PANITIKAN AT

ULTURA NG MGA
ILOKANO
Ang Iloko (o Iluko, maaari ring Ilokano o Ilocano) ay
isa sa mga pangunahing wika ng Pilipinas.

Ito ang wikang gamit (lingua franca) ng halos

kabuuan ng Hilagang Luzon lalo na sa Rehiyon ng
Ilocos, sa Lambak ng Cagayan at sa maraming bahagi
ng Abra at Pangasinan. Marami ring mga nagsasalita
ng Iloko sa Nueva Ecija, Tarlac, Mindoro at sa ilang
lalawigan sa Mindanao.
Ang wikang Ilocano ngayon, bukod sa gamit nito
bilang lingua franca ng Hilagang Luzon, ay kinikilala
rin bilang Heritage Language ng Estado ng Hawaii.

Idagdag pa na ang wika ay itinuturo sa Unibersidad

ng Hawaii bilang isang kurso. Wala silang kurso para
sa Tagalog.

Humigit-kumulang na 20 milyon native speakers ang

Ilocano sa buong mundo.
Lumaganap ang ILOKANISASYON bunga ng kasalatan
sa kasaganaan ng lupain ng mga Ilokano.

KURDITAN - Tawag sa panitikan ng mga Ilokano

Nagmula sa salitang “kurdit - sumulat”.
Hindi maitatatwa na ang KURDITAN ay pumapangalawa
sa lawak at husay sa Panitikang Tagalog.
Lumaganap ang mga kauna-unahang Kurditan sa mga
salindila bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas.
Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
I. Sa simula pa lamang, bagaman hindi pa nasusulat ang mga
akdang Iloko lumaganap na sa Kailokanuhan ang mga
kantahing bayan, kuwentong bayan at karunungang bayan.
 A – KANTAHING BAYAN
1. Pinagbiag(Pamumuhay) - Ang mga awiting nagpapahayag ng
kaisipan, saloobin at kuwento.
2. Dallot(Dyona) - Ito ay awit sa mga kasalan, binyagan, at iba
pang pagtitipon habang sinasaliwan ng sayaw at pagbibigay
payo sa bagong kasal.
3. Badeng – Isang awit ng pag-ibig na kadalasang ginagamit ng mga
kalalakihan sa paghaharana.
4. Dung-aw – Isang panaghoy sa namatay kasabay ang pagsasalaysay
ng buhay nito mula sa pagkasilang hanggang sa kamatayan
5. Dasal na patungkol sa mangmangkik – Ito ay mga espritu ng
kagubatan na dinadasalan upang hindi sila magalit.
6. Arinkenken – Paligsahan ito ng mga lalaki’t babae sa kasalan, ang
tema nito ay tungkol sa karapatan at responsibilidad na haharapin ng
bagong mag-asawa.
7. Hele – Ito ay awiting pambata na naglalaman ng pag-asa tungo sa
magandang kinabukasan ng bata.
Ang ibang mga awiting Iloko ay nagpapakita ng kanilang
mga pang-araw-araw na gawain tulad ng awit sa pagtatanim,
awit sa paggapas, awit sa pangingisda, awit bago tumungo sa
digmaan at iba pa.

 B. SALAYSAYING BAYAN
1. Alamat – Tumutukoy sa pinagmulan ng isang bagay o pook.
Halimbawa:
 Ang Alamat ng Bigas
 Alamat ng Pinaupong Bangkay
2. Kuwentong Bayan – Ito ay mga salaysay hinggil sa mga
likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng
mamamayan. Halimbawa:
Si Juan Tamad
3. Epiko – Ito ay tulang pasalaysay na nagsasaad ng
kabayanihan ng pangunahing tauhan at nagtataglay rin ng
katangiang nakahihigit sa karaniwang tao.
Halimbawa:
Biag ni Lam-ang ni Pedro Bukaneg
 C. MGA KARUNUNGANG BAYAN
1. Burburtia o burtia – Ito ang katumbas ng bugtong sa Tagalog.
Kadalasang tinatalakay nito ag kapaligiran at tinatawag na tulang-
kopla at sinasabayan ng ritmo o indayog
Halimbawa:
No baro narucop,No daan nalagda (TAMBAC)
(Kung bago marupok,Kung luma matibay (PILAPIL)
2. Pagsasao(Sawikain) – May aral at binibigkas ng patula.
Halimbawa:
Ti lubong ket suwitik / Ang mundo ay mapagbiro
3. Arasaas(Bulong) – Ginagamit ito ng mga Ilokano sa
paghingi ng paumanhin sa mga lamanlupa, maligno at
mga espiritung hindi nakikita.
Halimbawa: Bari bari Apo! Makipagna nak.
Tabi tabi po! Makikiraan ako.

Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at

Kagandahang-asal Lalong nag-ibayo ang akdang
pangrelihiyon sa Iloko nang pumasok ang
Kristiyanismo.
 Mga aklat na nalimbag
1. Doctrina Christiana ni Cardinal Roberto Francisco Bellarmine –
Kauna-unahang akda na nasulat sa wikang Samtoy ni P. Francisco
Lopez, isang paring Agustino. Ito ang pinakamahalagang akda sa
Samtoy noong ika-17 dantaon

2. Pasion de Nuestra Senora Jesucristo – Ito ang unang pasyong

isinulat sa Samtoy noong 1621 ni P. Antonio Mejia.
3. Viva de San Barlaan y Josaphat – Ito ay sinulat ni P. Agustin
Mejia noong ikalabimpitong dantaon.

4. Sermones Morales at Escudos del Christiana – Ito ay ang

akdang sinulat nina P. Jacinto Guerrero at P. Guillermo
Sebastian

5. Novena de Nuestra Senora de la Caridad que se Venera en la

Iglesia del Pueblo de Bantay – Ito ang kauna-unahang novena
na nailimbag sa Pilipinas ni P. Juan Bautista Arenos.
 Mga Akdang Ukol sa Wikang Iluko
1. Arte de la Lengua Iloca – Ito ang kauna-unahang akdang
pangwika tungkol sa wikang Iloko na sinulat ni P. Francisco
Lopez noong 1627.

2. Vocabulario de la Lengua Iloco – Ito ay isang diksyunaryo

at gramatika sa wikang Iloko na sinulat ni P. Lopez. Ito’y
inayos at dinagdagan noong ika-18 dantaon ng ilang pari.
Noong 1891, muling inayos ito ni P. Andres Carro.
3. Gramatica Hispano - Ilocana at Diccionario Hispano
– Ito ay nalimbag noong ika-19 dantaon at sinulat ni
Gabriel Vivo y Juderias.

4. Estudio de las Antigua Alfabitos Filipinos – Ito ay

sinulat ni P. Marcilla at nalimbag noong ika-19 dantaon.
 Ang Panulaang Iloko
Pedro Bukaneg – Kilala siya na tinaguriang “Ama ng
Panitikang Ilokano, Ilokano Socrates, at Ilokano Milton”.
Pinaghanguan ng “Bukanegan” ng mga Ilokano Bukanegan-
katulad ng Balagtasan sa lahat ng anyo ng panulaan.
Justo Claudio y Fojas – Siya ay isang paring sekular na
sumulat ng mga novena, aklat ng panalangin, katekismo,
drama, gayundin naglathala ng aklat ng ukol sa balarila ng
Espanyol at diksyunaryong Iloko-Espanyol. Siya ang Leona
Florentino ng kanyang kapanahunan.
Leona Florentino – Siya ang unang makatang babae ng
Ilocos Sur. Ang maririkit niyang mga tula sa Kastila at
wikang Ilokano ay nakasama sa eksibit sa Exposicion
General de Filipinas sa Madrid noong 1887 at sa
International Exposition sa Paris noong 1889.

Ang mga nakilalang tula ni Leona Florentino ay;

Rucrucnoy (Dedication)
Naangaway a Cablaaw (Good Greetings)
Nalpay a Namnama (Vanishing Hope)
Panay Pacada (Farewell)
Ang mga ilokano ay mapamaraan at masipag.
Sila ay elastiko dulot ng kanilang lokasyon at sa
sukdulang panahon na kanilang dinadanas.

Mahilig sila mag-ipon na minsan ay tinitignan

ng mga hindi ilokano na pagiging kuripot.
Ang mga Ilokano ay mayroon malawak na paniniwala at
ugali na kanyang ginagamit sa pakikitungo.

Ang mga Ilokano ay taimtim na relihiyoso, masiglang

manggagawa, at mahusay na mandirigma. Parating dala ng
Ilokano ang kanyang Ilokanong tauhan - kapayakan,
kababaang-loob, relihiyoso, katipiran, at ang kanyang
industriya.
Isang paniniwala ng mga Ilocano na para madaling
pagbuksan ni San Pedro ang isang yumao ay kailangang
magpatay ng mag-asawang manok kasabay ng paglabas sa
bahay ng bangkay ng yumao.

Bihasa sila sa paggawa ng sisidlan ng tubig o imbakan ng

bagoong o (burnay) na yari sa semento, buhangin at mga
lalagyan ng bulaklak na yari sa luwad (paso).

Kilala rin ang kumot na yari sa ilocos. ito ay tinatawag na

"kumot-ilokano" (inabel).
Mahusay silang magtanim ng tabako (virginia) na siya
nilang pangunahing produkto.

Makasining din ang mga ilocano. mula sa kanila ang

epikong "biag ni lam-ang," gayundin ang "dallot" na
napakikinggan sa panahon ng pagdadalamhati.

Mula sa pangkat na ito galing ang dalawang naging

pangulo ng pilipinas na sina Elpidio R. Quirino at
Ferdinand Marcos.