Zawory pneumatyczne

Zawory są to elementy sterujące przepływem płynów. Sterowanie może

się odbywać przez wpływ na ciśnienie czynnika, jego natężenie lub
kierunek przepływu.
Zawory pneumatyczne możemy podzielić na:
• Sterujące kierunkiem przepływu:
– Rozdzielające
– Blokujące
• Sterujące natężeniem przepływu
– Dławiące
– Dławiąco-zwrotne
• Sterujące ciśnieniem
– Redukcyjne
– Odcinające
• Blokujące
– Zwrotne
– Szybkiego spustu
– Przełączniki obiegu
– Podwójnego sygnału
 Teoria
• Położeniem początkowym zaworu nazywa się położenie, które przyjmuje
zawór po przyłączeniu do układu ciśnienia zasilania i przy którym
rozpoczyna się założony cykl pracy układu.
• Położeniem normalnym zaworu monostabilnego nazywa się położenie,
które przyjmuje ten zawór, gdy nie działają na niego sygnały sterujące. Na
schematach układów przewody doprowadzane są do pół
odpowiadających położeniom początkowemu lub normalnemu zaworów.
• Położenie przepływu – położenie zaworu, w którym sprężony czynnik
może przepływać przez zawór do odbiornika.
• Położenie zamknięcia – położenie zaworu, w którym sprężony czynnik nie
może przepływać przez zawór.
• Zawory bistabilne (impulsowe) są zaworami sterowanymi obustronnie
przez wzrost ciśnienia. Po wysterowaniu zaworu bistabilnego pozostaje on
w tym samym położeniu tak długo, aż zostanie przesterowany przez
impuls przeciwny.
 Symbole rozdzielaczy (P) przyłącze

zasilania
Zawór rozdzielający 2/2 normalnie zamknięty

(A, B) przyłącza

robocze lub

Zawór rozdzielający 2/2 normalnie otwarty wyjściowe

(S, R, T,) wylot do

Zawór rozdzielający 3/2 normalnie zamknięty atmosfery

(X, Y, Z) przyłącza

Zawór rozdzielający 2/2 normalnie otwarty sterowania

81, 91 przyłącza

zasilania zaworów
Zawór rozdzielający 3/3 normalnie zamknięty

Zawór rozdzielający 4/2

Zawór rozdzielający 4/3 normalnie zamknięty

Zawór rozdzielający 4/3 normalnie otwarty

Zawór rozdzielający 5/2

Zawór rozdzielający 5/2 normalnie zamknięty

(P) przyłącze

zasilania

(A, B) przyłącza

robocze lub

wyjściowe

(S, R, T,) wylot do

atmosfery

(X, Y, Z) przyłącza

sterowania

81, 91 przyłącza

zasilania zaworów
Oznaczenia sposobów sterowania zaworami
Sterowanie siłą mięśni
Oznaczenia sposobów sterowania zaworami

Sterowanie mechaniczne
Oznaczenia sposobów sterowania zaworami

Sterowanie elektryczne
Oznaczenia sposobów sterowania zaworami

Sterowanie bezpośrednie - ciśnieniem

Budowa zaworu rozdzielającego tulejowo-gniazdowego
Elementami konstrukcyjnymi są korpus, pokrywy boczne i trzpień z nieruchomo osadzonymi
na nim dwoma tulejami i elementem zamykającym (pierścień uszczelniający w środku
trzpienia). Otwory 12 i 14 w pokrywach bocznych służą do wprowadzania sygnałów
sterujących; nazywane są otworami (wejściami) sterującymi.
Do otworu 1 w korpusie doprowadza się sprężone powietrze (zasilanie), które w zależności od
położenia zespołu sterującego kierunkiem przepływu (trzpienia z tulejami) może być
kierowane albo do otworu 4 (jak na rys.) albo do otworu 2.

Zdjęcie zeskanowano z podręcznika ,,Mechatronika’’ –D.Schmid REA, Warszawa 2002

Budowa zaworu rozdzielającego talerzowo gniazdowego
Przedstawiony zawór jest zaworem trójdrogowym, dwupołożeniowym, monostabilnym
(monostabilny zawór 3/2), sterowanym mechanicznie trzpieniem. Do otworu 1 doprowadza się
zasilanie, otwór 3 jest wylotem do atmosfery. W stanie normalnym ciśnienie zasilania i sprężyna
podporowa dociskają talerz do gniazda, zapewniając szczelne zamknięcie przepływu powietrza
zasilającego; kanał wyjściowy 2 jest połączony z atmosferą poprzez wydrążenie w popychaczu i
otwór 3.
Ważną cechą przedstawionej konstrukcji jest tzw. Praca bezprzeciążeniowa – podczas przełączania
zaworu najpierw zamykany jest odpływ do atmosfery, po czym dopiero odsuwa się talerz od
gniazda, umożliwiając przepływ powietrza z kanału 1 do kanału 2.
dźwignię, dźwignię z rolką, otrzymuje się różne możliwości oddziaływania na stan zaworu.

Zdjęcie zeskanowano z podręcznika ,,Mechatronika’’ –D.Schmid REA, Warszawa 2002

 Budowa zaworu rozdzielającego suwakowego
Zawór suwakowy tłoczkowy jest zaworem
dwupołożeniowym, sterowanym
mechanicznie trzpieniem. Po przyłożeniu
pewnej siły (mechaniczny sygnał sterujący)
do trzpienia wystającego na zewnątrz
korpusu, tłoczek
ugina sprężynę po jego prawej stronie i
zajmuje położenie prawe. Zanik sygnału
sterującego powoduje, dzięki sprężynie,
natychmiastowy powrót tłoczka w położenie
lewe. Zatem przy braku sygnału sterującego
element sterujący kierunkiem przepływu
przyjmuje jedno określone położenie.
W zaworach z suwakiem płaskim element
sterujący kierunkiem przepływu składa się z
tłoka, na który oddziałują sygnały sterujące
i suwaka płaskiego, zmieniającego
połączenia pomiędzy drogami zaworu.
Zdjęcie zeskanowano z podręcznika ,,Mechatronika’’ –D.Schmid REA, Warszawa 2002
 Zawór dławiący

Zawór dławiący służy do regulowania strumienia

objętości sprężonego powietrza. Działa na zasadzie
przepuszczania strumienia płynu przez odpowiedni
opór. Opór jest to celowo wykonane przewężenie
kanału. Opory ze względy na konstrukcje dzielone są
na:
• Opory stałe – charakteryzują się stałym przekrojem i
długością kanału dławiącego
• Opory nastawne – zmiana dławienia realizowana jest
przez zmianę wymiarów kanału dławiącego
• Opory zmienne – przekrój samoczynnie ulega zmianie
podczas pracy układu
 Zawory dławiąco-zwrotne
Dławią przepływ tylko w jednym kierunku; w kierunku przeciwnym czynnik może swobodnie
przepływać przez zawór zwrotny. Wykorzystywane są do sterowania prędkością siłowników. W tym
celu są instalowane w przewodach roboczych. Budowane są także zawory dławiąco-zwrotne sterowan
dźwignią i sprężyną podporową. Za pomocą takich zaworów i krzywki połączonej z tłoczyskiem można
w zakresie skoku siłownika uzyskiwać różne prędkości tłoka, np. szybki dobieg, prędkość roboczą,
szybki ruch powrotny.
Schemat konstrukcji zaworu jest następujący: zawór składa się z korpusu 1, tulei regulacyjnej 2,
nakrętki blokującej 3 oraz zaworu zwrotnego. Zawór zbudowany jest z grzybka 4, prowadzonego w
nakrętce przelotowej 5, dociskanego sprężyną 7 do uszczelki 6. Czynnik roboczy wpływający kanałem
wlotowym dociska grzybek do uszczelki powodując, że przepływ czynnika jest możliwy tylko przez
nastawianą tuleję regulującą szczelinę między korpusem a tuleją. Zawór w tym wypadku działa tylko
jako dławik. Podanie czynnika roboczego w przeciwnym kierunku spowoduje odepchnięcie grzybka 4
od uszczelki 6 i swobodny przepływ czynnika.
 Zawór redukcyjny
Zawór redukcyjny (regulator bezpośredniego działania) redukuje ciśnienie i utrzymuje jego
stałą wartość za zaworem.
Membrana 1 odkształcająca się tak, aby siła pochodząca od sprężyny równoważyła siłę od
ciśnienia wypływającego z zaworu czynnika roboczego. Pokrętło 3 służy do ustawiania
ciśnienia wyjściowego. W przypadku wzrostu ciśnienia wyjściowego powyżej wartości
nastawionej, nastąpi odkształcenie membrany, grzybek zaworu przemieści się ku górze,
zmniejszając powierzchnie przepływu, ciśnienie za zaworem zmaleje. Jeżeli ciśnienie za
zaworem spadnie poniżej nastawionej wartości, grzybek zaworu przemieści się ku dołowi,
zwiększając powierzchnie przepływu tak, aby ciśnienie osiągnęło nastawioną wartość.
 Zawór odcinający
Zawór odcinający ma za zadanie zamykanie i otwieranie przepływu
czynnika roboczego przez dany przewód. Czynnik roboczy wpływa
kanałem 1, wypływa kanałem 2. W dolnym położeniu grzybek 3
zamyka kanał 1, odcinając dopływ czynnika roboczego do układu, w
górnym skrajnym położeniu przepływ czynnika przez zawór jest
swobodny. Do ustawiania położeń grzybka służy wrzeciono 4 i
pokrętło 5.
a) zawór iglicowy
b) zawór grzybkowy
c) zawór zasuwowy
d) zawór kulkowy obrotowy
 Zawór zwrotny
Zawór zwrotny umożliwia przepływ czynnika tylko w ściśle określonym kierunku. Kierunek
przepływu czynnika roboczego jest oznaczany na korpusie zaworu strzałką. Jako element
zamykający wykorzystują kulkę, stożek, płytkę lub membranę. Zamknięcie może nastąpić pod
wpływem siły ciśnieniowej lub pod wpływem dodatkowego podparcia sprężyną.
Grzybek zaworu 3 jest dociskany sprężyną 4 do uszczelki 2. Trzpień grzybka może przesuwać
się w przelotowej nakrętce 5 wkręconej w korpus 1. Wpływający do kanału wlotowego
czynnik roboczy powoduje przemieszczenie grzybka 3 i otwarcie kanału przepływowego.
Jeżeli w kanale wlotowym spadnie ciśnienie do wartości niższej niż ciśnienie w kanale
wylotowym, to grzybek zostanie dociśnięty sprężyną i siłą wywieraną przez ciśnienie
względne w kanale wylotowym do gniazda zaworu, uniemożliwiając przepływ w kierunku
przeciwnym.
 Zawór szybkiego spustu
Zawór szybkiego spustu umożliwia uzyskanie zwiększonych prędkości tłoka
siłownika przez szybsze odpowietrzenie. Ponieważ są montowane
bezpośrednio przy siłowniku, eliminują dławienie wypływu przez
przewody robocze i zawór roboczy. Przy podaniu ciśnienia zasilania otwór
odpowietrzający zostaje zamknięty i powietrze może płynąć swobodnie do
siłownika. Kiedy zawór roboczy łączy przewód roboczy z atmosferą, w
przyłączu 1 zaworu szybkiego spustu maleje ciśnienie. Element
uszczelniający zamyka to przyłącze i otwiera otwór odpowietrzający 3;
następuje wypływ bezpośrednio do atmosfery.
 Zawór przełącznik obiegu
Zawór przełącznik obiegu ( zawór logiczny LUB) służy do przekazywania
sygnałów pochodzących z dwóch niezależnych źródeł do dalszej części
układu. Przełączniki obiegu umożliwiają np. uruchamianie i zatrzymywanie
elementu wykonawczego z dwóch stanowisk sterowniczych.
Zawór ma dwa kanały wlotowe 1 i jeden kanał wylotowy 2. Gdy do
jednego z kanałów wlotowych zostanie doprowadzony czynnik roboczy,
kulka 3 zostaje dociśnięta do uszczelki 4, zamykając drugi otwór wlotowy,
czynnik roboczy przepływa swobodnie do kanału wylotowego 2. Jeżeli do
obu kanałów doprowadzony zostanie czynnik roboczy, to również będzie
następował przepływ do kanału wylotowego.
 Zawór podwójnego sygnału
Zawór podwójnego sygnału ma dwa przyłącza sygnałów
sterujących 1 i jedno przyłącze sygnału wyjściowego 2. Przepływ
sprężonego powietrza zapewniony jest tylko w przypadku dwóch
sterujących sygnałów ciśnieniowych. W przypadku tylko jednego
sygnału ciśnieniowego przepływ jest zamknięty. Jeżeli ciśnieniowe
sygnały sterujące doprowadzane są niejednocześnie, na wyjście
przekazywany jest sygnał późniejszy. W przypadku kiedy sygnały
sterujące są o różnych ciśnieniach, sygnał o wyższym ciśnieniu
zamyka zawór, natomiast sygnał o ciśnieniu niższym przedostaje
się na wyjście 2.
 Bibliografia
• „Podstawy Mechatroniki” wydawnictwo REA
• „Mechatronika” wydawnictwo REA
• „Automatyka i robotyka” Anna Kordowicz-Sot
• „Maszynoznawstwo” Lech Bożenko
• „Mały Poradnik Mechanika tom II” Praca Zbiorowa,
Wydawnictwo Naukowo – Techniczne
• ,,Podstawy pneumatyki ‘’ – Łukasz Wąsierski, wydawnictwo
AGH, Kraków 1990

Dziękuję za uwagę.