NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

CHƯƠNG 3
ThS. Lê Thùy Dương
(duonglt@tmu.edu.vn)

Bộ môn Tài chính công

 3.1 Những vấn đề chung về NSNN
Nội dung
Chương 3 3.2 Thu NSNN

3.3 Chi NSNN

Bội chi NSNN và các biện pháp cân

3.4 đối NSNN

3.5 Hệ thống NSNN và phân cấp quản lý

3.1 Những vấn đề chung về NSNN
3.1.1. Khái niệm Ngân sách Nhà nước

Là hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái

giá trị, phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập,
phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của
Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các
nguồn tài chính quốc gia nhằm đảm bảo cho
việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của
Nhà nước.

Bộ môn Tài chính công

 3.1.2. Đặc điểm của Ngân sách Nhà nước
Gắn với quyền lực kinh tế, chính trị của Nhà nước, liên quan
1 đến việc thực hiện các chức năng của Nhà nước, được tiến
hành trên cơ sở pháp lý.

Gắn với sở hữu Nhà nước, chứa đựng nội dung Kinh tế- Xã hội, quan hệ lợi
2 ích khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia. Trong
đó, lợi ích quốc gia, tổng thể được đặt lên hàng đầu.

Bộ môn Tài chính công

3.1.2. Đặc điểm của Ngân sách Nhà nước

Quỹ Ngân sách Nhà nước là được chia thành

nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng rồi mới được
3
chi dùng cho những mục đích đã xác định
trước.

4 Được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả

trực tiếp là chủ yếu.

Bộ môn Tài chính công

3.1.3. Vai trò của Ngân sách Nhà nước

Là công cụ huy động nguồn tài chính cho

các nhu cầu chi tiêu và thực hiện sự cân
đối thu chi tài chính của Nhà nước.
1

Bộ môn Tài chính công

 3.1.3. Vai trò của Ngân sách Nhà nước

Là công cụ điều tiết vĩ mô nền

2 kinh tế- xã hội:

- Định hướng sản xuất kinh doanh, xác lập cơ cấu

kinh tế hợp lý của nền kinh tế quốc dân;
- Điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, kiểm soát lạm
phát;
- Điều tiết thu nhập nhằm đảm bảo công bằng xã
hội

Bộ môn Tài chính công

3.1.3. Vai trò của Ngân sách Nhà nước

Là công cụ kiểm tra giám sát các hoạt

động kinh tế xã hội.
3

Bộ môn Tài chính công

3.2 Thu NSNN

Bộ môn Tài chính công

 3.2.1. Khái niệm và đặc điểm thu NSNN
Khái niệm
Thu NSNN là việc Nhà nước sử dụng
quyền lực của mình để huy động, tập
trung một phần nguồn lực tài chính
quốc gia để hình thành quỹ tiền tệ
cần thiết nhằm đáp ứng các nhu cầu
chi tiêu của Nhà nước.
Đặc điểm
Là một hình thức phân phối nguồn tài chính quốc gia
giữa Nhà nước với các chủ thể trong xã hội, dựa trên
quyền lực của Nhà nước, để giải quyết hài hòa các
mối quan hệ về lợi ích kinh tế.
Gắn chặt với thực trạng kinh tế và sự vận động của
các phạm trù giá trị khác.
Bộ môn Tài chính công
 3.2.2. Phân loại thu NSNN
Căn cứ vào
Căn cứ vào nội
tính chất Căn cứ vào
dung kinh tế của
phát sinh các tính chất cân
các khoản thu
khoản thu đối NSNN

Thu thuế; Thu phí, lệ phí; Thu từ hoạt động kinh tế của Thu trong cân đối
Thu thường xuyên
Nhà nước; Thu từ hoạt động sự nghiệp; Thu từ bán hoặc NSNN và Thu
và thu không
cho thuê tài sản thuộc sở hữu nhà nước; Thu từ vay nợ và ngoài cân đối
thường xuyên
viện trợ không hoàn lại; Thu khác: phạt, tịch thu, tịch NSNN

biên TS,…

Bộ môn Tài chính công

3.2.2. Phân loại thu NSNN

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Bộ môn Tài chính công

 3.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến thu NSNN

Thu nhập GDP bình quân đầu

1
người
Tỷ suất lợi nhuận bình quân
trong nền kinh tế 2

Khả năng xuất khẩu tài nguyên

3
thiên nhiên
Mức độ trang trải các khoản
4
chi phí của Nhà nước

5 Tổ chức bộ máy thu nộp

Bộ môn Tài chính công

3.2.4. Các nguyên tắc thiết lập hệ thống thu NSNN

N
gu

2
yê

c
tắ
Nguyên tắc ổn định lâu n
tắ Nguyên tắc đảm bảo

n
yê
dài c 1 công bằng

gu
N
4 nguyên tắc

N Nguyên tắc giản đơn

Nguyên tắc rõ ràng, gu

3
yê

c
tắ
chắc chắn n
n tắ
yê
c 4
gu
N

Bộ môn Tài chính công

3.3 Chi NSNN

Bộ môn Tài chính công

3.3.1. Khái niệm và đặc điểm chi Ngân sách Nhà nước

Chi ngân sách Nhà nước là quá trình

phân phối và sử dụng quỹ Ngân sách
Nhà nước, nhằm trang trải các chi phí
cho bộ máy Nhà nước và thực hiện các
chức năng của Nhà nước về mọi mặt.

Bộ môn Tài chính công

3.3.1. Khái niệm và đặc điểm chi Ngân sách Nhà nước

Gắn với bộ máy Nhà nước và những

1 nhiệm vụ KT-XH, chính trị mà NN phải
đảm đương trong từng thời kỳ
Gắn liền với quyền lực của
NN 2

3 Hiệu quả được xem xét trên tầm vĩ mô

Mang tính chất không hoàn 4

trả trực tiếp là chủ yếu.
Thường có những tác động đến sự vận
5
động của các phạm trù giá trị khác.

Bộ môn Tài chính công

 3.3.2. Phân loại chi NSNN
Căn cứ vào nội Căn cứ vào Căn cứ vào
dung các khoản mục đích chi tính chất
chi tiêu phát sinh các
khoản chi

Chi đầu tư phát triển kinh tế; Chi phát Chi thường xuyên
Chi cho tích lũy và
triển sự nghiệp; Chi quản lý hành chính; và chi không
chi cho tiêu dùng
Chi phúc lợi xã hội; Chi cho an ninh quốc thường xuyên

phòng; Chi khác: Chi trả nợ, chi viện trợ,

…

Bộ môn Tài chính công

3.3.2. Phân loại chi NSNN

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Bộ môn Tài chính công

 3.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chi NSNN

Bản chất chế độ xã hội

1

Sự phát triển của lực lượng sản xuất 2

Bộ môn Tài chính công

 3.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chi NSNN

Khả năng tích luỹ của nền kinh

3
tế
Mô hình tổ chức bộ máy NN và
những nhiệm vụ KT-XH mà NN 4 Một số nhân tố khác như: biến động KT,
đảm nhiệm trong từng thời kỳ chính trị, XH; giá cả, lãi suất, tỷ giá hối
5 đoái
 3.3.4. Các nguyên tắc tổ chức chi NSNN
Nguyên tắc 1
Dựa trên khả năng các nguồn thu có thể
huy động được để bố trí các khoản chi
Nguyên tắc 2
Tiết kiệm và hiệu quả
Nguyên tắc 3
Tập trung có trọng điểm
Nguyên tắc 4
NN và nhân dân cùng làm trong việc bố trí các
khoản chi của NSNN, nhất là khoản chi mang
tính chất phúc lợi XH
Nguyên tắc 5
Phân biệt nhiệm vụ phát triển KT-XH các cấp
theo luật để bố trí các khoản chi cho thích hợp.
Nguyên tắc 6
Kết hợp các khoản chi NSNN với việc điều
hành khối lượng TT, lãi suất, tỷ giá hối đoái để
tạo nên công cụ tổng hợp cùng tác động, thực
hiện các mục tiêu KT vĩ mô.
Bộ môn Tài chính công
 Bội chi NSNN và các biện pháp
3.4
cân đối NSNN
 3.4.1. Khái niệm và các loại bội chi NSNN

Khái niệm

Bội chi NSNN là tình trạng mất cân

đối của NSNN khi thu NSNN không
đủ bù đắp các khoản chi NSNN trong
một thời kỳ nhất định.

Bộ môn Tài chính công

3.4.1. Khái niệm và các loại bội chi NSNN

Phân loại

Bội chi cơ cấu xảy ra do sự thay đổi chính sách thu

chi của Nhà nước.

Bội chi chu kỳ xảy ra do sự thay đổi của chu kỳ kinh

tế.

Bộ môn Tài chính công

3.4.2. Biện pháp cân đối NSNN

Giải pháp tăng thu

• Công cụ thuế
• Bồi dưỡng các nguồn thu nội bộ
• Hoàn thiện bộ máy thu

Giải pháp giảm chi

• Cắt giảm những khoản chi chưa cấp bách
• Rà soát, xây dựng, hoàn thiện các định mức
chi tiêu
• Tiết kiệm, chống tham ô, tham nhũng…

Tạo nguồn bù đắp thiếu

• Vay trong, ngoài nước
• Nhận viện trợ
• Phát hành thêm tiền

Bộ môn Tài chính công

 Hệ thống NSNN và phân cấp
3.5
quản lý
3.5.1. Hệ thống Ngân sách Nhà nước

Hệ thống ngân sách là tổng thể các cấp ngân sách

gắn bó hữu cơ với nhau trong quá trình tổ chức
huy động, quản lý các khoản thu và thực hiện
nhiệm vụ chi của mỗi cấp ngân sách tương ứng
với cấp chính quyền.

Bộ môn Tài chính công

 3.5.1. Hệ thống Ngân sách Nhà nước

Nguồn: Vietnambiz Nguồn: Tạp chí Tài chính

Bộ môn Tài chính công

3.5.2. Phân cấp quản lý NSNN

Khái niệm
Phân cấp quản lý NSNN là sự phân chia quyền hạn, trách nhiệm của chính quyền
NN các cấp trong việc quản lý, điều hành nhiệm vụ thu chi của mỗi cấp NS.

Nội dung
• Giải quyết mối quan hệ quyền lực giữa các cấp chính quyền trong việc ban hành
các văn bản, chế độ thu chi, quản lý NS
• Giải quyết mối quan hệ vật chất trong quá trình phân giao nhiệm vụ chi, nguồn
thu và cân đối NSNN
• Giải quyết mối quan hệ trong quá trình thực hiện chu trình NS

Nguyên tắc phân cấp

• Phân cấp NS phải được tiến hành đồng thời với việc phân cấp kinh tế và tổ
chức bộ máy hành chính;
• Phải đảm bảo vai trò chủ đạo của NSTW và tính độc lập chủ động của NSĐP
• Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp NS

Bộ môn Tài chính công

THANK YOU FOR
LISTENING

Bộ môn Tài chính công