Το Κομβοσχοίνι στο Χριστιανισμό

& στις άλλες Θρησκείες

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Κομποσχοίνι ή κομβοσχοίνι (Ορολογία)
2. Το κομποσκοίνι στην Ορθόδοξη Εκκλησία
3. Συμβολισμός
4. Το κομποσχοίνι στις θρησκείες
5. Παρόμοια αντικείμενα σε άλλες παραδόσεις
Κομποσκοίνι ή κομβοσχοίνι ονομάζεται ένα
σχοινί από, συνήθως, μαύρο μάλλινο ή μεταξένιο
νήμα πλεγμένο σε κόμπους. Πρόκειται για ένα
βοήθημα προσευχής για μοναχούς, κληρικούς
αλλά και λαϊκούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Είναι περισσότερο διαδεδομένο στο γεωγραφικό
χώρο που αυτή καλύπτει, την Ανατολική και
Νοτιοανατολική Ευρώπη. Παρόμοια βοηθήματα
προσευχής για μοναχούς ή και λαϊκούς υπάρχουν
και σε άλλες θρησκείες και παραδόσεις, γνωστά
με άλλα ονόματα.
 Το κομποσκοίνι στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Το κομποσκοίνι που έχουν όλοι οι Ορθόδοξοι μοναχοί και το χρησιμοποιούν και
πολλοί ορθόδοξοι λαϊκοί, είναι συνήθως μάλλινο και πλεγμένο σε διάφορα
μεγέθη. Από πολύ μικρό, που φοριέται στο δάχτυλο, 12αρι (με 12 κόμπους) εώς
πολύ μεγάλο: 33άρι (με 33 κόμπους), 50άρι, 100άρι, 500άρι κ.λπ.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο όσιος Παχώμιος το 320 μ.Χ., ίδρυσε με την
βοήθεια του Αγίου Αντωνίου το πρώτο μοναστήρι στην Θηβαΐδα της Αιγύπτου.
Άρχισε να αναζητεί τρόπο που θα βοηθούσε τους μοναχούς στην
αυτοσυγκέντρωση της προσευχής και στην αρίθμηση των ευχών. Κατά την
παράδοση πάντα, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ επισκέφθηκε στον ύπνο του τον όσιο
Παχώμιο και του έδειξε πώς θα φτιάξει το εργαλείο που θα εξυπηρετούσε τις
ανάγκες της προσευχής. Το εργαλείο αυτό ήταν το κομποσκοίνι.
Στην προσευχή με κομποσκοίνι, που βοηθά πολύ στη συγκέντρωση του νου,
ακολουθείται συγκεκριμένη τεχνική μέθοδος. Σε κάθε κόμπο που περνά
ανάμεσα στα δάχτυλά του ο προσευχόμενος, λέει αλληλοδιαδόχως τις ευχές:
Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλόν, Υπεραγία Θεοτόκε Σώσον
ημάς, Άγιοι του Θεού πρεσβεύσατε υπέρ ημών. Είναι δυνατόν να λέγεται και
μόνη η ευχή Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με τον αμαρτωλόν. Το κομποσκοίνι
έχει σχεδιαστεί για προσευχή, και όχι για να παίζει ρόλο βραχιολιού στον καρπό
του χεριού.
 Συμβολισμός
Στο κομποσκοίνι, κάθε τμήμα του έχει κάποια συμβολική σημασία. Είναι πλεγμένο
κυρίως από μαλλί για να θυμίζει στα μέλη της Εκκλησίας ότι είναι τα λογικά
πρόβατα του Ιησού Χριστού (Ιωάν. 10:11). Έχει χρώμα μαύρο που συμβολίζει το
πένθος των αμαρτιών αφού "ουδείς αναμάρτητος" (πρβλ. Γ' Βασ. 8:46, Ιώβ 4:17,
Ρωμ. 3:9-12 κ.ά.). Πάνω του το κομποσκοίνι έχει τον σταυρό για να φέρνει στη
μνήμη "ότι έτι αμαρτωλών όντων ημών Χριστός υπέρ ημών απέθανε" (Ρωμ. 5:8).
Συνήθως το κομποσκοίνι καταλήγει σε μία φούντα που ο σκοπός της είναι το
σκούπισμα των δακρύων ("τοίς δάκρυσιν έβρεξέ μου τους πόδας" Λουκ. 7:44). Οι
δώδεκα κόμποι συμβολίζουν τους δώδεκα αποστόλους, οι 33 κόμποι συμβολίζουν
τα χρόνια του Ιησού Χριστού, οι 99 κόμποι είναι το 33 πολλαπλασιασμένο με τον
αριθμό των τριών Προσώπων της Αγίας Τριάδας, και ο κάθε κόμπος αποτελείται
από 9 πλεγμένους σταυρούς, που συμβολίζουν τα εννέα τάγματα των αγγέλων.
Παρόλα αυτά, ενώ ο αριθμός σταυρών που αποτελούν τον κάθε κόμπο παραμένει
πάντα σταθερός, ο αριθμός των κόμπων που αποτελούν το κομποσκοίνι εξαρτάται
από τον αριθμό των προσευχών για τον οποίο θα χρησιμοποιηθεί. Αν και στην
κλασική του μορφή το κομποσκοίνι είναι από μαύρο μαλλί, υπάρχουν κομποσκοίνια
φτιαγμένα και από άλλα υλικά εκτός του μαλλιού, π.χ. ακρυλικά, όπως και
διαφόρων χρωμάτων.
Στο Άγιο Όρος οι Μοναχοί κατασκευάζουν κομποσκοίνια και από το αποξηραμένο
άνθος ενός φυτού, πού είναι γνωστό ως το «δάκρυ της Παναγιάς».
 Το κομποσχοίνι στις θρησκείες
Στις διάφορες θρησκείες συναντούμε αντικείμενα (κομβολόγια / κομβολόγιον = κόμβος + λόγιον),
κατασκευασμένα από μικρά σφαιρίδια περασμένα σε χοντρό νήμα. Συνήθως χρησιμοποιούν σαν υλικό
κατασκευής των σφαιριδίων το ελεφαντόδοντο, όμως μπορεί αυτά να είναι χρυσά ή αργυρά ή ξύλινα.
Ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν σαν υλικό ακόμη και άνθη, αν τα κομβολόγια ήταν μιας χρήσης. Τα
αντικείμενα αυτά τα χρησιμοποιούσαν οι πιστοί και πιο πολύ οι Χριστιανοί για να μετρούν τις
προσευχές προς τον Θεό τους. Πίστευαν πολλοί ότι είχαν θαυματουργικές ιδιότητες, όπως π.χ. το
πολωνικό κομβολόγιο, το οποίο οι άνθρωποι, όταν είχε σφοδρές κακοκαιρίες, το περιέφεραν τρείς φορές
γύρω από το σπίτι τους. Γενικά μπορούμε να πούμε, ότι τα αντικείμενα αυτά βοηθούσαν τούς πιστούς
των θρησκειών να επικαλούνται τον θεό τους με τρόπο συστηματικό και πιο οργανωμένο. Αποτελούσαν
δηλαδή ένα εργαλείο, με την βοήθεια τού οποίου θα έφθαναν στον σκοπό τους, πού ήταν η επίκληση τού
θείου. Έτσι μπορούμε να κατατάξουμε τα κομβολόγια στην ομάδα των ιερών αντικειμένων, μέσω των
οποίων ο πιστός οδηγείται από τα αισθητά στα αόρατα (per sensibilia ad invisibilia). Για πρώτη φορά
εμφανίστηκαν τά αντικείμενα αυτά στα ινδικά θρησκεύματα, όπου και χρησιμοποιήθηκαν ευρύτατα.
Στον Ινδουισμό χρησιμοποιήθηκαν για την επίκληση των θεών Βίσνου και Σίβα. Επίσης είναι γνωστά
στον Βουδισμό, τον Ζαϊνισμό κ.ά. Στον Βουδισμό μάλιστα, τον ονομαζόμενο Βουδισμό του «Μεγάλου
Οχήματος», έχουμε απεικονίσεις όπου οι Boddhisattvas τα κρατούν σαν σύμβολα στα χέρια τους. Σε
άλλες εικόνες απεικονίζονται γυναικείες θεότητες πού φέρουν το κομβολόγιο.
Άλλες ονομασίες:
α) Στα ινδικά θρησκεύματα λέγονται «τζεπιαν», ονομασία πού έχει σχέση μέ την λέξη «ζάπα», πού
σημαίνει την επανάληψη ιερών λέξεων.
β) Στον Βουδδισμό τού Θιβέτ ονομάζονται tibet-Æpren-ba ή ten-wa.
γ) Στο Ισλάμ ονομάζονται Tesbih ή Tespi.
δ) Στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ονομάζονται Rosarium, Paternoster, Capellina, Preculae, Beatae
Mariae Virginis, Corona.
 Παρόμοια αντικείμενα σε άλλες παραδόσεις
Βοηθήματα προσευχής με κόμπους συνηθιζόταν από αιώνες στις Ινδίες όπου ονομάζεται "Τζάπα -
Μάλα", δηλ. στεφάνι από προσευχές ή την επανάληψη ιερέων λέξεων. Στους κύκλους των
μουσουλμάνων μυστικών αναπτύχθηκε η λεγόμενη συνεχής μνήμη του Θεού, που άξονα της έχει
την επανάληψη των 99 ονομάτων του Θεού ή τη συνεχή επανάληψη ενός από αυτά. Για τη
διευκόλυνση στην αναπόληση των θείων ονομάτων, από τον 9ο αι. χρησιμοποιείται το
κομποσχοίνι, που έχει συνήθως 99 ή 33 κόμπους. Ονομάζεται δε Teshib ή Τespi. Επίσης, στον
κανονικό Βουδιστή μοναχό, επιτρέπεται η κατοχή μικρού αριθμού προσωπικών αντικειμένων
ανάμεσα στα οποία μια λεπίδα για το ξύρισμα της κεφαλής και ένα είδος κομποσχοινιού για το
διαλογισμό. Δεν έχει διαπιστωθεί αν κάποια παράδοση είναι η αρχική ή αν όλες έχουν κάποια άλλη
παλαιότερη κοινή προέλευση. Τα μέχρι τώρα παλαιότερα ευρήματα και οι παλαιότερες αναφορές
σε "βοηθήματα" για τη μέτρηση προσευχών προέρχονται από τον χριστιανικό χώρο. Αν και υπάρχει
αναφορά για κόμπους προσευχής σε κείμενα, του 5ου μ.Χ. αιώνα, που απαρτίζουν τον Τζαϊνιστικό
"κανόνα" (Jain canon) - του 456 μ.Χ. περίπου - υπάρχουν χριστιανικές αναφορές και ευρήματα
παλαιότερα. Ωστόσο τα παλαιοτέρα θεωρούνται εκείνα του Ινδουϊσμού τα οποία
χρησιμοποιήθηκαν για την επίκληση των Θεών Βισνού και Σίβα. Επίσης είναι γνωστά στον
Βουδισμό και τον Ζαϊνισμό. Στον Βουδισμό του Μεγάλου Οχήματος έχουμε απεικονίσεις όπου οι
Μποντισάτβας τα κρατούν σαν σύμβολα στα χέρια τους. Συγγραφείς του 4ου και 5ου μ.Χ. αιώνα
όπως ο Παλλάδιος αναφέρουν κατασκευάσματα για μέτρηση προσευχών μοναχών, ερημιτών και
αναχωρητών ασκητών στις ερήμους της Αιγύπτου (Παλλαδίου Λαυσαϊκή Ιστορία, xx; Butler, II,
63). Ανάλογες αναφορές υπάρχουν σε βίους ασκητών των τελών του 3ου και των αρχών του 4ου
αιώνα όπως του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Παύλου του Ερημίτη και του Αγίου Παχωμίου (στον
οποίο και αποδίδεται η "εφεύρεση" του κομποσχοινιού). Δίπλα στη μούμια χριστιανού ασκητή του
4ου αιώνα, που βρέθηκε στη Θαΐδα της Αιγύπτου, κοντά στην αρχαία Αντινόη, βρέθηκε ξύλινη
πινακίδα με τρύπες η οποία ταιριάζει με τα κατασκευάσματα μέτρησης προσευχών που περιγράφει
ο Παλάδιος.
 ΠΗΓΕΣ
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%83%CE%BA%CE%BF%C
E%AF%CE%BD%CE%B9
https://www.vimaorthodoxias.gr/peri-zois/to-komposxoini-stis-thriskeies/