MONARCHIA KAZIMIERZA

WIELKIEGO
1333 -1370 król Polski
Rządy Kazimierza Wielkiego
 W 1333 r. koronacja Kazimierza Wielkiego (syn Władysława
Łokietka)
 Duże zagrożenie ze strony Krzyżaków
 Jego ojciec chciał odzyskać Pomorze Gdańskie i ziemię
chełmińską
 Nic nie odzyskał
 Stracił dodatkowo Kujawy i ziemię dobrzyńską
 Zagrożenie ze strony Marchii Brandenburskiej
 Marchia zmierzała do rozszerzenia swoich granic, o ziemię nad
dolną Wartą i Odrą ( Wielkopolska), chcieli także Pomorza
 Wielkie Księstwo Litewskie (sojusz)
małżeństwo z córką księcia litewskiego
Giedymina – Aldoną
 Królestwo Czech
 Królem od 1310 roku Jan
Luksemburczyk
 rościł sobie prawa do tronu polskiego
(spadkobierca Wacława II)
 1327-1329 hołdy lenne większości
księstw śląskich (Czechom)
 Węgry (sojusz)
 Król Karol Robert Andegaweński (jego
żoną była Elżbieta Łokietkówna)

Polityka wewnętrzna
Cel:
 centralizacja rządów
 utworzenie nowoczesnej administracji
państwowej
 unifikacja wszystkich ziem polskich
 umocnienie pozycji władcy w państwie
 rozwój gospodarczy ziem polskich
 umocnienie wewnętrzne państwa
 reforma armii
 rozbudowa fortyfikacji
Reforma administracji
 nowy podział administracyjny
 Podstawową jednostką administracyjną ziemia zarządzana przez
starostę mianowanego i odwoływanego przez króla
 nowe urzędy centralne (obejmowały swoją władzą cały kraj)
 urząd kanclerza krakowskiego i podskarbiego
 Kanclerz – zarządza kancelarią królewską, sprawuje politykę
zagraniczną
 Podskarbi – skarb królewski
 Urząd starosty:

 namiestnik króla na danym terytorium (posiadał tam pełnię

władzy)
 dowodził siłami zbrojnymi danego terytorium zarządzał
grodami i dobrami królewskimi na tym terenie
 czuwał nad bezpieczeństwem i porządkiem
 Sędzia – przestępstwa kryminalne
 Reformy
 kodyfikacja prawa
 Każda dzielnica miała inne
prawa, ustawy – potrzeba
uregulowania prawa
 1346-1347 powstały statuty
wiślicko – piotrkowskie
 dla Małopolski i Wielkopolski
 Statuty były to zbiory prawa
zwyczajowego
 regulowały różne dziedziny życia
 Utworzył Sąd Wyższy Prawa
Niemieckiego na Wawelu dzięki
czemu uniezależnił miasta
polskie od sądu prawa
niemieckiego w Magdeburgu
 reforma monetarna:
 jednolita moneta – srebrny grosz polski
 reforma podatkowa
 umocnił skarb państwa dzięki wprowadzeniu stałych
podatków
 powszechny podatek zwany poradlnym (płacono 12 lub 24
grosze z każdego łana)
 opłaty od miast, wpływy z ceł i myt
 dochody z majątków królewskich (królewszczyzn)
 reforma wojskowa, rozwój fortyfikacji:
 Postawą wojska było pospolite ruszenie (obowiązek -
wszystkich właścicieli ziemskich)
 mieszczanie mieli obowiązek bronić miast (każdy cech
otrzymał fragment murów do obrony)
 Cech - stowarzyszenie rzemieślników zrzeszające
przedstawicieli jednego określonego zawodu
 wojsko podzielone na oddziały czyli chorągwie
 Budowa fortyfikacji:
 wzdłuż granic budowano zamki warowne( 53 zamki) wzdłuż granicy z
Marchią Brandenburską i na Jurze Krakowsko – Częstochowskiej
 Otoczenie murami miast
 Orle Gniazda - zamki mające strzec granic Królestwa Polskiego,
wybudowane na trudno dostępnych wapiennych skałach (na
podobieństwo orlich gniazd) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,
prawdopodobnie z polecenia króla Kazimierza Wielkiego w celu
ochrony Krakowa na wypadek najazdów wojsk czeskich Jana
Luksemburskiego od strony Górnego Śląska
 Rozwój kulturalno-gospodarczy ziem polskich za
panowania Kazimierza Wielkiego
 Kontynuacja akcji kolonizacyjnej
(lokacja setek wsi dzięki czemu
zagospodarowano pustki i
zwiększono powierzchnię ziem
uprawnych)
 Gospodarka towarowo – pieniężna
 lokowanie miast wzdłuż szlaków
handlowych
 Za panowania K. Wielkiego lokowano
około 100 miast, z czego 65 to miasta
królewskie
 rozbudowa dróg handlowych
 rozwój górnictwa
 W1364 roku ufundował Akademię
Krakowską
 W 1368 roku statut dla żup solnych w Bochni i
Wieliczce – uregulowanie zasad wydobycia i
handlu solą
 rozwój kopalni srebra i ołowiu w Olkuszu
 Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną
 Nadanie przywileju Żydom – znajdowali
się pod władzą monarchy
 napływ ludności żydowskiej do Polski
 Żydzi specjalizowali się w handlu, w
udzielaniu kredytów
 monarchia stanowa koniec monarchii
patrymonialnej
 Korona Królestwa Polskiego (Coronae
Regni Poloniae)
 Korona Królestwa Polskiego obejmowała
wszystkie ziemie, także te historyczne
ówcześnie odebrane państwu
polskiemu. Dzięki temu Korona mogła
ubiegać się o zabrane ziemie.
 Zasada niepodzielności i
niepozbywalności terytorium
państwowego
 Polityka zagraniczna króla Kazimierza

 Cel:
 odzyskanie Pomorza Gdańskiego, Kujaw,
ziemi dobrzyńskiej, chełmińskiej
(Krzyżacy)
 odzyskanie Śląska (Czechy)
 dążenie do rezygnacji Jana
Luksemburczyka z pretensji do tronu
polskiego
 powiększenie terenów o ziemie ruskie
 umocnienie pozycji międzynarodowej
Korony Królestwa Polskiego
Król vs Krzyżacy
 Kazimierz rezygnuje z drogi zbrojnej
w celu odzyskania ziem
 Dyplomacja
 Spór polsko- krzyżacki mieli
rozwiązać:
 ze strony polskiej - król Węgier Karol
Robert Andegaweński
 ze strony Zakonu Krzyżackiego - król
Czech Jan Luksemburczyk
 Zjazd w Wyszehradzie 1335 r.
 Król Węgier i Czech zadecydowali o:
 powrocie Kujaw i ziemi dobrzyńskiej do Królestwa
 Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska miały zostać przy Zakonie
 Kazimierz Wielki nie uznał wyroku i zwrócił się do papieża
 Papież poparł króla
 1339 rok sąd papieski w Warszawie, neutralnie (Mazowsze nie leżało w granicach
państwa polskiego)
 Wyrok sądu:
 wszystkie ziemie polskie zagarnięte przez Krzyżaków miały powrócić do Polski
 Krzyżacy mieli zapłacić odszkodowanie za zagarnięcie tych ziem - 200 tys. grzywien
 Zakon Krzyżacki nie uznał wyroku, a Kazimierz był zbyt słaby by prowadzić wojnę
 1343 rok „wieczysty” pokój z Zakonem zawarty w Kaliszu
 Kujawy i ziemia dobrzyńska powróciły do Polski
 Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska zostały uznane za „jałmużnę” króla
polskiego dla Zakonu
 Kazimierz zachował tytuł „pana i dziedzica Pomorza”
 1335 r. zjazd w Wyszehradzie
 Jan Luksemburczyk zrzekł się praw do tronu polskiego za sumę 20 tysięcy
kop groszy praskich
 Kazimierz miał w zamian wesprzeć wyprawę Jana Luksemburskiego
przeciwko Habsburgom
 Nie rozwiązano kwestii Śląska
 W 1339 r. w Krakowie próbowano rozwiązać kwestie sporne
 Kazimierz uznał prawa króla czeskiego do księstw śląskich
 Jan Luksemburski wycofał swoje poparcie dla Zakonu w sporze polsko –
krzyżackim
 Kazimierza nie zamierzał rezygnować i oddać Śląska bez walki
 1345 rok wojna o Śląsk
 Kazimierz wycofał się z wojny, gdy królem Czech został Karol IV
Luksemburski
 Pokój w Namysłowie w 1348 r. = koniec wojny
 Kazimierz Wielki uznał prawa czeskie do Śląska
 Król Czech obiecał poparcie w przypadku wojny polsko – krzyżackiej
 Po śmierci księcia płockiego Kazimierz
przejął księstwo płockie
 1355 r. Karol IV Luksemburski, król Czech,
został cesarzem
 Kazimierz Wielki zawarł z nim sojusz
 Zrzekł się praw do księstwa świdnicko –
jaworskiego, zrezygnował z Kluczborka i
Byczyny
 Karol VI zrzekł swoich praw do Mazowsza
 1356 r. zawarcie traktatu
 hołd lenny książąt mazowieckich
 Mazowsze nie zostało wcielone do Polski
 Kazimierz Wielki do końca życia chciał
odzyskać Śląsk jednak mu się to nie udało
Pomorze Zach. i Brandenburgia
 przymierze z księciem pomorskim
 Sojusz umacniał jego pozycję w stosunkach z Zakonem i Marchią
Brandenburską
 1350 r. Kazimierz Wielki zawarł przymierze z Danią,
 Kazimierz Wielki wykorzystał trudności Marchii Brandenburskiej
 W 1365 r. uzależnił od Polski Drezdenko i Santok (hołd lenny)
 w 1368 r. wcielił do Polski okręg Wałcza z grodami Drahimiem i
Czaplinkiem, kosztem Brandenburgii
 rozerwał połączenie lądowe między Brandenburgią i Zakonem
Krzyżackim
 Ruś
 od XI wieku okres rozbicia dzielnicowego
 Najazd Mongołów
 w XIV wieku księstwa ruskie zaczęły uniezależniać się od Złotej Ordy
 Rusią zainteresowana była Litwa, Węgry i państwo polskie
 Na Rusi Halickiej władał Bolesław Trojdenowicz, dobre stosunki z Kazimierzem
 1339 r. Zjazd w Wyszehradzie
 Bolesław Trojdenowicz obiecał Kazimierzowi, że po swojej bezpotomnej śmierci
przekaże mu w spadku Ruś Halicko – Włodzimierską (tzw. Ruś Czerwoną)
 Bolesław Trojdenowicz zmarł w 1340 r.
 Do walki o Ruś przystąpili również Tatarzy, Rusini i Litwini, Polacy
 W 1341 r. wojsko polskie zajęło ziemię przemyską i sanocką
 Resztę zajęło Wielkie Księstwo Litewskie - Kazimierz Wielki
prowadził wojny o te zajęte ziemie
 Kazimierz zorganizował kilka wypraw wojennych na Ruś -
Walki toczyły się do 1366 r.
 w 1349 r. opanował Ruś aż po Podole z Lwowem, Haliczem,
Brześciem, Włodzimierzem, Kamieńcem Podolskim
 Litwini przejęli ziemię włodzimierską z Łuckiem
 Korona Król. Pol. - Ruś Halicka i część Rusi Włodzimierskiej
 reszta przypadła Litwie
 Kwestia sukcesji - następca
 Kazimierz Wielki był 4 razy żonaty
 nie miał syna
 W 1339 r. w Wyszehradzie zawarł układ z Karolem Robertem
Andegaweńskim - w razie jego bezpotomnej śmierci władzę miał przejąć
syn Karola Roberta – Ludwik
 Ludwik Węgierski został królem Węgier w 1342 r.
 w 1355 r. wydał przywilej w Budzie – zagwarantowanie dotychczasowych
praw przysługujących rycerstwu
 Chciał zyskać poparcie polskiego rycerstwa dla planów sukcesji
Andegawenów w Polsce
 W 1368-1369 r. Kazimierz Wielki adoptował swojego wnuka – Kaźka
Słupskiego (syna księcia pomorskiego Bolesława V i Elżbiety)
 próba zabezpieczenia tronu polskiego na wypadek gdyby Ludwik nie miał
męskiego potomka (miał 2 córki)
 W testamencie Kazimierz zapisał wnukowi ziemię łęczycką, sieradzką i
dobrzyńską – po śmierci nie brano pod uwagę tego zapisu
 Panowanie Kazimierza Wielkiego
 Dyplomacja zamiast wojny
 Zainteresowanie wschodem Ruś Halicko – Włodzimierska, Litwa
 Zrezygnował z walki o Pomorze Gdańskie i z walki o Śląsk, gdy
zdał sobie sprawę, że nie jest w stanie ich odzyskać
 umocniła się pozycja międzynarodowa Polski
 1364 r. Zjazd monarchów w Krakowie na ślub Kaźka Słupskiego
 Uczta u Wierzynka
 przybył cesarz Karol IV, król Węgier – Ludwik Andegaweński, król
Cypru, Danii, a także wielu książąt
 Korona Królestwa Polskiego około 250 tys. km²
 Monarchia stanowa
 Dobrze zorganizowane państwo - rozwinięte gospodarczo i
kulturalnie