IMPROWIZACJA Warsztaty taneczne/

Warsztaty choreograficzne

A TANIEC mgr Martyna Wojtaniec

WSTĘP
Taniec towarzyszy człowiekowi od początku jego dziejów, jest jedną z
głównych form uzewnętrznienia stanu emocjonalnego i życia duchowego.
Różnego rodzaju wzruszenia wyładowują się przez rytmiczny ruch ciała.
Dziecko drepcze z nogi na nogę w rytm przyjemnej melodii, albo tupie nogami,
kiedy jest rozzłoszczony. Zapalony rozmówca intensywnie gestykuluje, a
opłakująca zmarłego kobieta kołysze się miarowo nad ciałem. Cywilizacja tłumi
niemal wszelkie przejawy przeżyć wewnętrznych. Człowiek pierwotny nie umiał
i nie czuł potrzeby hamowania takich naturalnych reakcji. Żywo reagował
ruchem w każdym uniesieniu. Skakał, tupał, straszył czy kłaniał się bóstwom.
Ludzie pierwotni naturalnie wiedzieli, że rytmiczny ruch przy pracy oszczędzi
im energii.
 CO TO JEST IMPROWIZACJA
TANECZNA?
Improwizacja w tańcu obecna jest od samego początku jego istnienia. Powstanie tańca jak już
wspomniałam, ma swój początek w improwizacji, z której to dopiero z czasem zaczęły się wyłaniać
poszczególne sprecyzowane elementy jak ruchy, które zaczęto utrwalać, powtarzać czy uczyć
kolejne osoby w społeczności. To z zabawy rytmem, ciałem, oddechem, muzyką czy głosem powstał
taniec i pamięć o jego źródle pozwoli na nieograniczoność w eksplorowaniu go.
Sam termin improwizacja jest niezmiernie bogaty i różnorodny, ponieważ dotyczyć może wszelkich
sfer życia. Może być wykorzystany w dziedzinach artystycznych, w rozwoju człowieka, w jego
codzienności i jego sposobie życia. Jedno, co łączy wszystkie konteksty tego słowa to wolność,
która również posiada całą masę możliwych do doprecyzowania aspektów.
 W
ZALEŻNOŚCI
OD
WYBRANEJ „Improwizacja to nieprzewidziane i przynajmniej
DZIEDZINY częściowo nieprzygotowane działanie artystyczne
ŻYCIA łączące moment kreacji i wykonania. Łączy się to
zawsze z ogromną
MOŻEMY wrażliwością na różnorodne impulsy płynące z
IMPROWIZAC zewnątrz i wewnątrz."
JĘ
DEFINIOWAĆ,
JAKO NA
PRZYKŁAD:
IMPROWIZACJA
TANECZNA
Improwizacja taneczna to proces twórczy, „ponieważ aby
zaistniał taniec musi być jego twórca, który podejmuje
określone działanie- tańczy. Efektem tego działania jest
pewien stan rzeczy, przedmiot odznaczający się
oryginalnością, przedstawiający jakąś wartość. Artysta-
tancerz poprzez taniec opowiada nam o sobie,
uzewnętrznia się, ukazuje również świat realny i to, czym
on jest dla niego… Także obie fazy składające się na
proces twórczy- przeżyciowa i realizacyjna-mają miejsce
w tańcu.”
 „Proces improwizowania zwykle
potrzebuje inicjującego impulsu:
może to być prowokacja muzyką,
wizualizacją bądź literaturą
najczęściej w formie
podrzucanych tematów.”

Te kilka różnorodnych definicji

improwizacji i jej użycia w tańcu
odzwierciedlają złożoność tego
zjawiska, pozornie zdaje się, że
jest ona czymś banalnym,
oczywistym, ale kiedy wchodzi
się w jej głąb i szuka jej różnych
odcieni, widać, że słowo
improwizacja jest tak samo wolne
IMPROWIZACJA jak ona sama. Ma różne odcienie,
rodzaje, jest różnie odczuwana i
JAKO PROCES widziana, służy różnym celom
albo niczemu nie służy.
Każdy improwizowany taniec opiera się
na natychmiastowych decyzjach,
pozbyć się trzeba wszelkich utartych
schematów, trzeba być otwartym na to,
co nieprzewidziane i nowe. Jest to
metoda czy dziedzina dostępna dla
każdego, nie ma ograniczeń wiekowych
czy fizycznych, jest dostępna dla
sprawnych i niepełnosprawnych, jest tak
samo inspirująca i pomocna dla
profesjonalistów, jak i amatorów, gdyż
podstawą jest tu również przyjemność z
poruszania się i spontanicznego
tańczenia z partnerem.
 a) Przelewanie wagi ciała - wymiana ciężaru ciała pomiędzy
partnerami przypominająca przelewającą się wodę w szczelnie
BY SPRAWNIE zamkniętej butelce,
b) Balansowanie - utrzymywanie wspólnego środka ciężkości,
PORUSZAĆ SIĘ poprzez oddalanie lub zbliżanie swoich centrów,
PO DZIEDZINIE c) Rolowanie – obracanie się wokół swojej lub czyjejś osi,
IMPROWIZACJI odbywające się na stojąco, na podłodze lub na zasadzie
„surfowania” po ciele partnera, czyli podążaniu za rolowaniem się
PRZYBLIŻĘ partnera,
TERMINOLOGII, d) Upadanie - obniżanie centrum masy ciała, pozwalające sile
KTÓRA ciężkości na wykonywanie swojej pracy,
e) Podtrzymywanie - bycie dla partnera substytutem podłogi, by
POWSTAŁA mógł spokojnie dać przepływać swojemu ruchowi z jednej pozycji
WRAZ Z do drugiej ( tak jak na podłodze),
f) Noszenie i podnoszenie - gdzie jeden z partnerów unoszony
ROZWOJEM JEJ, jest przez drugiego bez użycia siły mięśni, lecz za pomocą siły
JAKO TECHNIKI dynamiki. Osoba unoszona stara się umieścić swoje centrum w
W TAŃCU coraz wyższych punktach ciała osoby noszącej np. za pomocą
rolowania,
WSPÓŁCZESNYM:
MIEJSCE IMPROWIZACJI
Inne ważne terminy dotyczą miejsca improwizacji:

1) Ziemia - która jest najważniejsza, gdyż pozwala nam ugruntować się, odpychać,
zmieniać poziomy i jest zawsze, więc najlepiej jest się z nią „zaprzyjaźnić”.
2) Powietrze - może być podporą, jeśli nauczymy się ją czuć na poziomie wewnętrznym
przez skórę np. spowoduje, że my sami jak i partner staną się autentycznie lżejszymi.
3) Przedmioty i otoczenie - mogą być wybierane spontanicznie i dowolne jest korzystanie
z wrażeń, jakie nam one dają

4) Partner lub partnerzy - możemy tańczyć z jednym, dwoma lub wieloma, a kontakt
może odbywać się przez dotyk, ale też np. przez wzrok czy odczuwanie najbliższej
przestrzeni wokół partnera.
 ZNANA IMPROWIZATOR
KA – ISADORA DUNCAN
* Isadora Duncan (1878-1927) nazywana jest najwybitniejszą reformatorką tańca początku
XX wieku.9 Urodziła się w Kalifornii w San Francisco. Od najwcześniejszych lat wiedziała
ze będzie tancerką, już w wieku sześciu lat była proszona o prowadzenie zajęć z dziećmi.
Próbowała tańca klasycznego, ale bezskutecznie. Duncan kochała taniec ponad wszystko,
często uciekała ze szkoły, wbiegała do oceanu i tam tańczyła w bardzo nieskrępowany
sposób, wolny i radosny. Swego czasu również zamykała się z pianistą w domu i tańczyła
bez przerwy kilkanaście godzin. Jej debiut okazał się niefortunny.

* W 1900 roku przybywa do Europy, występuje w wielu miastach: Paryżu, Londynie,

Budapeszcie, Warszawie czy Petersburgu. Otworzyła swoje szkoły w Moskwie, Francji i
Niemczech jednak nie zostawiła w nich żadnego konkretnego programu. Duncan
niezrozumiana za oceanem, została świetnie przyjęta w Europie, trafiła tu na dobrze już
przygotowany grunt - początkową fazę modernizmu, który przynosił rewolucyjne idee
filozoficzne i obyczajowe. Wyrażała ducha czasu.

* Isadora poruszała się inaczej niż przewidywały ówczesne kanony, była niezwykle
charyzmatyczna, wyprowadzała impulsy w ciele od splotu słonecznego używając przy tym
aktywnie korpusu, co miało podkreślić naturalną energię ruchu. Było to bardzo nowatorskie
w czasie, kiedy na scenie funkcjonowały smukłe baletnice, w gorsetach krępujących
oddychanie, Isadora ściągnęła baletki, założyła tunikę i rozpuściła włosy, tańczyła na tle
czarnych kotar bez scenografii. Było to dość szokujące dla koneserów tańca i nie tylko ich.
Mimo iż Duncan nie stworzyła żadnej techniki tańca, otworzyła nowa drogę, zmieniła
świadomość i zapoczątkowała wiele zmian.
Improwizacja w tańcu polega na tworzeniu kompozycji ruchowej w czasie
rzeczywistym. A to wcale nie jest takie proste, jak mogłoby się wydawać.
Choć improwizacja w tańcu obecna była niemal od zawsze, jej kariera
największego rozpędu nabrała w XIX i XX wieku.
Wtedy zaczęto dostrzegać coraz większą wartość w improwizacji nie tylko
rozumianej jako metoda pracy (np. bardzo pomocne narzędzie w tworzeniu
choreografii), ale jako praktyka sama w sobie. Improwizacja, oferująca
zmienność, nieprzewidywalność, zakładająca duże ryzyko pomyłki i porażki,
stała się przestrzenią artystycznej wolności i przestrzenią do tworzenia
nowych gatunków, struktur i formacji.

*Szczególnie interesujące są w tym kontekście lata 70. w USA i działalność

zespołu Grand Union, którego twórczość koncentrowała się na
improwizacji grupowej, w której tancerze i choreografowie tacy jak Yvonne
Rainer, Trisha Brown czy Douglas Dunn łamali różne teatralne i taneczne
konwencje: na przykład zapętlali się w pozornie nudnych, codziennych
ruchach i nieefektownych czynnościach, odnajdując w nich
specyficzną jakość ruchową (i pokazując tym samym, że taniec naprawdę jest
wszędzie). Jeden ze współtwórców Grand Union, Steve Paxton, stworzył –
czy może raczej, nazwał i zdefiniował – kontakt improwizację (contact
improvisation, tłumaczone także jako „improwizacja kontaktowa”).
*Polecam obejrzeć fragment improwizacji kontaktowej:
https://www.youtube.com/watch?v=XjWhXeWchhM&feature=emb_logo
„W technice [kontakt improwizacji] podstawę stanowi fizyczny kontakt
dwóch poruszających się osób i relacja powstająca między nimi, która
oparta jest wyłącznie o podstawowe fizyczne prawa ruchu – grawitację,
bezwład, pęd. Praktyka ta, w nieokreślonym z góry przepływie ruchu,
zaprzecza wyprostowanej, wertykalnej postawie ciała, jako nadrzędnej
pozycji w jakiej funkcjonujemy w przestrzeni”. (Fragment książki
Katarzyny Słobody i Sonii Nieśpiałowskiej-Owczarek „Przyjdźcie,
pokażemy Wam, co robimy. O improwizacji tańca”)

*Warto zobaczyć nagrania kontakt improwizacji – wtedy lepiej rozumie

się, jak dużego zaufania, uważności i elastyczności wymaga ten rodzaj
tańca. A także zdolności reagowania, responsywności. To zresztą
dotyczy wszystkich rodzajów improwizacji – ponieważ im większą ma
się wolność w tworzeniu, tym bardziej wzrasta odpowiedzialność
i umiejętność podejmowania świadomych decyzji w wyborze materiału,
z którego tworzone jest dzieło. Można wykorzystać wszystko:
przestrzeń, partnerów, widzów, ciało, głos, dźwięk, ciszę, rekwizyty,
światło i ciemność. I przede wszystkim czas. Trzeba tylko mieć
świadomość wyboru i doboru.
 IMPROWIZACJA = EKSPERYMENT
= NOWOCZESNOŚĆ
* Improwizacja jest także, co chyba oczywiste, poligonem współczesnej sztuki performatywnej. To
właśnie w ramach tej praktyki tworzą się zalążki nowych sztuk i poszukiwań artystycznych. Dzięki
improwizacji artyści dowiadują się najwięcej – nie tylko o sobie samych, lecz także o tym, w którą
stronę, jak daleko można iść z własnym działaniem.

* Improwizacja to praktyka, w której nic nie jest z góry ustalone, w której wszystko dzieje się tu
i teraz, w której można sobie pozwolić na radosne praktykowanie błędu, pomyłki, porażki, w której
nie można wpaść w żadną ślepą uliczkę, ponieważ każdy ruch składa się na całość kompozycji.
I w tym sensie improwizacja jest sztuką prawdziwie eksperymentatorską. I zawsze nowoczesną.

https://www.youtube.com/watch?v=8YqO8FHYllA
 IMPROWIZACJA TANECZNA,
TWORZENIE WŁASNYCH UKŁADÓW
TANECZNYCH W EDUKACJI DZIECI
* Ciekawym elementem edukacji tanecznej jest improwizacja, która
doskonale wpływa na kształcenie aktywnej, twórczej postawy dziecka.
Dzięki takiej formie wyrażania muzyki oraz własnych emocji poprzez
swobodny, nieograniczony ruch dzieci rozwijają swoją wyobraźnię, uczą
się wykorzystywać przestrzeń poprzez tworzenie np.: własnych historii,
opowiadań za pomocą tańca, bez użycia słów.
* Nauczyciel musi pamiętać o odpowiednim dobraniu muzyki do tego
typu zajęć, za każdym razem powinna być to muzyka o innym tempie –
raz wolna, następnym razem dynamiczna lub taka, w której tempo jest
zróżnicowane i ciągle się zmienia. Podopieczni mogą pracować w
grupach bądź każde może tworzyć swoje małe dzieła taneczne
indywidualnie.
* Należy o tym pamiętać aby za każdym razem nieco zmieniać formę
tych ćwiczeń, np.: na jednych zajęciach dzieci improwizują w grupach,
na następnych każde osobno, przy jeszcze innej okazji można zadać
dzieciom konkretne tematy do improwizacji gdzie raz wyrażają swoją
ekspresję dzieląc się na grupy, pary bądź pracują indywidualnie.
 DZIECIĘCA
IMPROWIZACJA
W TAŃCU
Pozwalając dzieciom na działania improwizacji
ruchowej, tworzenia własnych pokazów i układów
taneczno – ruchowych wspomagamy ich oswajanie się z
tremą, stresem przed pokazywaniem się przed
koleżankami, kolegami lub bliskimi z rodziny oraz
dajemy możliwość rozwinięcia się uzdolnień
scenicznych oraz predyspozycji plastycznych ciała.
Dajemy pełną swobodę wyrażania swoich emocji w
sposób nieco bardziej ciekawszy i pobudzający do
kreatywnego, aktywnego działania jakim jest taniec i
ruch. Wskaźnikiem emocji dzieci staje się w tym
momencie ruch a nie słowo. Po samorealizacji się w taki
oto sposób, dziecko nie boi się już sceny czy też występu
tanecznego przed większym gronem widzów.
BIBLIOGRAFIA:
1. D. Kosiński, Słownik teatru, Kraków, 2006, s.61
2. Z. Pelc, Taniec we współczesnej kulturze i edukacji, Lublin,
1998 s.43 za: J. Rey, Taniec , jego rozwój i formy, Warszawa,
1958
3. M.W. Poznańska, Taniec jako twórczość w: Taniec we
współczesnej kulturze i edukacji, Lublin, 1998, s.57
4. J. Majewska, Improwizacja- o sztuce wolnego człowieka, Teatr,
2011/03
5. www.contactimprovisation.eu
6. I. Turska, Krótki zarys historii tańca i baletu , s.194