ELIKADURA ETA

OSASUNA
Biologia eta Geologia 3.DBH
 1. Elikadura eta nutrizioa
● Elikadura: elikagaien bidez, mantenugaiak lortzen ditugu. Mantenugaiak gure
egiturak sortzeko eta dauzkagunak mantentzeko behar dugun materia ematen
digute, eta baita bizi-funtzioak betetzeko behar dugun energia ematen digute.
Prozesu kontziente eta borondatezkoa da.

● Nutrizioa: mantenugaiak zeluletara tamaina egokian iristeko egiten dugun

prozesua da. Ez da borondatezko prozesua eta oharkabekoa da. Iraitz-aparatuak,
digestio-aparatuak, zirkulazio-aparatuak eta arnas-aparatuak parte hartu.
 1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai ez-organikoak: Ura eta gatz mineralak

MANTENUGAIAK:

Mantenugai organikoak: gluzidoak, lipidoak, proteinak

eta bitaminak.
1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai ez-organikoak: URA

- Giza gorputzaren %60-75.
- Elikagaietatik ere eskuratzen dugu ura (angurria).
- Gernuaren, izerdiaren eta gorotzen bitartez galtzen dugu ura.
- Funtzio asko betetzen ditu:
* Uretan disolbatuta daude hainbat substantzia.
* Substantzien garraiobidea da (odola).
* Metabolismoko erreakzio kimikoak uretan gertatzen dira.
* Gorputzaren tenperatura erregulatzen du (izerdia).
1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai ez-organikoak: GATZ MINERALAK

- Giza gorputzaren pisuaren %4a dira.
- Funtzio erregulatzailea (giharren uzkurtzea, bihotzaren funtzionamendu egokia, nerbio-
bulkaden transmisioa, odolaren koagulazioa, memoria eta kontzentrazioa..)--> Ca, Mg, P,
K, Fe
- Egiturazko funtzioa (hezurrak eta hortzak)
- Egunero hartzen ditugu
- Gernuaren, izerdiaren eta gorotzen bidez galtzen ditugu.
https://www.soycorredor.es/salud/que-son-las-sales-minerales-y-como-funcionan-en-el-organismo_24322_102.html
 1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai organikoak: GLUZIDOAK

- Funtzioa: energia eman.
- Glukosa (monosakaridoa) zelulen erregaia da.
- Sakarosa eta maltosa (disakaridoak) erraz digeritu.
- Glukogenoa (polisakaridoa) energia-erreserba.
- Landare jatorriko elikagaietatik (fruituak, zerealak, patata, azukre, irina,..)
1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai organikoak: LIPIDOAK

- Funtzio energetikoa.
- Gantzak adipozito zeluletan metatu erreserba gisa (gantz-ehuna osatu).
- Landare jatorriko elikagaiak: olioak, fruitu lehorrak, margarina…
- Animali jatorriko elikagaiak: gurina, urdaia,..
1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai organikoak: PROTEINAK

- Egiturazko funtzioa garrantzitsuena: ehunak eta organoak osatu.
- Beste hainbat funtzio bete: gure organismoa babestea, O2 garraiatu,..
- Animali jatorriko elikagaiak: arraina, esnea, haragia, arrautzak,.. eta landare-
jatorrikoak: lekaleak, zerealeak,...
 1. Elikadura eta nutrizioa

Mantenugai organikoak: BITAMINAK

- Gure organismoak ezin ditu sintetizatu (ezinbestekoak dietan).
- Kantitate txikia behar.
- Hazteko eta hainbat prozesu kimikok ondo funtzionatzeko beharrezkoak.
- Bitamina gehiegi edo gutxiegi gaixotasunak sortu
- Elikagai freskoetan, fruitu, barazki,... eta esnean, aurrautztan, fruitu lehorrak,
zerealak,..
 2. Elikagaiak
Gaixotasunei aurre egiten lagundu

ELIKADURA OREKATUA = BIZIMODU OSASUNGARRIA

Garapenean lagundu
ELIKAGAIEN FUNTZIOAK:
● Eratzaileak edo plastikoak: zelulak, ehunak eta organoak eratzeko
eta konpontzeko. Ezinbesteko elikagaiak dira. Proteina asko dituzte.

● Energetikoak: energi-iturria dira, berehala erabili edo metatu. Gluzido

eta lipidoetan aberatsak.

● Erregulatzaileak: beste elikagaiak erabiltzeko eta funtzioak behar

bezala betetzko. Bitaminak, gatz mineralak, zuntzak eta ura eskeintzen
digute.
 2. Elikagaiak
ELIKAGAIEN GURPILA: eraskusten digu zer elikagai eta zer kantitatetan jan
behar dugun dieta osasungarria egiteko. 6 taldetan sailkatu osaera eta
jatorriaren arabera. Kolore = funtzioa.
● Horia: I eta II taldeak → funtzio energetikoa
II
● Gorria: III eta IV taldeak → funtzio plastikoa
I taldea: karbohidratoak (zerealak, pasta, ogia, azukreak,..)
● Berdea: V eta VI taldeak → funtzio III erregulatzailea
I II taldea: lipidoak (koipeak, olioak)

III taldea: proteinak (haragia, arraina, arrautza, lekaleak,..)

IV
IV taldea: proteinak (esnea, gaztaia)

V taldea: bitaminak eta gatz mineralak (ortuariak eta barazkiak)

VI V VI taldea: bitaminak eta gatz mineralak (fruituak)
 3. Elikagaien balio energetikoa
Elikagaietatik mantenugaiak (gluzidoak, lipidoak, proteinak,..) lortzen ditugu
eta hauek erregai gisa erabiltzen dira zeluletan.

Mantenugaiak arnasten dugun oxigenoa erabiliz, oxidatu eta degradatu

egiten dira energia kimikoa (ATP), ura (H2O) eta karbono dioxidoa (CO2)
sortuz. Prozesu honi, ARNASKETA ZELULARRA deritzo eta mitokondrioetan
1gr → 4kcal
gertatzen da. Lortzen den energia
kaloriatan (cal) edo
kilokaloriatan (1kcal= 1000cal) 1gr → 4kcal
neurtzen da.
1kcal= 4,18kJ (kilojoulea)

1gr → 9kcal
 4. Pertsonen energia-beharrak
Gorputzak energia kantitate handia behar du bizirik irauteko
eta eguneko aktibitateak egiteko.
Geldi eta Tª konstantean egun batean kontsumitzen dugun
kaloria kantitateari METABOLISMO BASAREN TASA (MBT)
Ez da berdina pertsona guztietan (adina, sexua, psiau, inguruko tenperaturaren
deritzo: tenperatura mantentzeko, arnasteko, zenbait organo
araberakoa).
martxan eukitzeko
Energia-beharra egunean zehar behar
egiten dugundugun gutxieneko
aktibitatearen energia da.
araberakoa da.
MBT + gizabanakoak egiten duen aktibitate fisikoari dagokion energia-kontsumoa
5. Dieta osasungarria eta orekatua
Dieta: pertsona batek egunean zehar hartzen dituen elikagai kopurua eta mota. Norbere
energia-beharretara egokitua (ezaugarri fisiko eta aktibitate fisikoaren araberakoa).
Dieta osasungarria orekatua izan behar du pertsonen garapen etafuntzionamendu egokia
eman dadin (mantenugai mota guztiak).
DIETA MOTAK OMEren arabera:
● Dieta mediterraneoa - Proteinak %15
● Dieta detox - Gluzidoak %55-60
- Lipidoak %30
● Dieta proteikoa
● Dieta paleo
● Dieta vegetarianoa
● Dieta veganoa
● …
6. Elikagaien kontserbazioa eta manipulazioa

KONTSERBAZIO TEKNIKAK
Elikagai guztiak galkorrak dira inguruneko faktore
desberinengatik), beraz, kontserbazio-prozesu desberdinen
bidez tratatzen
● Hotzean dira haien itxura, zaporea eta nutrienteak
kontserbatzea
● Beroaren bidez kontserbatzea (pasteurizatu,
mantentzeko.
esterilizatu, ultrapasteurizatu)
● Deshidratazioaren bidez kontserbatzea
● Substantziak gehituta kontserbatzea
6. Elikagaien kontserbazioa eta manipulazioa
MANIPULAZIOA ETA ELIKADURA-HIGI

Elikagaiak ekoiztu Elikagaiak kontsumitu

Elikagaien manipulazioa eta higienea

6. Elikagaien kontserbazioa eta manipulazioa
MANIPULAZIO GENETIKOA: ELIKAGAI TRANSGENIKOAK
- Organismo transgenikoak: beste organismo batzuen material
genetikoa txertatzen zaie, nahi ditugun ezaugarriak har ditzaten.
- Elikagai transgenikoak: animalia edo landare transgenikoetatik
lortutako elikagaiak dira.
ABANTAILAK vs.
DESABANTAILAK
7. Elikadurarekin lotutako osasun-arazoak
● INTOXIKAZIOA: kutsatutako elikagaiak hartuz gero (toxinak) → Salmonelosia

● ALERGIAK: pertsona batzuk ez dituzte elikagai batzuen elementuak onartzen

(alergeno)

● MALNUTRIZIOAK ERAGINDAKO OSASUN-ARAZOAK (gizentasuna, desnutrizioa)

● ELIKAGAIEN INGESTIOAREKIN LOTUTAKO OSASUN-ARAZOAK (anorexia, bulimia)