BİTKİ TANIMA VE

DEĞERLENDİRME II

DERS NOTLARI-I
(GYMNOSPERMAE)
Dendrolojinin içeriğini oluşturan bitkilerin bitkiler dünyasındaki yeri

Bitkiler alemi 7 bölümde toplanmaktadır:

1.Bacteriophyta (Bakteriler)
2.Cyanophyta (Mavi, yeşil Su yosunları)
3.Phycophyta (Algler, Esmer ve Kızıl Su yosunları)
4.Mycophyta (Mantarlar)
5.Bryophta (Kara yosunları)

6.Pteridophyta (Eğreltiler)
7.Spermatophyta (Tohumlu veya Çiçekli Bitkiler) Gövdeli bitkiler
Gymnospermae (Açık tohumlular) (Cormophyta)
Angiospermae (Kapalı tohumlular)
 Bitki tanıma ve değerlendirme dersi kapsamında anlatılacak bitkilerin ait olduğu
CORMOPHYTA (gövdeli bitkiler)

•Pteridophyta
(Eğreltiler)
•Spermatophyta (Tohumlu veya Çiçekli Bitkiler) olmak üzere iki gruba ayrılır.

Bitki dünyasının en gelişmiş grubunu oluşturan Spermatophyta tohumu taşıyan karpel

veya tohum pulu adı verilen metamorfoze olmuş yaprakların açık kaldığına ya da iki
yan kenarları ile birleşmek yoluyla kapanarak kapalı bir muhafaza (ovaryum) meydana
getirdiğine göre:

Gymnospermae – Açık Tohumlu Bitkiler

Angiospermae – Kapalı Tohumlu Bitkiler

olmak üzere iki alt bölüme ayrılır.

 BÖLÜM (-phyta)
SINIF (-opsida)
TAKIM (-ales)
FAMİLYA (-aceae)
CİNS
TÜR – başlangıç takson
alttür – subsp.
varyete – var.

CONIFERALES GINKGOALES PINALES CYCADALES

Pinaceae Ginkgoaceae Podocarpaceae Zamiaceae

Taxodiaceae Cycadaceae
Cupressaceae
Araucariaceae
Cephalotaxaceae
Taxaceae
Ağaç: Boyu en az 5 m, çapı da 10 cm’den
aşağı olmayan, dal, sürgün ve yaprakların
oluşturduğu tepe tacını tek bir gövde ile
taşıyan, her yıl çap artımı yaparak
kalınlaşan, boy büyümesi yaparak boylanan
ve dokularındaki hücrelerin büyük bölümü
odunlaşmış olan uzun ömürlü bitkilerdir.

Çalı: Toprak seviyesinden itibaren

aynı kalınlıkta bir çok gövdesi
bulunan ve fazla boylanmayan
(ancak 5 m’ye kadar ulaşabilen)
odunsu bitkilerdir.
İSİMLENDİRME (NOMENKLATÜR)
Dünya üzerinde birlik sağlamak amacıyla isimlendirmeye gereksinim duyulmuştur. En dar, en
küçük anlamda taksonominin temel taşı “Tür” dür. Tür, birbirine çok benzerlik gösteren ve
aralarında döllenerek benzer döller meydana getirebilen bireyler topluluğudur. Türler sabit
birimler olmayıp kendi içinde daha alt birimlere ayrılabilir. Eğer bir tür 2 veya daha çok alttür
veya varyete gibi alt taksonlara ayrılıyorsa bu türlere “politipik tür” denir. Eğer alttürlere
ayrılmıyorsa buna “monotipik tür” denir.
Tür Altı Kategorileri:
Alttür: Alttür ssp. ya da subsp. şeklinde kısaltılarak gösterilir. En az bir morfolojik özelliği
bakımından fark eden ve coğrafi olarak sınırlandırılmış yerel populasyonlardır. Bir türün
alttürleri arasında üreme engeli olmamakla birlikte deniz, dağ gibi coğrafi engeller sonucu
döllenme gerçekleşmez, yani kendi içinde kapalı sistem oluşturur. Sadece kendi içinde gen
alışverişinde bulunan bu populasyon zamanla türün diğer populasyonlarından ileri derecede
farklılaşır. Bu durum zamanla üreme engeli oluşturur.

Örnek: Abies nordmanniana (Stev.) Spach

subsp. nordmanniana
subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Cullen and Coode
subsp. equi-trojani (Aschers et Sint.) Coode and Cullen
Varyete: Kısaltılmış olarak var. işareti ile gösterilir. En az bir morfolojik özellik bakımından
türden ayrılır, fakat türün yayılış alanı içerisinde küçük ya da büyük gruplar halinde bulunur.
Örnek:
Pinus nigra Arnold.
subsp. pallasiana (Lamb.) Halmooe
var. pallasiana
var. pyramidata (Acatay) Yaltırık
var. şeneriana (Saatçioğlu) Yaltırık
var. yaltırıkiana Alptekin.

Tür Üstü Kategorileri

Cins: Birbirine benzeyen ve ortak birçok karakterleri olan türlerin topluluğudur. Tek bir türü
olan cinslere “Monotipik Genus”, birden fazla türü olan cinsler “Politipik Genus” adı verilir.

Familya: Müşterek özellikleri olan yakın cinslerin topluluğudur. Familyanın bir üstü takımdır.
İki veya daha çok familyanın birleşmesi ile Takım (Ordo) meydana gelir. Sınıfların bir araya
gelmesi ile de Bölüm oluşur.

Familya eki “ceae” dir. Örneğin; Pinaceae, Fagaceae gibi. Eki olmayan istisna familya
isimleri de vardır. Örneğin; Compositae, Labiatae.
Botanikte İsimlendirme
Bitkilerin bilimsel isimleri ya Latince kelimelerden oluşur ya da diğer fiillerden
Latinceleştirilmiş olarak kullanılır. Her bir bitkinin tek bir bilimsel adı vardır. Bu türün adı 2
kelimeden oluşur. Buna “Binominal” isimlendirme denir. Örneğin; Pinus nigra Arnold
(Karaçam) “Pinus” cins adını, nigra ise türü belirler. Üçüncü isim türün ilk tanımını yapan
otoritenin adıdır. Ünlü botanikçilerin ad ve soyadları uzun ise tür epitetinden sonra kısaltılarak
verilir. Örneğin 6 000’den fazla taksona isim babalığı yapmış olan ünlü İsveç’li botanikçi Carl
Linnee için kısaltılmış L. yeterli görülür. Türlerin isimlendirmesini yapan otorite bazen birden
fazla olabilmektedir.

Aynı cinsin iki türü arasında oluşan hibrid için (x) işareti türlerin ortasında gösterilir. Örneğin
Picea x lutzii, Picea glauca x Picea sitchensis gibi iki türün doğal hibritidir. X işareti cins
adından önce yer alırsa iki ayrı cinsin türleri arasındaki hibridi ifade eder. Örneğin;
x Cupressocyparis leylandii, Cupressus macrocarpa x Chamaecyparis
nootkatensis’in hibritidir.
Kultivar, Kültür Varyeteleri: Kısaltılmış olarak cv. olarak gösterilir. Doğada veya
fidanlıklarda bir mutasyon sonucu ortaya çıkmış mutantlardır. Bunlar daha sonra vegetatif
olarak çoğaltılabilir, özellikleri değişmez. Örneğin Picea glauca (Moench) Vos. cv ‘Conica’
Kuzey Amerika ve Kanada’da doğal olarak yetişen Ak Ladinin bir kültivarıdır. Bitkinin
Latince adı italik yazıldığı halde, kültivarlar tırnak içerisinde düz harflerle yazılır ve büyük
harfle başlar.
KAYNAKLAR

Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Kurt F. Ve Körüklü S.T. 2012. Gymnospermae (Açık
Tohumlular). Ajans-Türk Gazetecilik Matbaacılık. ISBN: 978-975-97436-2-0.

Anşin, R. Ve Özkan, Z. C. 2001. Tohumlu Bitkiler / Açık Tohumlular. Karadeniz Teknik Üniversitesi
Basımevi. No:122-15, Trabzon.

Boyd, P. (Ed.). 1999. The Illustrated Book of Trees. Salamender Books Limited. ISBN: 184065-
0834. London.

Demirtaş A. 2016. Ankara’nın Ağaç, Ağaçcık ve Çalıları. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları
Araştırma Derneği Yayını. ISBN: 978-9944-0142-5-0. Ankara.

Mamıkoğlu, N. G., 2010. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV Yayınları. ISBN: 978-605-5813-
49-9.

Orçun, E. 1972. Özel Bahçe Mimarisi – Dendroloji Cilt.1, İğne Yapraklı Ağaç ve Ağaçcıklar Ders
Kitabı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No:196, İzmir.

Seçmen, Ö., Gemici, Y., Görk, G., Bekat, L. ve Leblebici, E. 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege
Üniversitesi Basımevi. No:116, İzmir.

Yaltırık, F. 2000. Dendroloji: ders kitabı : Gymnospermae-angiospermae. İstanbul Üniversitesi

Orman Fakültesi. 2. Baskı. ISBN: 9754045941, 9789754045949. İstanbul.