Thơ lục bát

I. Khái quát chung

a. Khái niệm
Lụ c bá t là thể thơ truyền thố ng củ a dâ n tộ c Việt
Nam. Mỗ i bà i thơ ít nhấ t gồ m hai dò ng vớ i số
tiếng cố định: dò ng sá u tiếng (dò ng lụ c) và dò ng
tá m tiếng (dò ng bá t). Mộ t bà i thơ lụ c bá t gồ m
nhiều câ u tạ o thà nh, khô ng hạ n chế số câ u.
b. Nguồn gốc hình thành
Xuất phát từ những lời nói dân dã, xuất hiện trong
đời sống của con người từ rất lâu dưới hình thức
của ca dao, tục ngữ rồi được lưu truyền bằng chữ
viết vào thế kỷ XV.
c. Quá trình phát triển
- Ra đờ i từ rấ t sớ m, - Nở rộ và đạ t - Đến thờ i hiện đạ i:
xuấ t hiện trong ca đỉnh cao cuố i có nhữ ng thay đổ i
dao, gắ n vớ i cá c hình thế kỉ XVIII, về đề tà i, phương
thứ c sinh hoạ t, ca há t đầ u thế kỉ XIX. thứ c diễn xướ ng
củ a nhâ n dâ n
 CA DAO
“Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa
Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh
Ai lên xứ Lạng cùng anh
Bõ công bác mẹ sinh thành ra em
Tay cầm bầu rượu, nắm nem
Mải vui quên hết lời em dặn dò”

Gánh vàng đi đổ sông Ngô

Đêm nằm tơ tưởng đi mò sông Thương.

Vào chùa thắp một tuần hương

Miệng khấn tay vái bốn phương chùa này.

Chùa này có một ông thầy

Có hòn đá tảng có cây ngô đồng
Cây ngô đồng không trồng mà mọc
Rễ ngô đồng rễ dọc rễ ngang.

“Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em lấy chồng rồi anh tiếc lắm thay
Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh chẳng hỏi những ngày còn không Đến khi lấy chồng anh sẽ giúp cho:
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng như cá cắn câu
Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thủa nào ra”
Hôm qua tát nước đầu đình,
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen.
Em được thì cho anh xin,
Hay là em để làm tin trong nhà?
Áo anh sứt chỉ đường tà,
Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu.
Áo anh sứt chỉ đã lâu,
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng.
Khâu rồi anh sẽ trả công,
Giúp cho một thúng xôi vò,
Một con lợn béo, một vò rượu tăm.
Giúp em đôi chiếu em nằm,
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo.
Giúp em quan tám tiền cheo,
Quan năm tiền cưới, lại đèo buồng cau.
 “Ước gì sông rộng một gang “Thân em như lá đài bi
Bắc cầu dải yếm để chàng sang chơi” Ngày thì giãi nắng, đêm thì dầm sương”

“Mẹ già là mẹ già chung “Thân em như trái bần trôi

Anh lo thang thuốc, em giùm cháo cơm” Gió dập sóng dồi, biết tấp vào đâu”

“Cá nào chịu được ao này

“Lòng dân về với cụ Hồ
Không trầy con mắt cũng lồi con ngươi”
Như sông về biển khi mô cho ngừng”
“Chiều chiều ngó ngược, ngó xuôi “Bao giờ đất nước thái bình
Ngó không thấy mẹ, ngùi ngùi nhớ thương” Việt Nam độc lập thì mình lấy ta”
 “Hôm qua anh đến chơi nhà,
Thấy mẹ nằm võng, thấy cha nằm giường.
“Hôm qua anh đến chơi nhà
Thấy em nằm đất anh thương,
Thấy mẹ dệt vải thấy cha đi bừa
Anh ra Kẻ Chợ đóng giường tám thang.
Thấy nàng mải miết xe tơ
Bốn góc thì anh thếp vàng,
Thấy cháu "i - tờ"; ngồi học bi bô
Bốn chân thếp bạc, tám thang chạm rồng.
Thì ra vâng lệnh Cụ Hồ
Bây giờ phải bỏ giường không,
Cả nhà yêu nước thi đua phen này”
Em đi lấy chồng phí cả công anh”
 “Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên.
Ba thương má lúm đồng tiền,
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua.
Năm thương cổ yếm đeo bùa,
Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng.
Bảy thương nết ở khôn ngoan,
Tám thương ăn nói lại càng thêm xinh.
Chín thương cô ở một mình,
Mười thương con mắt có tình với ai”.
“Một yêu anh có Seiko
Hai yêu anh có Peugeot cá vàng
Ba yêu nhà cửa đàng hoàng
Bốn yêu hộ khẩu rõ ràng thủ đô
Năm yêu không có bà bô
Sáu yêu Văn Điển ông bô sắp về
Bảy yêu anh vững tay nghề
Tám yêu sớm tối đi về có nhau
Chín yêu gạo trắng phau phau
Mười yêu nhiều thịt ít rau hàng ngày”
 HÃY ĐỌC MỘT
ĐOẠN TRÍCH TRONG
TRUYỆN KIỀU CỦA
NGUYỄN DU
 THƠ HIỆN ĐẠI
Anh đi anh nhớ quê nhà,
Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương.
Nhớ ai dãi nắng dầm sương,
Nước non nặng một nhời thề
Nhớ ai tát nước bên đường hôm mai.
Nước đi đi mãi không về cùng non
(Trần Tuấn Khải)
Nhớ nhời nguyện nước thề non
Nước đi chưa lại non còn đứng không
Non cao những ngóng cùng trông
Suối tuôn dòng lệ chờ mong tháng ngày
(Thề non nước – Tản Đà)
 THƠ LỤC BÁT NGUYỄN BÍNH
Láng giềng đã đỏ đèn đâu?
Chờ em ăn dập miếng giầu, em sang.
Đôi ta cùng ở một làng,
Cùng chung một ngõ, vội vàng chi anh?
Em nghe họ nói mong manh,
Hình như họ biết chúng mình... với nhau.
(Chờ nhau)
Nhà nàng ở cạnh nhà tôi,
Cách nhau cái giậu mùng tơi xanh rờn.
Hai người sống giữa cô đơn,
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi.
Giá đừng có giậu mùng tơi,
Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng.
(Người hàng xóm)
 THƠ LỤC BÁT NGUYỄN BÍNH
Láng Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông,
Một người chín nhớ mười mong một người.
Gió mưa là bệnh của giời,
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.
Hai thôn chung lại một làng,
Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này?
Ngày qua ngày lại qua ngày,
Lá xanh nhuộm đã thành cây lá vàng.
Bảo rằng cách trở đò giang,
Không sang là chẳng đường sang đã đành.
Nhưng đây cách một đầu đình,
Có xa xôi mấy mà tình xa xôi...
 THƠ LỤC BÁT NGUYỄN BÍNH

Hôm qua em đi tỉnh về, Nói ra sợ mất lòng em,

Đợi em ở mãi con đê đầu làng.
Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng.
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!
Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?
Nào đâu cái áo tứ thân?
Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?
Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa.
Như hôm em đi lễ chùa,
Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh.
Hoa chanh nở giữa vườn chanh,
Thầy u mình với chúng mình chân quê.
Hôm qua em đi tỉnh về,
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều.
 THƠ HIỆN ĐẠI
Ai về thăm mẹ quê ta
Chiều nay có đứa con xa nhớ thầm...

Bầm ơi có rét không bầm?

Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn
Bầm ra ruộng cấy bầm run
Chân lội dưới bùn, tay cấy mạ non
Mạ non bầm cấy mấy đon
Ruột gan bầm lại thương con mấy lần.
Mưa phùn ướt áo tứ thân
Mưa bao nhiêu hạt, thương bầm bấy nhiêu!
THƠ HIỆN ĐẠI

Sân trăng nghe đã dần phai

Lưa thưa vài hạt mưa ngoài hàng cây
Nghe trời trở gió heo may
Sáng ra vại nước rụng đầy hoa cau...
(Chớm thu – Trần Đăng Khoa)
 SỰ SÁNG TẠO CỦA CÁC NHÀ THƠ HIỆN
ĐẠI
Tre xanh,
Xanh tự bao giờ?
Chuyện ngày xưa... đã có bờ tre xanh.
[…]
Mai sau,
Mai sau,
Mai sau...
Đất xanh tre mãi xanh màu tre xanh.
 II. Luật thơ lục bát

01 Vầ n

02 Thanh điệu

03 Nhịp
01
Vần
 - Thơ lụ c bá t gieo vầ n
châ n và vầ n lưng.

Tiếng thứ sá u củ a dò ng lụ c gieo vầ n xuố ng tiếng thứ sá u

củ a dò ng bá t.

Tiếng thứ tá m củ a dò ng bá t gieo vầ n xuố ng tiếng thứ sá u

củ a dò ng lụ c tiếp theo.
 Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.
(Việt Nam quê hương ta – Nguyễn Đình Thi)
 02
Thanh điệu
 Nước non nặng một lời thề
Nước đi đi mãi không về cùng non.

(Thề non nước – Tản Đà)

Tiếng 1 2 3 4 5 6 7 8
Dòng
Lục - Bằng - Trắc - Bằng
(non) (nặng) (thề)
Bát - Bằng - Trắc - Bằng - Bằng
(đi) (mãi) (về) (non)
 Tiếng thứ sáu và tiếng thứ tám của câu bát cùng là
thanh bằng nhưng cần có sự kết hợp chuyển đổi
giữa bổng (thanh ngang) và trầm (thanh huyền)

Tiếng 1 2 3 4 5 6 7 8
Dòng
Lục - Bằng - Trắc - Bằng
Bát - Bằng - Trắc - Bằng - Bằng
03
Nhịp
- Thơ lụ c bá t thườ ng ngắ t nhịp chẵ n
(mỗ i nhịp hai tiếng).
● Câ u lụ c
2/2/2, 2/4, 4/2
● Câ u bá t
4/4, 2/2/4, 2/2/2/2/,
4/2/2
 Bầu ơi/ thương lấy/ bí cùng
Tuy rằng khác giống/ nhưng chung một giàn.
(Ca dao)

Kiếp hồng nhan/ có mong manh

Nửa chừng xuân/ thoắt gãy cành thiên hương
(Nguyễn Du)
 Lục bát biến thể
Vô duyên vô phúc!
Múc phải anh chồng già
Ra đường người hỏi rằng cha hay chồng?
Nói ra đau đớn trong lòng,
Ấy cái nợ truyền kiếp có phải chồng em đâu!
(Ca dao)
Tò vò mà nuôi con nhện
Đã thương thì thương cho chắc
Đến khi nó đến nó quện nhau đi
Bằng trục trặc thì trục trặc cho luôn
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
Đừng như con thỏ nọ đứng đầu truông
Nhện ơi, nhện hỡi! Nhện đi đằng nào?
Khi vui giỡn bóng, khi buồn bỏ đi
(Ca dao)
(Ca dao)
 Lục bát biến thể

“Nắng ba năm ta không bỏ bạn

Mưa một ngày mà bạn bỏ ta”
(Câu đố / Tục ngữ)

“Lênh đênh một chiếc thuyền tình

Mười hai bến nước biết gửi mình vào đâu”
(Ca dao)
 Lục bát biến thể

“Muối ba năm muối đang còn mặn,

Gừng chín tháng gừng hãy còn cay.
Đôi ta nghĩa nặng tình đầy,
Có xa nhau đi nữa, cũng phải ba vạn sáu ngàn ngày mới xa.”
(Ca dao)
 Lục bát biến thể

“Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao”
(Ca dao)
 III. ĐẶC TRƯNG THƠ LỤC BÁT

Lụ c bá t già u tính trữ tính, thườ ng phù

01 hợ p diễn tả nhữ ng cả m xú c ngọ t ngà o,
sâ u lắ ng, thiết tha… (do đặ c trưng về vầ n,
nhịp, thanh)

Lụ c bá t phù hợ p vớ i nhu cầ u tự sự (Do

02 khô ng hạ n định về số câ u, và sự tiếp nố i
liên tụ c có quy luậ t củ a vầ n)
- Một bài thơ lục bát ngắn nhất có 2 câu;
dài nhất có thể lên tới vài nghìn câu:

+ Truyện Kiều: 3254 câu

+ Truyện Lục Vân Tiên:

2082 câu
 Nhà em nuôi một đàn gà
Chúng thường đi bộ từ nhà ra sân
Những hôm mưa gió ngoài sân
Chúng lại đi bộ từ sân vào nhà
Bố em muốn thịt đàn gà
Chúng sợ nên chạy từ nhà ra sân
Nhưng mà em đứng ở sân
Đàn gà lại chạy từ sân vào nhà
Nói chung là cả đàn gà
Chúng cứ chạy mãi từ nhà ra sân
Thế rồi chúng đứng phân vân
không biết nên chạy ở sân hay nhà
 Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông,
Một người chín nhớ mười mong một người.
Gió mưa là bệnh của giời,
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.
Hai thôn chung lại một làng,
Cớ sao bên ấy chẳng sang bên này?
(Nguyễn Bính)
Nhà nàng ở cạnh nhà tôi
Cách nhau cái dậu mồng tơi xanh rờn
Hai người sống giữa cô đơn
Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi
Giá đừng có dậu mồng tơi
Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng
(Nguyễn Bính)

Trở về với mẹ ta thôi
Giữa bao la một khoảng trời đắng cay
Mẹ không còn nữa để gầy
Gió không còn nữa để say tóc buồn
Người không còn dại để khôn
Nhớ thương rồi cũng vùi chôn đất mềm
Tôi còn nhớ hay đã quên
Áo nâu mẹ vẫn bạc bên nắng chờ
Nhuộm tôi hồng những câu thơ
Tháng năm tạc giữa vết nhơ của trời
Trở về với mẹ ta thôi
Lỡ mai chết lại mồ côi dưới mồ.
(Đồng Đức Bốn)
Cái cò... sung chát đào chua...
câu ca mẹ hát gió đưa về trời
ta đi trọn kiếp con người
cũng không đi hết mấy lời mẹ ru
Bao giờ cho tới mùa thu
trái hồng trái bưởi đánh đu giữa rằm
bao giờ cho tới tháng năm
mẹ ra trải chiếu ta nằm đếm sao
Ngân hà chảy ngược lên cao
quạt mo vỗ khúc nghêu ngao thằng Bờm...
bờ ao đom đóm chập chờn
trong leo lẻo những vui buồn xa xôi
Mẹ ru cái lẽ ở đời
sữa nuôi phần xác hát nuôi phần hồn
bà ru mẹ... mẹ ru con
liệu mai sau các con còn nhớ chăng
(Nguyễn Duy)
IV. Thực hành: Tập làm thơ lục bát

Thanh xuân như một ly trà

…………………………………………………..

Bao giờ cho đến mùa thu

……………………………………………………
NO OIL TO READ BY...
I AM OFF TO BED
BUT AH!...
MY MOONLIT PILLOW
_BASHO_
 Nử a đêm đèn đã cạ n dầ u
Ta lên giườ ng ngủ gố i đầ u á nh tră ng
(Nguyễn Thị Mỹ Hương dịch)
Love's philosophy
The fountains mingle with the river
And the rivers with the ocean,
The winds of Heaven mix for ever
With a sweet emotion;
Nothing in the world is single,
All things by a law divine
In one spirit meet and mingle -
Why not I with thine?
See the mountains kiss high Heaven
And the waves clasp one another;
No sister-flower would be forgiven
If it disdained its brother;
And the sunlight clasps the earth,
And the moonbeams kiss the sea -
What are all these kissings worth
If thou kiss not me?
Triết lý tình yêu
Những dòng suối hoà vào dòng sông
Và những dòng sông đổ về biển lớn
Những ngọn gió trời mãi mãi hoà trộn
Cùng với những xúc cảm ngọt ngào
Không có gì trên thế giới này là đơn độc
Mọi thứ đều tuân theo một quy luật thiêng
liêng
Gặp gỡ rồi hoà lẫn vào nhau
Vậy thì tại sao anh lại không được bên em?
Hãy nhìn những ngọn núi hôn lên trời cao
Và những ngọn sóng dập dìu ôm ấp nhau
Không cô em gái hoa nào được thứ lỗi
Nếu coi khinh chính anh trai mình
Và ánh mặt trời ôm lấy mặt đất
Và ánh trăng chiếu, hôn mặt biển
Những nụ hôn đó có nghĩa gì đâu
 Núi kia muốn trộn với sông
Sông thì muốn chảy vào lòng đại dương
Gió Trời trộn với ngàn hương
là niềm cảm xúc du dương trong ngần;
Không gì đơn lẻ một thân
Luật thiêng vũ trụ xoay vần thế gian:
Linh hồn muốn được hoà chan
Kết thành một thứ huy hoàng tươi xanh.
Vì sao không thể em-anh?

Kìa xem Núi níu hôn Trời

Sóng ôm sóng hát rong chơi trên đường
Không em gái nhỏ được thương
Nếu em đã tỏ coi thường anh trai;
Kìa Nắng ôm Trái đất hoài
Và Trăng hôn Biển như người Tình si
Tất cả có nghĩa lý gì
Nếu em không biết ôm ghì hôn anh.
 Tiếng Nghệ
Cái gầu thì bảo cái đài
Ra sân thì bảo ra ngoài cái cươi
Chộ tức là thấy mình ơi
Trụng là nhúng đấy đừng cười nghe em
Thích chi thì bảo là sèm
Nghe ai bảo đọi thì mang bát vào
Cá quả lại gọi cá tràu
Vo troốc là bảo gội đầu đấy em…
Nghe em giọng Bắc êm êm
Bà con hàng xóm đến xem chật nhà
Răng chưa sang nhởi nhà choa
Bà o đã nhốt con ga trong truồng
Em cười bối rối mà thương
Thương em một lại trăm đường thương quê
Gió Lào thổi rạc bờ tre
Chỉ nghe giọng nói đã nghe nhọc nhằn
Chắt từ đã sỏi đất cằn
Nên yêu thương mới sâu đằm đó em
(Nguyễn Bùi Vợi)