विषय - क्रिमिनोलॉजी

प्रकल्पाचे नाव - बाल न्याय कायदा 2015

सहभागी

• अंजना देवकाते
• स्मृती कांबळे
• प्रेरणा कदम
 बाल न्याय कायदा 2015
प्रस्तावना

कथित आणि कायद्याशी संघर्षात सापडलेल्या मुलांशी संबंधित कायद्याचे एकत्रीकरण आणि सुधारणा करण्याचा कायदा आणि काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलांची योग्य काळजी, संरक्षण, विकास, उपचार, सामाजिक पुनर्एकीकरण
याद्वारे त्यांच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करून मुलांच्या सर्वोत्कृ ष्ट हितासाठी आणि त्यांच्या पुनर्वसनासाठी प्रदान के लेल्या प्रक्रियांद्वारे आणि त्यांच्या अंतर्गत आणि त्यांच्याशी संबंधित किं वा आनुषंगिक बाबींसाठी स्थापन के लेल्या संस्था आणि
संस्थांद्वारे प्रकरणांचा न्यायनिवाडा आणि निपटारा करण्यासाठी बाल-अनुकू ल दृष्टीकोन स्वीकारणे.

प्राथमिक

1. लहान शीर्षक, विस्तार, प्रारंभ आणि अनुप्रयोग.

(१) या कायद्याला बाल न्याय (मुलांची काळजी आणि संरक्षण) कायदा, 2015 म्हटले जाऊ शकते.
(२) हे संपूर्ण भारतामध्ये विस्तारित आहे .
(३)कें द्र सरकार, अधिकृ त राजपत्रातील अधिसूचनेद्वारे, नियुक्त करेल अशा तारखेपासून ते लागू होईल.
(४)सध्या अंमलात असलेल्या इतर कोणत्याही कायद्यामध्ये काहीही असले तरी, या कायद्याच्या तरतुदी काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलांशी संबंधित सर्व बाबींना लागू होतील आणि कायद्याच्या विरोधात
असलेल्या मुलांसाठी, यासह -
(i)कायद्याच्या विरोधातील मुलांची अटक, ताब्यात घेणे, खटला चालवणे, दंड किं वा कारावास, पुनर्वसन आणि सामाजिक पुनर्एकीकरण;
(ii)काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलांचे पुनर्वसन, दत्तक घेणे, पुन्हा एकत्रीकरण आणि पुनर्संचयित करण्याशी संबंधित प्रक्रिया आणि निर्णय किं वा आदेश.
व्याख्या

१)बोर्ड" म्हणजे कलम 4 अंतर्गत स्थापन के लेले बाल न्याय मंडळ.

२)"मुल" म्हणजे ज्याने वयाची अठरा वर्षे पूर्ण के लेली नाहीत.
३)"कायद्याशी संघर्ष करणारे बालक" म्हणजे ज्याच्यावर आरोप आहे किं वा गुन्हा के ल्याचे आढळून आलेले आहे आणि ज्याचे वय असा गुन्हा के ल्याच्या तारखेला अठरा वर्षे पूर्ण झाले नाही.
४)समिती" म्हणजे कलम 27 अंतर्गत स्थापन के लेली बाल कल्याण समिती.
४)"न्यायालय" म्हणजे दिवाणी न्यायालय, ज्यात दत्तक आणि पालकत्वाच्या बाबतीत अधिकार क्षेत्र आहे आणि त्यात जिल्हा न्यायालय, कौटुंबिक न्यायालय आणि शहर दिवाणी न्यायालयांचा समावेश होतो.

मुलांची काळजी आणि संरक्षणाची सामान्य तत्त्वे

कें द्र सरकार, राज्य सरकारे, मंडळ आणि इतर एजन्सी, यथास्थिती, या कायद्याच्या तरतुदींची अंमलबजावणी करताना खालील मूलभूत तत्त्वांद्वारे मार्गदर्शन के ले जाईल, म्हणजे:-
"काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेले मूल" म्हणजे मूल

• 24 तासांच्या आत, काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलाला बाल संरक्षण
समितीसमोर आणणे आवश्यक आहे.

• कायद्याने त्याच्या पालकापासून विभक्त झालेल्या मुलाची अनिवार्य घोषणा करण्याची

तरतूद आहे. अहवाल न देणे हा दंडनीय गुन्हा मानला गेला.

• काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलाला योग्य बाल संरक्षण संस्थेकडे पाठवले
जाते आणि सामाजिक कार्यकर्त्याच्या मार्गदर्शनाखाली बाल संरक्षण समितीद्वारे निर्देशित
के ले जाते.

• 15 दिवसांच्या आत, सामाजिक कार्यकर्ता किं वा बाल संरक्षण अधिकारी यांनी सामाजिक
चौकशी करणे आवश्यक आहे.

• महिन्यातून किमान 20 दिवस.

• बाल संरक्षण समित्यांची बैठक होते आणि जिल्हा दंडाधिकारी बाल संरक्षण समितीच्या
कार्याचा त्रैमासिक आढावा घेतात.
बाल कल्याण समिती - Section 27

• राज्य सरकार अधिकृ त राजपत्रातील अधिसूचनेद्वारे प्रत्येक जिल्ह्यासाठी एक किं वा अधिक बाल कल्याण समित्या स्थापन करतील.

• या समितीमध्ये एक अध्यक्ष आणि राज्य सरकार नियुक्त करण्यास योग्य वाटेल त्याप्रमाणे इतर चार सदस्यांचा समावेश असेल, ज्यापैकी किमान एक महिला आणि दुसरा, मुलांसंबंधी
विषयातील तज्ञ असेल.

• समितीचा सदस्य म्हणून तीन वर्षांपेक्षा जास्त कालावधीसाठी कोणत्याही व्यक्तीची नियुक्ती के ली जाणार नाही.

• समितीच्या कोणत्याही सदस्याची नियुक्ती राज्य सरकारने चौकशी के ल्यानंतर रद्द के ली जाईल, जर.
(i)या कायद्यांतर्गत त्याच्यावर असलेल्या अधिकाराचा गैरवापर के ल्याबद्दल तो दोषी आढळला आहे.
(ii)त्याला नैतिक पतनाच्या गुन्ह्यासाठी दोषी ठरवण्यात आले आहे आणि अशी शिक्षा परत के ली गेली नाही किं वा अशा गुन्ह्याबद्दल
त्याला पूर्ण माफी दिलीगेली नाही.

• जिल्हा दंडाधिकारी समितीच्या कामकाजाचा त्रैमासिक आढावा घेतील.

समिती खंडपीठ म्हणून काम करेल आणि फौजदारी प्रक्रिया संहिता, 1973 द्वारे मेट्रोपॉलिटन मॅजिस्ट्रेट किं वा, यथास्थिती, प्रथम श्रेणी
न्यायदंडाधिकारी यांना प्रदान के लेले अधिकार असतील.
Sec28. समितीच्या संबंधातील कार्यपद्धती.

(१)समितीची महिन्यातून किमान वीस दिवस बैठक होईल आणि व्यवसायाच्या व्यवहाराबाबत असे नियम व कार्यपद्धती पाळतील, जसे विहित के ले जातील.

(२)सध्या अस्तित्वात असलेल्या बाल संगोपन संस्थेला समितीने भेट देणे, तिचे कार्य आणि मुलांचे कल्याण तपासणे ही समितीची बैठक मानली जाईल.

(३)काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलाला बालगृहात ठेवण्यासाठी समितीच्या वैयक्तिक सदस्यासमोर हजर के ले जाऊ शकते किं वा समितीचे सत्र नसताना योग्य व्यक्ती.

Sec30. समितीची कार्ये आणि जबाबदाऱ्या.

समितीची कार्ये आणि जबाबदाऱ्यांमध्ये हे समाविष्ट असेल-

(i) त्याच्यासमोर निर्माण झालेल्या मुलांची दखल घेणे आणि प्राप्त करणे.

(ii) या कायद्यांतर्गत मुलांची सुरक्षा आणि कल्याण यांच्याशी संबंधित आणि प्रभावित करणाऱ्या सर्व मुद्द्यांची चौकशी करणे.

(iii) बालकल्याण अधिकारी किं वा परिविक्षा अधिकारी किं वा जिल्हा बाल संरक्षण युनिट किं वा अशासकीय संस्थांना सामाजिक तपासणी करून समितीसमोर अहवाल सादर करण्याचे निर्देश
देणे.

(iv) काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या मुलांच्या काळजीसाठी योग्य व्यक्ती घोषित करण्यासाठी चौकशी करणे.

(v) पालकांच्या काळजीमध्ये मुलाची नियुक्ती निर्देशित करणे.

चौकशी

(१) मूल तयार के ल्यावर किं वा कलम ३१ अन्वये अहवाल मिळाल्यावर, समिती विहित पद्धतीने चौकशी करेल आणि समिती स्वतःहून किं वा उप-कलममध्ये निर्दिष्ट के ल्याप्रमाणे कोणत्याही
व्यक्ती किं वा एजन्सीच्या अहवालावर चौकशी करेल ( 2) कलम 31 मधील, मुलाला बालगृहात किं वा तंदुरुस्त सुविधा किं वा तंदुरुस्त व्यक्तीकडे पाठवण्याचा आणि सामाजिक कार्यकर्ता किं वा
बाल कल्याण अधिकारी किं वा बाल कल्याण पोलीस अधिकारी यांच्याकडू न जलद सामाजिक तपासासाठी आदेश पास करू शकतो:

परंतु, सहा वर्षांखालील सर्व मुले, जी अनाथ आहेत, आत्मसमर्पण के लेली आहेत किं वा सोडू न दिलेली दिसतात, त्यांना उपलब्ध असेल तेथे विशेष दत्तक एजन्सीमध्ये ठेवण्यात येईल.

(२) सामाजिक तपासणी पंधरा दिवसांच्या आत पूर्ण के ली जाईल जेणेकरुन समितीला मुलाच्या पहिल्या जन्मापासून चार महिन्यांच्या आत अंतिम आदेश देणे शक्य होईल:
संस्थात्मक काळजी उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

निरीक्षण गृहे- राज्य सरकार प्रत्येक जिल्ह्यात किं वा जिल्ह्यांच्या गटामध्ये निरीक्षण गृहे स्थापन करू शकते आणि चालवू शकते. या घरांमध्ये एक अल्पवयीन तात्पुरता स्वीकारला जातो. बाल न्याय (मुलांची
काळजी आणि संरक्षण) कायदा अंतर्गत त्यांच्यावरील कोणत्याही तपासाच्या कालावधीसाठी, अल्पवयीन मुलांना निरीक्षण गृहात ठेवले जाते.

विशेषघरे- राज्य सरकार प्रत्येक जिल्ह्यात किं वा जिल्ह्यांच्या गटामध्ये विशेष घरे स्थापन आणि देखरेख करू शकते. जेव्हा अल्पवयीन व्यक्तीने के लेला गुन्हा सक्षम प्राधिकाऱ्याद्वारे सिद्ध होतो आणि त्याचा निषेध
के ला जातो तेव्हा तो राज्य सरकारांनी स्थापन के लेल्या विशेष गृहात ठेवला जातो. विशेष गृहात, अल्पवयीन मुलांवर दीर्घकाळ किं वा त्यांचे वय संपेपर्यंत उपचार के ले जातात.

बालगृह- "राज्य सरकार प्रत्येक जिल्ह्यात किं वा जिल्ह्यांच्या गटामध्ये बालगृहे स्थापन करू शकते आणि त्यांची देखभाल करू शकते." बालगृह हे असे घर आहे जिथे काळजी आणि संरक्षणाची गरज असलेल्या
मुलांना सक्षम अधिकाऱ्याच्या आदेशानुसार ठेवले जाते.

*निवारा गृहे - तातडीच्या आधाराची गरज असलेल्या मुलांसाठी निवारागृहे. निवारा गृहे मुलांना जागा देतात जिथे ते खेळू शकतात आणि सर्जनशील क्रियाकलाप करू शकतात. त्यांचा वेळ उत्पादकपणे
घालवण्यासाठी मुले संगीत, नृत्य, नाट्य, योग आणि ध्यान, संगणक, इनडोअर आणि आउटडोअर गेम्स इत्यादींमध्ये गुंतलेली असतात.या उपक्रमांमुळे मुलांची सर्वांगीण वाढ आणि विकास होईल. अन्न, पोषण
आणि आरोग्य या मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासोबतच त्यांना सामाजिकदृष्ट्या विचलित वर्तनांपासून दूर ठेवणे हा या निवारागृहांचा मुख्य उद्देश आहे.
मुलांविरुद्ध इतर गुन्हे
1. मुलांची ओळख उघड करण्यावर बंदी

2. मुलावर क्रू रतेसाठी शिक्षा

3. भीक मागण्यासाठी बालकांना रोजगार

4. लहान मुलाला मादक दारू किं वा अंमली पदार्थ किं वा सायकोट्रॉपिक पदार्थ दिल्याबद्दल दंड

5. बाल कर्मचाऱ्याचे शोषण

6. कोणत्याही कारणासाठी मुलांची विक्री आणि खरेदी

7. शारीरिक शिक्षा

8. अतिरेकी गट किं वा इतर प्रौढांद्वारे मुलाचा वापर

9. अपंग मुलांवर के लेले गुन्हे

10. गुन्ह्यांचे वर्गीकरण आणि नियुक्त न्यायालय

11. प्रलोभन
कायद्याच्या विरोधातील मुलांच्या संबंधातील प्रकरण IV प्रक्रिया

 कायद्याच्या विरोधात असल्याचा आरोप असलेल्या मुलाची भीती.

 कायद्याच्या विरोधात असल्याचा आरोप करण्यात आलेल्या एका व्यक्तीला जामीन द्या.
 पालक, पालक किं वा परिवीक्षा अधिकारी यांना माहिती.
 कायद्याच्या विरोधातील मुलाबाबत मंडळाकडू न चौकशी.

बाल न्याय मंडळ

(१) राज्य सरकार, प्रत्येक जिल्ह्यासाठी, अधिकारांचा वापर करण्यासाठी आणि या कायद्याच्या अंतर्गत कायद्याच्या विरोधातील मुलांशी संबंधित कार्ये पार पाडण्यासाठी एक किं वा
अधिक बाल न्याय मंडळे स्थापन करेल.

(२) मंडळामध्ये एक मेट्रोपॉलिटन मॅजिस्ट्रेट किं वा प्रथम श्रेणीचा न्यायदंडाधिकारी मुख्य महानगर दंडाधिकारी किं वा मुख्य न्यायदंडाधिकारी असेल. ज्यांच्यापैकी किमान एक
महिला असेल.

(३) कोणत्याही सामाजिक कार्यकर्त्याची मंडळाचा सदस्य म्हणून नियुक्ती के ली जाणार नाही, जोपर्यंत अशी व्यक्ती किमान सात वर्षांपासून मुलांशी संबंधित आरोग्य, शिक्षण किं वा
कल्याणकारी कार्यात सक्रिय सहभाग घेत नसेल.
धन्यवाद