GENEL KİMYA 2

SULARIN SERTLİK
ÖZELLİKLERİ

Sevgili öğrenciler,

Bu Genel Kimya sunumu, kaynaklar kısmında verilen Genel Kimya ders kitaplarından
büyük oranda yararlanılarak sizler için geçici olarak oluşturulmuştur. Bu konuları
kapsayan elinizdeki tüm kitap kaynaklarından ya da internetteki güvenilir kaynaklardan
yararlanarak çalışmanız gerekmektedir.
Hepinize başarılar. Öğretim Görevlisi Dr. Hilal KILINÇ
 SU SERTLİĞİ
Eskiden, su sertliği sabunlardaki K ve Na iyonlarının sudaki katyonlarla yer
değiştirme ve az çözünen ürünler oluşturma kapasitesi olarak tanımlanırdı.
Çok yüklü katyonlar bu istenmeyen özelliğe sahiptir ama doğal sularda, Ca ve
Mg iyonlarının konsantrasyonları genelde diğer metal iyonlarının
konsantrasyonlarından çok fazladır.
Bu nedenle, sulardaki sertlik günümüzde numunedeki bütün çok yüklü
katyonların konsantrasyonlarının toplam konsantrasyonuna eşdeğer kalsiyum
karbonat konsantrasyonu cinsinden ifade edilir.
Su sertliği,
• Suda bulunan iki değerlikli metal katyonlarının sebep olduğu,
• sabunun köpürmesini güçleştiren,
• kazan taşı oluşumuna yol açan,
• bazı endüstriyel işlemlere zarar veren,
• suyun tadını bozan ve

bu şekilde suyun kalitesini etkileyen bir parametredir.

 SERTLİK OLUŞTURAN KATYONLAR
• Suyun sertliği, içermiş olduğu +2 ve +3 değerlikli metal katyonlarının iyon konsantrasyonuna bağlıdır.

• Bunların başlıcaları kalsiyum ve magnezyum iyonlarıdır. Diğerleri ise demir, mangan, baryum, alüminyum vb. dir
ancak bunlar genellikle eser miktarda bulunurlar. Ca ve Mg dışındaki katyonlar doğal sularda çok az
bulunduğundan sertliğe fazla katkıları bulunmaz.
• Bir suyun sertliği içindeki başlıca çözünmüş kalsiyum veya magnezyum tuzlarından ileri gelir.

• Su sertliği litrede bulunan CaCO3 ın mg/L olarak konsantrasyonu cinsinden ifade edilir.

• Bu nedenle toplam sertlik Ca ve Mg iyonu konsantrasyonlarının toplamı olarak tanımlanır. (mg CaCO 3/L)
TOPLAM SERTLİK
• Karbonat sertliği, Ca ve Mg’un bikarbonatları [Ca( HCO3)2 ve Mg(HCO3)2] ile
karbonatlarının(CaCO3 ve MgCO3) toplamıdır.

• Karbonat olmayan sertlik, yine Ca ve Mg un karbonat iyonu dışındaki

iyonlarının toplamıdır. Bunlar kalsiyum sülfat (CaSO4), kalsiyum klorür (CaCl2),
magnezyum sülfat (MgSO4) ve magnezyum klorür (MgCl2).
• Toplam sertlik karbonat ve karbonat olmayan iyonların konsantrasyonlarının
toplamıdır. Ancak kabaca magnezyum ve kalsiyum iyonlarının toplamı olarak
da bilinir.
SUYUN KALİTESİ

• Yumuşak su 0 - 75 mg/ L CaCO3

• Orta 75 – 150 mg/ L CaCO3
• Sert 150 – 300 mg/ L CaCO3
• Çok sert >300 mg/ L CaCO3

• Suya sertlik veren maddeler suyun ısıtılması sırasında uğrayacakları

değişikliklere göre ikiye ayrılır.
GEÇİCİ VE KALICI SERTLİK
• Geçici sertlik: bikarbonatların oluşturduğu ve kaynatılmakla
giderilen sertlik
• Bikarbonatlar ısıtıldıklarında karbonat ve
karbondioksite dönüşürler. Karbonatlar çökerek sarı
kahverengi bir taş oluştururlar. Bunların birikimiyle de
kazan taşı oluşur.
• Ca(HCO3)2 CaCO3+ CO2 + H2O
• Mg(HCO3)2 MgCO3 + CO2 + H2O

• Kalıcı sertlik: Toprak alkali metallerinin bikarbonat dışında

silikat, klor, sülfat ve nitrat gibi diğer anyonları ile
oluşturdukları tuzların yol açtığı ve kaynatılmakla
giderilemeyen sertlik
SU SERTLİK DERECELERİ

• 1 Alman SD= 100 mL suda 1 mg CaO

• 1 Fransız SD= 100 mL suda1 mg CaCO3
• 1 İngiliz SD= 700 mL suda10 mg CaCO3
• 1 USA SD= 100 mL suda 0,1 mg CaCO3

Ülkemizde Fransız sertlik derecesi kullanılır.

SU SERTLİĞİNİN GİDERİLMESİ

Endüstride kullanılacak suyun sertliğinin giderilerek

kullanılması yani yumuşatılması gerekir.
Bazı hallerde yalnız su yumuşatma yetmez saflaştırılması
da gerekir. Suyun saflaştırılması işlemi sudan organik
maddelerin ve mikroorganizmaların giderilmesi işlemidir.

Su sertliğinin giderilmesi genellikle iki yöntemle yapılır.

iyon değiştiriciler
kimyasal maddeler
 KİMYASAL MADDELERLE ÇÖKTÜRME

• Eski yöntemler olmasına rağmen halen kullanılmaktadır.

• Sertliği giderilecek suya, Ca+2 ve Mg+2 katyonları ile suda güç çözünen maddeler verebilecek
kimyasal maddeler ilavesiyle sertlik veren maddeler çöktürülürler.
• Çöktürme maddeleri olarak NaOH, Na3PO4 ve Na2CO3 kullanılabilir.
• En çok kullanılan yöntemlerden birisi Kireç-soda yöntemidir.
• Bu yöntemde kireç doymamış çözelti halinde, soda ise uygun konsantrasyonda ilave edilir.

MgCl2 + Na2CO3 MgCO3 + 2NaCl

(soda) (çöker)
MgCO3+Ca(OH)2 Mg(OH)2 + CaCO3
(kireç) (çöker) (çöker)

Na2CO3 ilavesinde oluşan ve çok az çöken MgCO3, kireç ilavesinde tamamen ayrılır.
İYON DEĞİŞTİRME

• Katı maddede bulunan iyonların, çözeltide bulunan benzer

yükteki iyonlarla yer değiştirilmesi işlemidir.
• Hareketli iyonlar, elektriksel yönden nötr veya yüklü olarak katı yapıya
(balık ağı yapısında polimerik reçine) bağlanmıştır. Bunlara iyon
değiştirici denir.
• İyon değiştiricilerin sabit yüklü grupları negatif olduğu zaman
katyon değiştirici, pozitif olduğu zaman anyon değiştirici iyon
değiştirici denir.
• Reçinelerin %80 inden fazlası su yumuşatmada kullanılır.
 İyon değiştirme
özelliği bakımından
sınıflandırılmaları:
Na+ iyon
değiştiriciler
Katyon
değiştiriciler
H+ iyon
İYON değiştiriciler

DEĞİŞTİRİCİLER Zayıf bazik anyon

değiştiriciler
Anyon
değiştiriciler
Kuvvetli bazik
anyon değiştiriciler
Na-katyon değişim prosesi
• Su yumuşatmada kullanılan en yaygın metottur.
• Yumuşatma prosesi esnasında sert sudan Ca+2 ve Mg+2 iyonları uzaklaştırılır ve bunların
yerini iyon değiştiricinin Na+ iyonu alır.

R = iyon değiştirici radikal

Na-katyon değişim prosesi
İyon değiştirici gruplar tümüyle Ca ve Mg bileşiklerine dönüştüğü zaman
işlevlerini kaybederler. Bunun rejenere edilerek tuz haline getirilmesi tuz
(NaCl) çözeltisi ile sağlanır.
CaR2 + 2NaCl 2NaR + CaCl2
MgR2 + 2NaCl 2NaR + MgCl2

Tuz Ca ve Mg un çözünen klorürleri halinde uzaklaştırılır. Aynı zamanda katyon

değiştiriciyi de tekrar Na tuzu haline çevirir. Bu işlemden sonra katyon
değiştiricinin bulunduğu yatak yıkanarak çözünen ürünlerden ve tuzun
fazlasından kurtarılır.
İyon değişimine tabi tutulan suyun Ca sertliği sıfırdır.
Hidrojen katyon değişimi
Sodyum katyon değişimi prosesine benzer. Sadece katyon değişimi yapan reçine
değiştirilebilen hidrojen iyonuna sahiptir ve tüm katyonları uzaklaştırmak için
kullanılabilir. R sembolü, hidrojen katyon değiştiricinin kompleks radikalini
gösterir.

Asitli su istenmez ve bu sebeple, hidrojen katyon değişimini terk eden su ya nötralize edilir ya
da minerallerinden kurtarmak için anyon değişimi yapan bir maddeden geçirilir.
Anyon değiştiriciler
Fazla bazik ve az bazik olmak üzere genelde iki tiptir. Her iki tip reçine de
sülfürik, hidroklorik ve nitrik asit gibi kuvvetle iyonize olan asitleri
uzaklaştırır.

Su yumuşatılması işleminde kullanılan iyon değiştiricilerde aranan

özellikler

• Su ile reaksiyona girmemeli

• Mekanik aşınmaya dirençli olmalı
• Sürekli rejenere edilebilmeli
• İyon değiştirme hızı ve kapasitesi yüksek olmalı