

düzen içerisinde olmayan zaman ve büyüklük bakımından
aralarında farklılık olan hareketlerdir.
 VİBRASYON

• Dağınık, rastgele hareketlerin kaynakları:

 Okyanus dalgaları
 Türbülanslar
 Depremler
 Gaz ve sıvı hareketi
 Gelgitler
 Hacıyatmazlar
VİBRASYON

• Bir kütle yay istemi

salınmaya başladığı zaman
ortamdaki enerji devamlı
durumdadır ancak hareket
boyunca kinetik enerjiden
potansiyel enerjiye doğru
değişir.
VİBRASYON

• Maksimum yerdeğişiminin
olduğu noktada hız
dolayısıyla da kinetik enerji
sıfır iken potansiyel enerji
1/2kD2 kadardır.
• Denge pozisyonunda ise
potansiyel enerji sıfır iken
kinetik enerji maksimumdur
ve değeri 1/2kV2’dir.
VİBRASYON

• Titreşen cismin kütlesinin

artması periodda artış ile
sonuçlanır ki buna bağlı
olarak frekansta azalma
meydana gelir.
VİBRASYON

• Sisteme bir damper

eklendiği zaman zaman
içerisinde amplitüdde
azalma meydana
gelecektir.
• Salınımın frekansı sabittir ve
neredeyse doğal frekansı ile
aynı değerdedir.
VİBRASYON

• Sisteme eksternal sinüoidal

bir kuvvet uygulandığı
zaman sistem bu kuveti
takip edecektir. Bunun
anlamı, sistem hareketinin
frekansı eksternal kuvvetin
frekansı ile aynı olacaktır.
Amplitüd ve faz da ise
farklılık olabilir.
VİBRASYON

• Cismin doğal frekansının

altındaki frekanslar için,
titreşen sistemin amplitüdü
frekans arttıkça artacaktır.
Maksimum amplitüde doğal
frekansta ulaşılacaktır.
• Eksternal kuvvetin frekansı
artırılırsa kütle-yay-damper
sisteminin frekansı da aynı
değerde artacaktır ancak
amplitüd ve faz için aynı
orantı geçerli değildir.
 VİBRASYON

 Vibrasyonun Etkileri:
• Vibrasyon ile ilişkili problemler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
1. İnsan üzerindeki etkileri
 Yaralanma
 Yorgunluk
 Kızgınlık, sinirlilik
 Performansta düşüklük
2. Mekanik arıza
 Aşırı stres
 Yorgunluk
 Yıpratıcı etkiler
 VİBRASYON

 Vibrasyonun Etkileri:
3. Aşırı yıpranma
4. Aşırı gürültü
5. Cihazın yeterli olmayan performansı
6. Vibrasyon şartnamesindeki maddeleri yerine getirmede
yetersizlik
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçümü:
 Vibrasyon ölçümü için oldukça çeşitli sistemler
kulanılmaktadır.
 Vibratuar hareket yavaş ve büyük olduğu zaman ölçümler,
skalalar yardımı ile yapılabilmektedir.
 Eğer hareket yavaş ama küçük ise, bir ölçüm mükroskopu
kullanılabilir.
 Hızlı hareketler için ise bir stroboskop kullanılabilir.
 VİBRASYON

 Ölçüm sistemi, tamamen mekaniksel olabileceği gibi mekanik,

elektriksel ve görsel elementlerin bir karışımı da olabilir.
 Ölçüm sisteminin yaptığı iş, mekanik hareketi uygun
elektriksel sinyallere çevirmektir.
 Tıpkı ses ve gürültü ölçümünde olduğu gibi, bu sinyaller
elektrik devreleri tarafından amplifiye edilmekte, ölçümleri
yapılmakta ve analiz edilmektedirler.
VİBRASYON
VİBRASYON
 VİBRASYON

 Vibrasyon ölçümleri için uygun cihazlar ‘vibration meter’ olarak

isimlendirilen cihazlardır.
 Bu ölçüm cihazları ile tepe noktası yerdeğişimi (peak displacement),
tepe noktasından tepe noktasına olan yerdeğişim ( peak to peak
displacement), ortalama yerdeğişim (average displacment), hız
(velocity), hızlanma (acceleration) ve jerk gibi vibratuar harekete ait
komponentler belirli frekans aralıklarında ölçülebilmektedir.
• Bu değerler,
 Yerdeğişimi için; inç ya da m
 Hız için; inç/sn ya da m/sn
 Hızlanma için; inç/sn2 ya da m/sn2
 Jerk için; inç/sn3 ya da m/sn3 cinsinden ifade edilmektedirler.
VİBRASYON

• Features
♦ Vibration transducer: Integral, annular shear type
acceleration transducer (only for integral type)
Separate, buit-in electric charge amplifier, shear
type acceleration transducer (only for separate
type).
♦ Temperature transducer: Type K thermoelectro
couple transducer (only for EMT220 with
temperature measuring function).
♦ Detector: Root Mean Square.
♦ Vibration measurement scale:
- Displacement: 0.001-1.999 mm (peak to peak)
- Velocity: 0.01-19.99 cm/s (r.m.s. Value)
- Acceleration: 0.1-199.9 m/s2 (peak value)
- Vibration acceleration: ≤199.9 m/s2 (peak value).
♦ Temperature measurement scale: -20 to 400 °C
(only for EMT220 with temperature measuring
function)
♦ Accuracy:
- Vibration measurement:±5 % Measurement value;
±2 Digits
- Temperature measurement:±1 % Measurement
value; ±1 Digit
♦ Vibration Frequency Range:10-1 kHz (Normal
type),5-1 kHz (Low frequency type),1-15 kHz (only
at "HI" position for acceleration)
♦ Power supply: 6F22 9V laminated cell
♦ Sample period: 1 second
♦ Volume: 185 mm x 68 mm x 30 mm
♦ Weight: 200 g
 VİBRASYON

 Cihazların ölçüm yaptıkları frekans aralıkları kullanılan

vibrasyon alıcılarına (vibration pickups) bağlıdır.
 Vibrasyon alıcıları bir çeşit ‘accelerometer’ olarak görev yapan
cihazlardır.
 Bu ‘accelerometer’ içerisinde piezoelektrik bir element
bulunmaktadır. Bu element, alıcı, vibrasyona
doğrultulduğunda kendisine ait inertiası vasıtasıyla deflekte
olmakta böylece bir elektriksel voltaj meydana getirmektedir.
Bu voltaj acceleration ya da hızlanma ile doğru orantılıdır.
 Cihaz içerisine entegre edilen sistem ağları vasıtasıyla bu
voltaj, titreşen cismin hızı ve yerdeğişimi ile doğrusal orantılı
voltajlara da çevrilebilmektedir.
VİBRASYON
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Kullanılan Vibrasyon Transduserleri:

 Mekanik kaldıraç (mechanical lever)
 Eddy current proximity probes
 Hız alıcıları (velocity pickup)
 Piezoelektrik aselometreler (piezoelectirc accelometer)
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Mekanik kaldıraç: Yer değişimini ölçer.

• Avantajları:
 Pahalı değildir.
 Trase çıkarma imkanı vardır.
 Self generating
• Limitasyonları:
 Elektriksel bir çıktı yoktur.
 Yalnızca alçak frekansları değerlendirir.
 Yüksek amplitüd gereklidir.
 Titreşen yapıya bağlanır.
 Oryantasyona hassastır.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Hız alıcısı: Hızı (velocity) ölçer.

• Avantajları:
 Düşük impedans
 Self generating
• Limitasyonları:
 Yıpranmaya eğilimli hareketli parçalar
 Büyük boyut
 Oryantasyona hassas
 Manyetik alana hassas
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Eddy current proximity probes: Yer değişimini ölçer. Dinamik

ranjı 500:1, frekans ranjı DC-10 kHz (teorik), DC-2000Hz
(pratik)
• Avantajları:
 Temas yoktur.
 Hareket eden parçası yoktur.
 Yıpranma yoktur.
 DC ile çalışır.
• Limitasyonları:
 Lokal kalibrasyon gereklidir.
 Düşük dinamik ranjı pratik kullanımını limitler.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Piezoelektrik aselometre: Hızlanmayı ölçer.

• Avantajları:
 Self generating
 Hareket eden parçası yoktur
 Oldukça geniş dinamik ranj
 Geniş frekans ranjı
 Oldukça düşük ağırlık
 Yüksek stabilite
 Herhangi bir oryantasyona monte edilebilir.
• Limitasyonları:
 Yüksek impedans çıktısı
 Gerçek bir DC cevabı yoktur.
VİBRASYON
VİBRASYON
VİBRASYON
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Piezoelektrik aselometreler için preamplifikatörler:

Piezoelektrik aselometrenin çıktısındaki yüksek impedans ve
düşük sinyal seviyesi nedeniyle esas cihaza girilmeden önce
preamplifikatörler kullanılmaktadır.
• Preamplifikatörler ile gerçekleştirilen fonksiyonlar:
 İmpedans çevirimi
 Amplifikasyon
 Filtreleme
 Çıktı sinyalini esas cihazın girdi hassasiyetine göre ayarlamak
 Hız ve yerdeğişimi çıktı sinyallerini elde etmek amacıyla
entegrasyon
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon ölçümünde analizin yapılacağı frekans aralığının

seçimi de oldukça önemlidir.
• Filtre band aralığı iki şekilde belirlenebilir:
 3 dB band aralığı
 Etkin gürültü band aralığı
• Band aralığı genişletilirse değerlendirme dışı tutulan frekans
aralığı genişleyecektir, daraltılırsa ise değerlendirilen frekans
aralığı daralacaktır. Ancak band aralığı daraldığı zaman daha
detaylı bilgi elde etme imkanı söz konusudur.
 VİBRASYON

• Bandpass filtreler ikiye ayrılır:

 Sabit band aralıklı filtreler; band aralığı sabittir ve filtrenin
merkez frekansından bağımsızdır.
 Sabit yüzdeli bandpass filtreler; band aralığı merkez frekansın
belirli bir yüzdesine göre belirlenir. Merkez frekans artarsa
band aralığı da artacaktır.
VİBRASYON
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Görüntülemeden önceki son bağlantı detector/averager

bölümüdür. Bu bölümde, vibrasyon sinyali görüntüde
gösterilebilecek bir sayısal değere çevrilir.
• Sonuçlar, RMS, tepe noktası amplitüdü, tepe noktasından
tepe noktasına olan amplitüd şeklinde gösterilebilir.
 VİBRASYON

 Vibrasyon ölçümleri, vibrasyon alıcısı mikrofon ile yer

değiştirildiği zaman sound level meter ile de
yapılabilmektedir.
 Sound level meter ile alıcı arasına yerleştirilen bir kontrol
kutusu sayesinde hız, yerdeğişimi ve hızlanma ölçümleri
sound level meter ile işitsel frekans ranjı içerisinde
gerçekleştirilebilmektedir.
 Bununla birlikte, sound level meter devreleri bu durumda en
düşük 20 Hz’e kadar ölçüm yapabildikleri için alçak frekans
vibrasyonların ölçümünde yeterli olmamaktadır.
 Alçak frekans vibrasyonların ölçümü için muhakkak vibration
meter kullanılmalıdır.
 VİBRASYON

 Sound level meter, dB cinsinden kalibre edildiğinden dolayı dB

cinsinden elde edilen değerlerin vibrasyonun amplitüd, hız ve
hızlanma birimleri olan m, m/sn ve m/sn2 cinsinden değerlere
çevrilmesi gerekmektedir.
 Calibration chart, bu dönüşüm için kullanılan yöntemlerin
başında gelmektedir.
VİBRASYON
VİBRASYON

• Vibrasyonun frekansı ve
hızlanma seviyesi bilinirse
hız ve yer değişimi değerleri
nomogram vasıtasıyla
kolayca bulunabilir.
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçüm Teknikleri:

 Vibrasyon ölçümünün nedeni sıklıkla;
 vibratuar hareketin komponentlerinin nicel miktarlarını
belirlemek ve
 vibrasyon alıcısının yerleştirileceği nokta ya da noktaları
belirlemek olmak üzere iki tanedir.
 Bazen vibrasyon alıcısının konacağı yer açık olarak belli
değildir ve cihazın vibratuar hareket paterninin araştırılmasına
yönelik çalışmalar yapmak gerekebilir.
 VİBRASYON

• Alıcının cihaza bağlanması sıklıkla kolaydır eğer ki,

 Cihaz alıcıdan çok daha büyük ise ve
 Önemli vibrasyon frekansları 1000 Hz’in altında ise.
• Diğer türlü cihazın istenen noktaya bağlanmasında bir takım
mekanik güçlükler görülebilir. Bunun nedenleri;
 Alıcının ölçülmekte olan vibratuar hareketi ciddi şekilde
etkilemesi,
 Bağlanma yönteminin alıcının performansını etkilemesidir.
 VİBRASYON

• Alıcı tercihi ve kullanımı:

 Alıcının hızlanma hassasiyet aralığı: Oldukça geniş bir
hızlanma ranjı içerisinde yer alan vibratuar hareket, alıcılar
vasıtasıyla kaydedilebilmektedir.
 Çok hassas cihazlar 0.01 m/sn2 veya 0.0003 m/sn2’lik
hızlanma değerlerini dahi algılayabilecek durumdadır.
 Bunun yanısıra çok daha büyük hızlanma hareketlerini
ölçebilecek cihazlarda mevcuttur.
 VİBRASYON

• Alıcı tercihi ve kullanımı:

 Alıcının frekans aralığı: Bazı vibrasyon alıcıları 1 Hz’lik
vibratuar hareketleri dahi algılayabilecek hassasiyete
sahiptirler.
 Bunun yanısıra 28000 Hz veya 20000 Hz’lik vibratuar hareketi
algılayabilecek cihazlarda mevcuttur.
 VİBRASYON

• Alıcı tercihi ve kullanımı:

 Alıcının oryantasyonu: Doğru sonuçlar için, alıcı vibratuar
hareketin doğrultusuna bağlı olarak uygun şekilde
yerleştirilmek zorundadır.
 Pratik kullanımda oryantasyon sıklıkla kritik bir durum
oluşturmamaktadır ancak alıcı hassasiyeti, hareket doğrultusu
değiştiğinde yavaş bir şekilde değişmektedir.
 Oryantasyondaki 10 ’lik bir değişiklik ile hassasiyette %2’lik
bir azalma söz konusudur.
 VİBRASYON

 Maksimum vibrasyon doğrultusu sıklıkla en az gerginliğin,

direncin bulunduğu noktaya doğrudur. Gene de bu kural
bazen geçerliliğini kaybedebilmektedir.
 Bunun nedeni hareketin doğal şeklinin ve yapısının bir
vibrasyon türünden diğerine farklılık göstermesidir.
 Vibratuar hareketin komponentleri farklı vektörel
doğrultularda bulunabilirler. Böyle bir durumda analiz sadece
tek bir doğrultuda yapılırsa o doğrultuda bulunan komponent
değerlendirilmiş olur. Diğer komponentlerin değerlendirilmesi
için vektörler arasındaki faz açısının da hesaplanması
gereklidir. Toplam vibratuar hareket ise tüm bu vektörel
hareketlerin toplanması ile elde edilir.
 VİBRASYON

• Alıcı tercihi ve kullanımı:

 Elle tutulan alıcılar: Eğer kişi bir vibrasyon paternini
araştırmak zorundaysa ya da vibrasyon amplitüdü ile ilgili hızlı
bir kontrol yapmak istiyorsa alıcıyı test edilen cihaza karşı
eliyle tutarak ölçümünü yapabilir.
 Eğer cihaz büyük ve ağır ise ve anlamlı bir amplitüdde
titreşiyorsa bu teknik yaklaşık 1000 Hz’in altındaki frekanslar
için kullanışlı olabilir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçüm Teknikleri:

 Vibrasyon üzerinde alıcının etkileri: Ölçülmekte olan titreşim
yüzeyinin üzerine alıcının eklenmesi bir kütle etkisi oluşturur ve
o yüzeyin hareketini değiştirir.
 Eğer eklenen kütle titreşen yüzeyden çok küçük ise ya da
neredeyse aynı ise etki rezonans etki haricinde küçük olacaktır.
Bundan dolayı, hafif bir alıcının kullanılması önemlidir.
 Test sırasında cihazın rezonans titreşim frekansına yakın
durumlarda, çok küçük bir kütle bile orijinal rezonans
frekansındaki titreşim hareketini etkileyecek kadar büyük bir
etki oluşturabilir.
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçüm Teknikleri:

 Test sırasında cihazın monte edilmesi: Test edilen cihazdaki
gerçek vibrasyon ölçümü cihazın nasıl monte edildiği ile
doğrudan bağlantılıdır.
 Büyük, ağır ve sabit bir yapıya monte edilen cihazdaki titreşim
esnek bir şekilde monte edilen cihazdaki titreşime göre daha
küçük olacaktır.
 Birçok testte maksimum hareketi elde etmek amacıyla
oldukça esnek bir monte etme şekli kullanılmaktadır.
 Ancak titreşen bir cihazın testi için en uygun yöntem, cihazın
gerçek kullanım esnasında test edilmesidir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçüm Teknikleri:

 Arka plan vibrasyon: Bir takım arka plan vibrasyonlar her
zaman mevcuttur.
 Bir cihazın testi sırasında başka bir motor zemin üzerinde
çalıştırılırsa o cihazın titreşiminin ölçülmesi de olasıdır.
 Bu arka plan gürültü mümkün olabildiğince alt limitlerde
tutulmalıdır.
 VİBRASYON

 Arka plan vibrasyonu azaltmak için bir takım yöntemler

mevcuttur. Bazı örnekler:
 Cihazın kalın bir keçe ya da köpük pedinin içine yerleştirilmesi
ölçümü arka plan gürültüden izole edecektir.
 Başka bir yaklaşım, ölçülen cihaza ayrı, büyük ve ağır bir
kütlenin monte edilmesidir.
 Cihazın bloklar üzerine alınmasıdır. Bu bloklarla olan
bağlantının esnek olması ve blokların doğal vibrasyon
frekansının test edilen cihazınkinden küçük olması önemlidir.
 Cihaz elektriksel ve mekanik olarak filtrelenerek de izole
edilebilmektedir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyon Ölçüm Teknikleri:

 VİBRASYON

• Ölçüm sonuçlarının bildirilmesi:

 Linear mı yoksa logaritmik skalalar mı kullanılacak
 Amplitüd dB cinsinden
 Linear ve logaritmik frekans skalaları
 Decades
 Octaves
 VİBRASYON

• Skalalar: Uzaklık ve zaman skalaları linear skalalar için tipik

örneklerdir. Ancak iki değer arasındaki oran söz konusu
olduğu zaman logaritmik skalalar önem kazanmaktadır.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Linear ve logaritmik frekans skalaları: Hem linear hem de

logaritmik frekans skalaları vibrasyon ölçümlerinde
kullanılmaktadır. Linear frekans skalalarının avantajı, sinyal
içerisinde birbirleriyle ilişkili harmonikleri belirlemek oldukça
kolaydır. Logaritmik skalaların avantajı ise, çok daha geniş bir
frekans ranjı ele alınabilir ayrıca her decade aynı şekilde önem
verilebilir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Linear ve logaritmik amplitüd skalaları: Genellikle tercih

edilen skala logaritmik skaladır.
• Logaritmik skalanın avantajları:
 Geniş bir dinamik ranjın gösteriminde en uygun yöntem
olması
 Gösterilen tüm seviyeler için sabit faktörün eşit olarak
değişmesi
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması:
 Vibrasyonun azaltılmasına yönelik genel yaklaşım aşağıdaki
gibi iki ana kısma ayrılabilir:
1. Kaynağın değiştirilmesi ya da vibrasyonel kuvvetin kontrol
altına alınması
2. Vibrasyonel kuvvete olan cevabın azaltılması
 VİBRASYON

 Kaynağın değiştirilmesi ya da vibrasyonel kuvvetin kontrol

altına alınması:
 Vibrasyonel kuvvetin büyüklüğünün azaltılması
 Elimine edilmesi
 İzole edilmesi
 Özelliklerinin (frekans, hız) değiştirilmesi
 VİBRASYON

• Vibrasyonel kuvvete olan cevabın azaltılması:

 İzole edici parçaların yerleştirilmesi
 Titreşen elemanların azaltılması
 Rezonans sistemlerinin yeniden düzenlenmesi
 Kütlenin değiştirilmesi. Sabit elemanların kütlelerinin
artırılması ya da hareket eden elemanların kütlelerinin
azaltılması
 Katılığın (stiffness) değiştirilmesi
 Yedek rezonans yutucuların eklenmesi
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
 Katı bir cismin özellikle de
homojen bir katı cismin içerisinde
meydana gelen vibrasyon,
oldukça uzak bir mesafeye
yayılabilir. Bunun nedeni katı
cismin internal damping
özelliğinin düşük olmasındandır.
Bundan dolayı, vibratuar enerji
azalmaz ve titreşen cisim ile
bağlantılı olan alanlara dağılır
sonuç olarak da yüksek seviyede
bir gürültü düzeyi meydana gelir.
Böyle bir durumda mümkün
olduğunca vibrasyon kaynağına
yakın olacak şekilde katı cismi
izole etmek en iyi çözümdür.
VİBRASYON

• Örnek: Bir asansörün vibrasyonu

ve durma-kalkma hareketleri
binada duyulabilir. Ses ve
vibrasyon katı plaklar vasıtasıyla
uzak mesafelere yayılır.
• Çözüm: Kaldıraç kısmının (motor
ve şanzıman) yaylı bir destek
kullanılarak binadan izole
edilmelidir.
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
 Küçük bir cismin vibrasyonu
genellikle yüksek seviyede
gürültü oluşturmaz çünkü cismin
çevresinde hareketlendirdiği hava
alanı küçüktür. Titreşen küçük
cismin geniş bir panele temas
ettirilmesi, vibrasyon enerjisinin
havaya daha fazla transfer
olmasına dolayısıyla da daha fazla
gürültüye neden olacaktır.
VİBRASYON

• Örnek: Katı bir cisimdeki (boru,

içindeki suyun kendisi ya da
pomba) vibrasyon ya da sesin
hava yoluyla geniş alana yayılması
pek mümkün değildir. Taki bir
duvara ya da panele sabitlenen
kadar.
• Çözüm: Boru uygun bir şekilde
monte edilerek duvar ya da
panelden izole edilmelidir
böylece titreşim meydana
gelmez. Bu işlem yaylı izolatör,
kauçuk izolatör ya da köpük
izolatörler kullanılarak yapılabilir.
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
 Küçük bir cisim yüksek seviyede
gürültü oluşturmadan titreşebilir
çünkü yüzey vibrasyon enerjisini
ses enerjisine etkin bir şekilde
transfer edemez. Cismin geniş bir
panel ile temas ettirilmesi
vibrasyon enerjisinin ses
enerjisine transfer edilmesini
artırır. Birçok cisim vibrasyon
oluşturduğu için makinenin ve
temas ettiği yüzeyin mümkün
olduğunca küçük tutulması
gereklidir.
VİBRASYON

• Örnek: Hidrolik sistem tankın

içinde yağ olsa bile anlamlı
derecede gürültü oluşturur.
Gürültü kaynağı, motor nedeniyle
titreşen cihazın panel kısmıdır.
• Çözüm: Panelin cihazdan
uzaklaştırılıp bağlantılı olmayan
bir yüzeye monte edilmesi
vibrasyonu dolayısıyla da
gürültüyü azaltacaktır.
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
 Hafif bir bölmeye vurulması gürültü
oluşturur çünkü bölme uygulanan
kuvvet ile kolayca hareket eder ve
ses oluşturur. Kalın bir duvara
vurulması ise daha az gürültü
oluşturur çünkü uygulanan kuvvet
duvar üzerinde etki oluşturacak
kadar büyük değildir. Pompa ve
motorların titreşime bağlı olarak
gürültü oluşturmasını önlemek
amacıyla bu kısımlar esnek bir
şekilde monte edilmemeli ve
mümkün olduğunca ağır zeminler
üzerine oturtulmalıdır.
VİBRASYON

• Çözüm: Motor, pompalar ve

bunların oldukça büyük olan diğer
elemanları çoğunlukla
birbirleriyle bağlantılı olarak
monte edilmektedirler. Bu yapılar
titreştiği zaman makinenin
tümünden oldukça büyük bir
gürültü çevreye yayılmaktadır.
• Çözüm: Sistemin motor ve pompa
kısmı izole bir şekilde eğer
mümkünse ağır bir zemin üzerine
monte edilmelidir.
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
 Yüsek seviyede gürültü üreten, büyük
ve titreşen panellerin kullanımını
engellemek her zaman mümkün
olmamaktadır. Böyle durumlarda bu tip
paneller delikli panellerle
değiştirilebilir. Düz bir panel kendi
kapladığı alan boyunca gürültü yayar.
Ses basıncı diğer yüzden gelen ses
basıncı ile yalnızca dört yüzeyde iptal
edilebilir. Eğer panel delikli olursa hem
gürültü yayan yüzey daha küçük olacak
hem de ses basıncının nötralizasyonu
için daha fazla olasılık olacaktır. Böylece
titreşime bağlı gürültü azalacaktır.
Uzunlamasına metal paneller de
kullanılabilmektedir.
VİBRASYON

• Örnek: Pervanenin üzerindeki

koruyucu metal örtü ve kemerin
baskısı gürültü oluşturmaktadır.
• Çözüm: Metal örtünün delikli bir
ağ ile örtülmesi titreşimi azalttığı
için gürültüyü de azaltacaktır.
VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması
(Örnekler):
• Rezonans, titreşen panel ve
yüzeylerden yayılan gürültüyü
daha da artırır. Bununla birlikte
ekstra damping sağlayacak küçük
bir cismin eklenmesi rezonansı
azaltacağı için titreşim ve buna
bağlı gürültü de azalacaktır.
VİBRASYON

• Çözüm: Dönen bir testere

rezonans ve çok küçük internal
damping nedeniyle oldukça fazla
gürültü oluşturur.
• Çözüm: Kauçuk bir diskin
testerenin gövdesine eklenmesi
hem kütle etkisi yaparak hem de
internal dampingi artırarak
gürültüyü azaltacaktır.
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması (Örnekler):

• Katı yapılardan kaynaklı gürültünün neredeyse tamamı
elimine edilebilir ya da en azından titreşim kaynakları esnek
destekler üzerine oturtularak anlamlı derecede azaltılabilir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Vibrasyonun Azaltılması (Örnekler):

• Esnek bir şekilde monte edilen makine, bağlantı yeri üzerinde
karakteristik bir rezonans frekansa sahiptir. Bu rezonans, makinenin
ağırlığına ve bağlantının sertliğine bağlıdır. Hafif bir makine ve sert
bir bağlantı yüksek rezonans frekansına, ağır bir makine ve düşük
sertlikte bir bağlantı alçak rezonans frekansına neden olur.
Bağlantının rezonans frekansından daha düşük frekanslarda,
makine tarafından üretilen vibrasyon izole edilemez. Rezonans
frekansında üretilen vibrasyon eğer cismin internal dampingi de
düşük ise daha da artırılabilir ve birçok durumda vibrasyon izole
edilemez. Destekler üzerindeki makinenin doğal frekansı her zaman
makinenin normal çalışma hızından düşük olması gereklidir. Böylece
vibrasyon izole edilebilir.
VİBRASYON
 VİBRASYON

• Her mekanik titreşimi akustik olarak algılamamız mümkün

değildir.
• İnsan kulağının hassas olduğu frekans aralığındaki titreşimler
ancak akustik olarak algılanabilir. Bu frekans ranjı dışındaki
titreşimler taktil olarak algılanabilmektedir.
• Bununla birlikte akustik özelliğe sahip her titreşim aynı
zamanda mekanik bir titreşimdir.
• Bu bağlamda titreşimin etkilerinin bilinmesinin odyoloji
alanında ne gibi faydaları olabilir?
 VİBRASYON

• Timpanik membran, gelen ses dalgalarının etkisi ile titreşme

özelliğine sahiptir. Ses dalgalarının iletiminde timpanik
membranın uygun biçimde titreşmesi ve bu titreşimi kemik
zincire aktarması oldukça önemlidir.
• Timpanik membran titreşiminde çeşitli nedenlerden ötürü, ör;
perforasyon, skar doku varlığı, sklerotik zar, senil zar gibi,
meydana gelen bozulma işitme kaybı ile sonuçlanacaktır.
 VİBRASYON

• Kemik zincir de ses dalgalarının iletiminde titreşim prensibini

kullanmaktadır.
• Benzer şekilde kemik zincirin titreşimini bozan çeşitli
durumlar, ör; otoskleroz, kemik zincir kopuklukları gibi, işitme
kaybına neden olacaktır.
• Bunun yanısıra, otoskleroz tedavisinde yerleştirilen teflon
pistonun uygun çalışabilmesi için vibratuar özellikler göz
önünde bulunmalıdır.
 VİBRASYON

• KBB cerrahisinde kullanılan turların dönme hızlarının,

boyutlarının ve kullanım biçiminin tamamen vibrasyon ile ilgili
olduğu da net bir şekilde ortadadır.
• Ses telleri de titreşme temeline dayanarak çalışan bir yapıya
sahiptir. Ses tellerinin titreşimini etkileyen çeşitli durumlar,
ör; nodül, polip varlığı gibi, çeşitli ses hastalıklarına neden
olacaktır. Bu etkiler sonucunda sesin frekansında,
amplitüdünde, tınısında, prosodisinde çeşitli bozukluklar
meydana gelir.
 VİBRASYON

• www.google.com.tr internet arama motoru

• Harris, C.M. (1957). Handbook for Noise Control. 2nd ed. New
York: McGraw-Hill.
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜR EDERİM