Materiały do wykładu „Inżynieria miejska –

kubaturowe obiekty podziemne”

Wytyczne do projektu
konstrukcyjnego
kubaturowych obiektów w
oczyszczalni ścieków dla
zapewnienia ich trwałości
dr inż. Leszek Wysocki, prof. PWr.
 Materiały wyjściowe do projektu konstrukcyjnego

Podstawą dla projektu konstrukcyjnego budowli kubaturowej w oczyszczalni ścieków jest

projekt technologiczny. Projekt technologiczny określa schemat pracy oczyszczalni, rodzaj
i wielkość obiektów niezbędnych do przeprowadzenia procesu oczyszczania ścieków.
Pierwszym krokiem w procesie projektowania konstrukcji określonego obiektu w oczyszczalni
ścieków jest analiza procesów technologicznych przebiegających w danym obiekcie w celu
określenia zagrożeń korozyjnych i ustalenia klas ekspozycji (zgodnie z normą PN-EN 206)
dla betonu w konstrukcji tego obiektu. Klasy ekspozycji według normy PN-EN 206
zestwione są na kolejnym slajdzie.
Klasy ekspozycji wg PN-EN 206
Klasy ekspozycji wg PN-EN 206
• 7. Korozja spowodowana ścieraniem

• XM1 Umiarkowane zagrożenie ścieraniem

Powierzchnie i nawierzchnie eksploatowane przez pojazdy o ogumieniu
pneumatycznym

• XM2 Silne zagrożenie ścieraniem

Powierzchnie i nawierzchnie eksploatowane przez pojazdy o ogumieniu pełnym
oraz wózki podnośnikowe z ogumieniem elastomerowym lub na rolkach stalowych.
• XM3 Ekstremalnie silne zagrożenie ścieraniem
Posadzki i nawierzchnie często najeżdżane przez pojazdy gąsienicowe. Filary
mostówPowierzchnie przelewówŚciany spustów i sztolni hydrotechnicznychNiecki
wypadowe.
Wytyczne do określania klas ekspozycji

Klasy ekspozycji dla zagrożeń spowodowanych korozją chemiczną w wyniku

oddziaływania wód gruntowych (środowisk ciekłych) i gruntów przyjmować należy
zgodnie z tabelą na kolejnym slajdzie
STOPNIE AGRESYWNEGO CHEMICZNEGO ODDZIAŁYWANIA
WÓD GRUNTOWYCH I GRUNTÓW [111]
Wytyczne do przyjmowania klas ekspozycji

Skład przeciętnych ścieków bytowo-gospodarczych w polskich miastach:

• odczyn pH od 6 do 7,
• siarczany do 250 mg/l,
• chlorki do 150 mg/l,
• azotany do 200 mg/l.

Ścieki o takim składzie są co najwyżej słabo agresywne w stosunku do betonu

(środowisko klasy XA1)
Wytyczne do określania klas ekspozycji

Grunty z reguły charakteryzują się małą agresywnością w stosunku do betonu. Stopień

agresywności gruntu powinien być określony w dokumentacji geologicznej wykonanej w
miejscu posadowienia obiektu. Sporadycznie grunty wykazują pewną agresję
spowodowaną obecnością w wodzie gruntowej agresywnego Co 2, bardzo rzadko wskaźnik
pH gruntu jest mniejszy od 4.5. Tylko w niektórych gruntach, takich jak grunty organiczne
(torfy) może spadać poniżej tej wartości. Środowisko gruntowo-wodne można więc uznać
za słabo agresywne w stosunku do betonu, klasa ekspozycji XA1.
Wytyczne dla doboru klas ekspozycji

Jakie klasy ekspozycji należy przyjmować dla najważniejszych obiektów oczyszczalni

ścieków?

Od strony zewnętrznej:

• dla wszystkich obiektów posadowionych w gruncie, od strony gruntu należy

przyjmować klasę ekspozycji XA1, tylko w przypadku gdy badania geologiczne to
potwierdzają przyjąć należy inną klasę stosownie do opisu w tabeli zamieszczonej
wyżej.
• konstrukcja narażona będzie także na środowisko klasy XC2
Wytyczne do przyjmowania klas ekspozycji

Od strony wewnętrznej:
1. Pompownie ścieków, kraty, sita
W obiektach tych powierzchnia betonu narażona jest na działanie ścieków oraz w
strefie wahania poziomu zwierciadła ścieków na działanie osadów. W obiektach
zamkniętych o słabej wentylacji mogą tworzyć się strefy o wysokim stężeniu
siarkowodoru.
Ścieki bytowo-gospodarcze nie są agresywne w stosunku do betonu (patrz powyżej -
skład ścieków) i należy takie środowisko zakwalifikować do klasy ekspozycji
XA1, w pewnych okresach konstrukcja będzie też narażona na środowisko XD2
.Osady przyklejone do powierzchni betonu po sfermentowaniu charakteryzują
się bardzo wysoką zawartością siarczanów i bardzo niskim wskaźnikiem pH,
nawet poniżej 2. Takie środowisko nie mieści się w klasach ekspozycji
określonych w normie PN-EN 206. Nie można takiego środowiska kwalifikować
do klasy ekspozycji XA3!
W strefie, gdzie możliwe jest gromadzenie się dużych ilości siarkowodoru (np. pod
stropami zamkniętych komór czerpalnych) także może powstać środowisko
j.w.
Wytyczne dla doboru klas ekspozycji

2. Piaskowniki

W piaskownikach na powierzchni betonu w strefie wahania poziomu zwierciadła

ścieków przyklejają się osady, które po sfermentowaniu tworzą silnie agresywne
środowisko. Takie środowisko nie mieści się w klasach ekspozycji określonych w
normie PN-EN 206. Poniżej tej strefy beton narażony jest na działanie środowiska
o klasie ekspozycji XA1, okresowo na działanie środowiska klasy XD2.
Piaskownik w strefie dennej narażony jest na ścieranie, które w pewnych okresach
może być intensywne. Strefę dna należy zakwalifikować dodatkowo poza klasą
ekspozycji XA1 (XD2) do klasy ekspozycji XM3.
Wytyczne dla doboru klas ekspozycji

3. Osadniki wstępne i wtórne, blok biologiczny

W obiektach tych powierzchnia betonu narażona jest na działanie ścieków oraz w

strefie wahania poziomu zwierciadła ścieków na działanie osadów. Ścieki bytowo-
gospodarcze nie są agresywne w stosunku do betonu i należy takie środowisko
zakwalifikować do klasy ekspozycji XA1, a okresowo do klasy ekspozycji XD2.
Osady przyklejone do powierzchni betonu w strefie wahania poziomu ścieków
sfermentowaniu mogą stworzyć środowisko o bardzo dużej agresywności. Takie
środowisko może nie mieścić się w klasach ekspozycji określonych w normie PN-
EN 206.
Wytyczne dla doboru klas ekspozycji

4. Wydzielone komory fermentacyjne (WKF)

W WKF wydzielić można dwie strefy:

- strefę gazową, obszar powyżej zwierciadła ścieków (wraz ze strefą wahania
poziomu zwierciadła ścieków),
- obszar poniżej poziomu zwierciadła ścieków.
W strefie gazowej tworzy się bardzo agresywne środowisko, wskaźnik skroplin
osadzających się na powierchni betonu w tej strefie może spadać poniżej 1.5.
Takie środowisko nie mieścić się w klasach ekspozycji określonych w normie PN-
EN 206 dla konstrukcji betonowych.
W strefie poniżej poziomu zwierciadła ścieków środowisko charakteryzuje się słabą
agresywnością w stosunku do betonu, klasa ekspozycji XA1 oraz okresowo klasa
ekspozycji XD2.
Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

Po określeniu klas ekspozycji dla danego obiektu przyjąć należy odpowiedni do

zagrożeń korozyjnych beton. Parametry betonu w zależności od klasy ekspozycji
zestawiono w poniższej tabeli.
Wytyczne dla doboru
parametrów betonu w
zależności
Oznaczenie klasy od klasy
Min. ekspozycji
klasa wytrzymałości Max. w/c Min. zaw.
cementu (kg/m3)
X0 C 8/10 - -
XC1 C 16/20 0,65 260
XC2 C 16/20 0,60 280
XC3 C 20/25 0,55 280
XC4 C 25/30 0,50 300
XS1 C 30/37 0,50 300
XS2 C 35/45 0,45 320
XS3 C 35/45 0,45 340
XD1 C 30/37 0,55 300
XD2 C 30/37 0,55 300
XD3 C 35/45 0,45 320
XF1 C 30/37 0,55 300
XF2 C 25/30 0,55 300
XF3 C 30/37 0,50 320
XF4 C 30/37 0,45 340
XA1 C 30/37 0,55 300
XA2 C 30/37 0,50 320
XA3 C 35/45 0,45 360
XM1 C 30/37 0,55 300*
XM2 C 30/37 0,55 300*
XM3 C 35/45 0,45 320 *
* beton na kruszywie o wysokiej odporności na ścieranie (np. bazaltowe łamane)
Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

Bardzo ważnym parametrem betonu, który bezwzględnie należy określić jest

wskaźnik w/c. Wskaźnik w/c ma decydujący wpływ na trwałość betonu. Poniższy
wykres ilustruje wpływ wskaźnika w/c na wielkość wsp. przesiąkliwości betonu.
Zwrócić należy uwagę na gwałtowny wzrost przesiąkliwości betonu po wzroście
w/c powyżej 0.55.
Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

Zdecydowanie korzystne jest stosowanie do realizacji obiektów w oczyszczalniach

ścieków betonu na cemencie hutniczym. Cement ten charakteryzuje się niskim
ciepłem hydratacji co zapobiega powstaniu mikrorys w strukturze betonu w czasie
jego twardnienia. Beton na cemencie hutniczym charakteryzuje się zdecydowanie
większą odpornością na korozję siarczanową, mniejszym skurczem oraz większą
wodoszczelnością. Najkorzystniejsze jest stosowanie cementu hutniczego o
zwartości żużla powyżej 55 % (taki cement zawiera mniej niż 3% C 3A). Można
także stosować cement portlandzki czysty o zawartości glinianu trójwapniowego
poniżej 3 %. Wykres na kolejnym slajdzie ilustruje wpływ zawartości C 3A na
odporność betonu (zaprawy) na korozję siarczanową. Zwrócić należy uwagę na
bardzo poważny spadek odporności wraz ze wzrostem zawartości C 3A, wysoką
zawartością C3A charakteryzują się cementy szybkosprawne (powyżej 10 % C 3A) .
Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

0.1% ekspansja oznacza poważne uszkodzenie betonu

Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

Poza odpowiednimi parametrami betonu dla zapewnienia wysokiej trwałości

konstrukcji konieczne jest przyjęcie odpowiedniej grubości otuliny zbrojenia.
Grubość otuliny zależy od klasy ekspozycji oraz klasy konstrukcji (projektowanego
okresu eksploatacji). Obiekty w oczyszczalniach ścieków projektuje się na okres
eksploatacji nie krótszy od 50 lat (klasa konstrukcji nie niższa od S4), dla takich
konstrukcji grubość otuliny nie może być mniejsza od 45 mm. Do tej wielkości
doliczyć należy 5 mm na ewentualne odchyłki.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Wykonanie konstrukcji betonowej (żelbetowej) z betonu spełniającego wyżej

określone wymagania zapewnia wysoką trwałość konstrukcji bez konieczności
stosowania izolacji antykorozyjnych. Problemem pozostaje zapewnienie wysokiej
trwałości dla fragmentów konstrukcji narażonych na działanie środowisk o
agresywności chemicznej wyższej niż określono to w normie PN-EN 206 dla klasy
ekspozycji XA3. Te fragmenty konstrukcji powinny być trwale, całkowicie odcięte
od dostępu środowiska agresywnego. Trwałe odcięcie dostępu agresywnego
środowiska do powierzchni betonu uzyskać można:
- przez wykonanie na powierzchni betonu izolacji w postaci laminatu, najczęściej
stosuje się laminaty szklano-epoksydowe,
- przez wykonanie na powierzchni betonu izolacji z płyt PEHD,
- przez wykonanie na powierzchni okładziny z płytek klinkierowych, bazaltowych
lub innych klejonych klejem na bazie żywicy epoksydowej,
- przez wykonanie grubowarstwowej powłoki z materiału o wystarczającej
odporności chemicznej na środowisko o wskaźniku pH poniżej 1.5 i zawartości
siarczanów powyżej 6000 mg/l.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Kolejność czynności przy wykonywaniu laminatu jest następująca:

- Dokładne oczyszczenie i jeżeli to konieczne osuszenie betonu do wilgotności poniżej
4 % lub do wilgotności określonej w karcie technicznej materiałów przewidzianych
do wykonywania laminatu,
- gruntowanie betonu,
- nałożenie (zwykle wałkiem) żywicy, najczęściej epoksydowej, rzadziej
winyloetrowej lub innej,
- wklejenie wałkiem w lepką warstwę żywicy tkaniny lub włókniny szklanej,
- naniesienie na wklejoną tkaninę (włókninę) warstwy żywicy,
- zagładzenie tej warstwy wałkiem dla usunięcia wystających włókien, zagładzanie
należy wykonać gdy rozpocznie się żelowanie żywicy,
- naniesienie kolejnej warstwy żywicy dla uzyskanie gładkiej powierzchni,
- w razie konieczności można nanieść kolejną warstwę żywicy.
Można zastosować laminaty dwu (dwie warstwy tkaniny lub włókniny) lub
wielowarstwowe (kilka warstw tkaniny lub włókniny).
Temperatura powierzchni betonu i otoczenia w czasie realizacji izolacji nie może być
niższa od 10 stopni.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Izolację z płyt polietylenowych wykonuje się albo w trakcie realizacji obiektu poprzez
osadzenie płyt w szalunkach (płyty od strony betonu mają gęsto rozmieszczone
kołki kotwiące), po usunięciu szalunków połączenia płyt są spawane i w ten
sposób tworzy się całkowicie szczelna i bardzo trwała powłoka izolacyjna albo
płyty polietylenowe mocuje się do chronionej konstrukcji mechanicznie np. za
pomocą wstrzeliwanych kołków. Miejsca wstrzelenia kołków zabezpiecza się
poprzez obspawanie.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Okładziny z płytek klinkierowych lub bazaltowych klei się do podłoża zwykle za

pomocą kleju epoksydowego lub innego dostosowanego do rodzaju okładziny.
Niedopuszczalne jest stosowanie kleju mineralnego. Przed rozpoczęciem klejenia
konieczne jest dokładne oczyszczenie i osuszenie podłoża betonowego. Do
spoinowania okładziny konieczne jest używanie materiałów epoksydowych.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Grubopowłokowe izolacje antykorozyjne w strefach o nawyższym zagrożeniu

korozyjnym tworzy się z materiałów epoksydowych, polimocznikowych lub
polimerowo-silikatowych. Dla zapewnienia wysokiej trwałości powłoki
epoksydowej lub polimocznikowej jej grubość nie powinna być mniejszej od
2 mm (w najcieńszym miejscu). Ze względu na naturalną chropowatość betonu
wykonanie całkowicie szczelnej, o wystarczającej grubości powłoki epoksydowej
lub polimocznikowej jest bardzo trudne. Ponadto podkreślić należy, że powłoka
taka jest całkowicie niedyfuzyjna co istotnie utrudnia jej wykonanwstwo i
eksploatację. Doświadczenia praktyczne wskazują, że należy unikać stosowania
takich powłok.
Korzystniejsze jest wykonanie powłoki z materiału polimerowo-silikatowego takiego
jak np. Ombran CPS, który charakteryzuje się pewną dyfuzyjnością. Powłoki z
tego materiału powinny mieć grubość nie mniejszą od około 4mm.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Powłoki izolacyjne w strefach o szczególnie silnych zagrożeniach korozyjnych

wskazanych na poprzednich slajdach wykonuje się do około 0.5 m poniżej
zwierciadła ścieków oraz w strefach gazowych. Powłoki izolacyjne w dolnej
części powinny być zakotwione w ścianie wg schematu na kolejnym slajdzie.
Wytyczne dla doboru parametrów betonu w zależności
od klasy ekspozycji

Strefy o szczególnie silnych zagrożeniach korozyjnych obejmują obszar do około

0.5 m poniżej zwierciadła ścieków oraz strefy gazowe w zbiornikach zamkniętych
takich jak np. wydzielone komory fermentacyjne. Nałożona w tej strefie izolacja
antykorozyjna powinna być w dolnej części zakotwiona jak na poniższym
schemacie.
Wytyczne dla doboru izolacji antykorozyjnych

Dla doboru materiałów izolacyjnych posługiwać się należy wyłącznie kartami

odporności chemicznej, a nie kartami technicznymi materiałów. W kartach
odporności chemicznej określone są precyzyjnie właściwości materiału jego
odporność na określone substancje w określonych stężeniach. Ogólna
informacja w karcie technicznej potwierdzająca wysoką odporność danego
materiału np. na korozję siarczanową jest całkowicie niewystarczająca. Konieczne
jest określenie zawartości siarczanów w czynniku wywołującym agresję oraz
minimalny, dopuszczalny wskaźnik pH środowiska jakiemu może być poddany
materiał izolacyjny.
Dobierając materiał izolacyjny uwzględnić należy także wiele dodatkowych
czynników takich jak: warunki aplikacji, odporność na błędy wykonawcze,
wydzielanie w czasie twardnienia toksycznych rozpuszczalników itp..
Wytyczne dla doboru dylatacji

Pewne obiekty kubaturowe, w oczyszczalniach ścieków ze względu na swoje

wymiary muszą być zdylatowane, dotyczy to zwykle takich obiektów jak bloki
biologiczne lub piaskowniki. Podstawowe wymagania jakie musi spełniać
dylatacja konstrukcyjna:
- zapewnić możliwość przemieszczeń konstrukcji występujących w trakcie
eksploatacji,
- zapewnić szczelność konstrukcji,
- zpewnić wysoką trwałość.
Wytyczne dla doboru dylatacji

W trakcie eksploatacji obiektu wystąpić może znaczna różnica temperatur. Taka

różnica temperatur może wywołać znaczne wydłużenie lub skrócenie elementu.
Dla określenia potrzebnej szerokości szczeliny dylatacyjnej należy określić
przewidywaną w całym okresie eksploatacji różnicę temperatury w stosunku do
temperatury realizacji, uwzględnić należy także sytuację gdy obiekt jest czasowo
opróżniony. Następnie określić należy wydłużenie elementu spowodowane taką
różnicą temperatur uwzględniając współczynnik rozszerzalności termicznej
betonu.

W przypadku podzielenia piaskownika o długości 20 m jedną dylatacją, dylatacja

powinna przenosić przemieszczenia o wielkości około 12 mm. Przyjmując pewne
tolerancje wykonania dylatacja powinna mieć szerokość około 20 mm.
Wytyczne dla doboru dylatacji

Bardzo istotny jest sposób uszczelnienia dylatacji. Materiał dylatacji powinien

zapewnić szczelność i trwałość w warunkach działania ścieków, promieniowania
UV oraz znacznych zmian temperatury. Częstym rozwiązaniem jest zastosowanie
profili dylatacyjnych wykonanych z elastomerów.
Proszę uzupełnić informacje na ten temat ze strony:
https://www.tricosal.com.pl/Dokumentacja/ABC.pdf
Można oczywiście skorzystać z innych źródeł.
W przypadku stosowania profili zewnętrznych narażonych na działanie
promieniowania UV dla przedłużenia ich trwałości należy profile osłonić np.
pasmem blachy cynkowej mocowanej do konstrukcji tylko po jednej stronie
dylatacji.
Wytyczne dla doboru dylatacji

Szczeliny dylatacyjne wypełnia się też kitami trwale plastycznymi. Dobierając kit
uwzględnić należy następujące jego parametry:
- dopuszczalną wydłużalność,
- odporność na działanie czynników agresywnych jakie mogą wystąpić w trakcie
eksploatacji obiektu,
Istotne jest sprawdzenie czy kit o deklarowanej wydłużalności jest odpowiedni dla
warunków pracy dylatacji. Najczęściej stosowane kity mają wydłużalność około
25 %. Oznacza to, że dopuszczalna zmiana wymiarów kitu w szczelinie o
szerokości 20 mm (jak w piaskowniku na poprzednim slajdzie) to tylko 5 mm, a
potrzebna jest znacznie większa wydłużalność. Uzyskać to możemy przez
zastosowanie kitu o większej wydłużalności, który będzie miał mniejszą
odporność mechaniczną lub przez poszerzenie szczeliny dylatacyjnej. Warto
zwrócić uwagę na fakt, że wydłużalność kitu określona w karcie technicznej
dotyczy temperatury 20 stopni, w niższej temperaturze wydłużalność może być
znacznie mniejsza.
Także szczeliny uszczelnione kitami powinny być osłonięte pasmem blachy cynkowej
dla zabezpieczenia przed promieniowaniem UV.
Wytyczne dla doboru dylatacji

Dobierając kit należy dokładnie przeanalizować potencjalne zagrożenia korozyjne.

Wiele z dostępnych na rynku kitów nie ma wystarczającej odporności na tłuszcze
jakie zawsze znajdują się w ściekach, produkty ropopochodne jakie dostają się
do kanalizacji w czasie wypadków drogowych a także inne substancje. Konieczna
jest weryfikacja odporności kitu na podstawie informacji z karty odporności
chemicznej a nie z karty technicznej.
Wytyczne dla doboru dylatacji

Dla uszczelniania dylatacji stosuje się także taśmy naklejane na powierzchnię

dylatacji, najczęściej stosuje się taśmy wykonane z EPDM, SBR i PCW. Do
przyklejania taśm stosuje się kleje żywiczne. Taśmy takie produkuje m.in.. Firma
Mc Bauchemie (np. Nafuflex DB), Sika (Sikadur Combiflex), Weber (Weber.tec
Superflex B240).
Proszę znależć na stronach www uzupełniające informacje na temat ich stosowania.
Opracował:
dr inż. Leszek Wysocki, prof. PWr.